• ENDOKRIN BEZLAR FAOLIYATE4ING ASAB TIZIM ORQALI BOSHQARILISHI
  • BOSHQA ORGANLARNING ICHKI SEKRETORLIK FAOLIYATI




    Download 14,15 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet197/318
    Sana23.05.2024
    Hajmi14,15 Mb.
    #251148
    1   ...   193   194   195   196   197   198   199   200   ...   318
    Bog'liq
    G‘ofurov A.T., Fayzullayev S.S. Genetika va evolyutsion ta’limot

    BOSHQA ORGANLARNING ICHKI SEKRETORLIK FAOLIYATI
    Prostaglandinlar. Dastlab jinsiy bezlarda topilganligi uchun bu 
    moddalaming hosil bo‘lish joyi faqat prostata bezi deb taxmin qilingan va 
    ularga ana shunday nom berilgan. Hozirgacha to‘rta (A, V, E va G) 
    guruhga kiradigan 14 xil prostataglandinlar ma’lum. Bu moddalar o‘z 
    tabiatiga ko‘ra to‘yinmagan yog‘ kislotalar bo‘lib, gormonlar qatoriga 
    kiradi. Keyingi paytlarda prostataglandinlaming jinsiy bezlardan tashqari 
    organizmdan olingan ko‘pchilik organ va to‘qimalarning ekstraktlarida 
    ham bo‘lishi aniqlandi. Prostataglandinlaming ta’siri nihoyatda xilma- 
    xildir. Jumladan, ularning ayrimlari hujayra fermentlariga ta’sir qilsa, 
    ayrimlari qon bosimini oshiradi, boshqalari esa qon bosimini pasaytiradi. 
    e (, 
    £2
    prostaglandinlar me’da shirasi ajralishini va ajraladigan shira 
    kislotaligini pasaytiradi, ichaklar peristaltikasini jonlantirib, bronx va 
    traxeya muskullarini bo‘shashtiradi. Prostoglandinlarning miqdori bilan 
    spermadagi spermatozoidlarning soni o‘rtasida bog‘lanish bor.
    Bulardan tashqari, organizmning xilma-xil organlaridagi maxsus 
    hujayralar ham ichki sekretor faoliyatiga ega. Jumladan, buyrak yuksta 
    moduleyar kompleksining mioneyroepitelial hujayralari renin degan 
    biologik faol modda ajratadi. Renin aldosteronning hosil bo‘lishiga ijobiy 
    ta’sir ko‘rsatib, u bilan birga organizmda suv va tuzlar almashinuvining 
    boshqarilishida ishtirok etadi. Bundan tashqari u qon bosimini ko‘taradi, 
    buyrakda qon aylanishining boshqarilishida qatnashadi.
    ENDOKRIN BEZLAR FAOLIYATE4ING ASAB TIZIM
    ORQALI BOSHQARILISHI
    Organizmdagi endokrin bezlarining o‘zaro aloqasi asab tizimi orqali 
    bajariladi va uning ishtirokida gormonlar organizmning funksiyalarini 
    o ‘zgartiradi.
    Ichki sekretsiya bezlarining deyarlik hammasi efferent vegetativ 
    nervlar bilan juda yaxshi ta’minlangan va ularda retseptorlar yoki afferent 
    tolalari uchlarini saqlaydi. Demak, ichki sekresiya bezlarining faoliyati 
    reflektor holda o‘zgarishi mumkin. Retseptorlar mavjudligi tufayli bezlar 
    reflekslar hosil bo‘lish maydoniga aylanishi mumkin.
    Hayvonlarda o‘tkazilgan surunkali tajribalar asosida, aniqlanishicha 
    endokrin bezlar (bo‘yrak usti, qalqonsimon va qalqonsimon bez oldi 
    bezlari) funksiyalari, ulardagi retseptorlaming qo‘zg‘atilishi natijasida 
    asab tizimiga tushayotgan efferent impulslari tufayli reflektor ravishda o‘z- 
    o‘zini boshqaradi.
    306


    Endokrin bezlaridan chiqayotgan afferent impulslari 
    h a m
    skclct 
    muskullarining funksional holatini reflektor holda o‘zgarishini chaqiradi. 
    0 ‘z 
    navbatida 
    muskul 
    faoliyati 
    paytida 
    proprioretseptorlaming 
    qo‘zg‘atilishi adrenalinning giperglekimik ta’sirini kuchaytiradi va 
    insulinning gipoglikimik ta’sirini pasaytiradi (motor-endokrin reflekslar, 
    P.M.Kaplan, 1963).
    Nerv tolalarining kesilishi va qo‘zg‘atilishi ichki sekretsiya 
    bezlarining sekretorlik fimksiyasini jiddiy darajada o‘zgartiradi. Masalan, 
    qorin nervining kesilishi, 
    b o ‘y r a k
    usti bezidan adrenalinning ajralishini 
    kamaytiradi: depressorli nervlaming qo‘zg‘atilishi esa qalqonsimon va 
    bo‘yrak usti bezlarining sekretorlik funksiyasini tezlashtiradi: qorin yoki 
    adashgan nervlar uchlarini qo‘zg‘atilishi qonda me’da osti -bezining 
    gormoni insulinni paydo bo‘lishi hisobiga qonda qandning miqdorini 
    kgmayishiga olib keladi.
    Vegetativ asab tizimining va ichki sekretsiya bezlarining o‘zaro 
    bog‘liqligi:
    1) ichki sekretsiya bezlarining funksiyasi vegetativ asab tizimining 
    ta’siriga o‘xshash, 2) qator ichki, sekretsiya bezlarini vegetativ asab 
    tizimining periferik organlari deb qarash mumkin, 3) gormonlar vegetativ 
    asab tizimining funksional holatiga ta’sir qilishda namoyon bo‘ladi.

    Download 14,15 Mb.
    1   ...   193   194   195   196   197   198   199   200   ...   318




    Download 14,15 Mb.
    Pdf ko'rish

    Bosh sahifa
    Aloqalar

        Bosh sahifa



    BOSHQA ORGANLARNING ICHKI SEKRETORLIK FAOLIYATI

    Download 14,15 Mb.
    Pdf ko'rish