Multimedianing texnik ta’minotiga quyidagilar kiradi

60 

CD – ROM privodlar (faqat oʻqish uchun CD disklar) va CD 
RW privodlar – oʻqish va yozish, DVD privodlar. Bular axborotlarni 
kompakt disklarda saqlash va oʻqish uchun xizmat qiladi.

Skanerlar. 
Qogʻozdagi, 
fotosuratdagi 
va 
boshqa 
koʻrinishdagi axborotlarni kompyuter xotirasiga kirituvchi qurilma. 
ARMlardagi noyob qoʻlyozmalarni raqamli koʻrinishga oʻtkazishda 
juda qoʻl keladi. 

Raqamli fotoapparatlar. Tasvirlarni raqamli axborot sifatida 
saqlash uchun xizmat qiladi. 

Grafik planshetlar. Kompyuterda tasirlarni yaratish uchun 
foydalaniladi.

Web–kameralar. Videotasvirlarni kompyuterga kiritish va 
Internetda translyatsiya qilish uchun foydalaniladi. 

Monitorlar va axborotlarni katta ekranga chiqaruvchi 
qurilmalar 
(proyektorlar) 
yoki 
reklama 
tablolari. 
Axborotni 
foydalanuvchiga namoyish etish uchun foydalaniladi. 
Bu texnik qurilmalar haqida batafsil ma‘lumotlar ushbu 
qoʻllanmaning II bobida keltirilgan.
Multimedia sohasidagi dasturiy ta’minoti uch sinfga ajratilgan: 
I. 
Multimediali ilovalar; 
II. 
Multimedia ilovalarini yaratishga moʻljallangan vositalar; 
III. Multimediani qoʻllab-quvvatlovchi tizimiy dasturlar. 
I. 
Multimediali ilovalar. Ma‘lum bir funksiyani bajarishga 
moʻljallangan, koʻp hollarda oʻqish yoki dam olish maqsadida 
foydalaniladigan dasturiy vositalar kompleksidir. 
Ularni quyidagi guruhlarga ajratish mumkin: 

qomuslar; 

turli fanlar (sohalar) boʻyicha interfaol oʻrganish kurslari; 

sayyohlik obyektlari haqida interfaol materiallar;

oʻyinlar va koʻngilochar dasturlar; 

trenajorlar; 

savdo reklamalar vostalari; 

elektron prezentatsiyalar; 

va boshqalar. 
Jahonda va yurtimizda ham koʻplab multimediali ilovalar 
tayyorlangan (Ushbu qoʻllanmaning ilovasida ayrim multimedia 
mahsulotlar haqida qisqa ma‘lumotlar keltirilgan). Yurtimizda buyuk 

61 
tarixiy siymolarga bagʻishlangan ―Amir Temur: Shaxsiyati, Davlati, 
Renessans‖, 
―Imom 
al-Buxoriy 
va 
Ahmad 
al-Fargʻoniy: 
Sivilizatsiyaning yaratilishi‖ kabi qomuslar shular jumlasidandir (4.1-
rasm)[32]. Ta‘lim sohasida foydalaniladigan elektron nashrlar ham 
multimediali ilovalarga taalluqli.
«AMIR TEMUR: Shaxsiyati, 
Davlati, Renessans» 
multimedia-qomusi 
«AHMAD AL-FARGʻONIY va IMOM 
AL-BUXORIY: Sivilizatsiyaning 
yaratilishi» multimedia-qomusi 
4.1-rasm. Multimedia-qomuslar namunalari. 
II. 
Multimedia ilovalarini yaratishga moʻljallangan vositalar: 

matn 
muharrirlari. 
Matn 
koʻrinishidagi 
axborotlarni 
tayyorlash uchun foydalaniladi. Ular jumlasiga Bloknot, MS Word kabi 
kabi muharrirlar kiradi [18]. Ular haqidagi ma‘lumotlar ushbu 
qoʻllanmaning III bobida batafsil keltirilgan.

grafik muharrirlar. Tasvir koʻrinishidagi axborotlarni 
tayyorlash uchun foydalaniladi. Ular jumlasiga rastrli tasvirlarni ishlash 
uchun Adobe Photoshop, Pain.Net kabi muharrirlar, vektorli tasvirlari 
ishlash uchun Adobe Illustrator, CorelDraw kabi muharrirlar kiradi. 
Ular haqidagi ma‘lumotlar ushbu qoʻllanmaning III bobida batafsil 
keltirilgan.

videofilmlarni montaj va tahrir qiluvchi dasturlar. Ular 
jumlasiga Adobe Premiere, Ulead VideoStudio kabi dasturlar kiradi. 
Ular haqidagi ma‘lumotlar ushbu qoʻllanmaning III bobida batafsil 
keltirilgan. 

animatsiyalarni 
yaratish 
dasturlari. 
Ular 
jumlasiga 
Mircmedia Flash, KoolMovies kabi dasturlar kiradi.

tovushli axborotlarni yaratish va tahrirlash dasturlari. Ular 
jumlasiga Sound Forge, Cool Editor kabi muharrirlar kiradi. Ular 
haqidagi ma‘lumotlar ushbu qoʻllanmaning III bobida batafsil 
keltirilgan. 

62 

gipermatnni amalga oshiruvchi dasturlar. Sanab oʻtilgan 
dasturlar yordamida sifatli tayyorlangan alohida matn, tasvir, audio, 
video fayllarni multimediali ilova sifatida chop qilish uchun dasturlar. 
Ular jumlasiga Toolbook Publisher, HyperMethod, Web Course 
Builder kabi dasturlar kiradi. Eng sodda gipermatn tashkil etuvchi 
vosita HTML dasturidir. U haqidagi ma‘lumotlar ushbu qoʻllanmaning 
V bobida batafsil keltirilgan. 
III. Multimediani qoʻllab-quvvatlovchi tizimiy dasturlar: 

CD-ROM privodlari, tovush platasi drayverlari. CD-ROM 
privod yoki tovush platasi qurilmalarini boshqarish uchun drayverlar 
oʻrnatilgan boʻlishi lozim.

audio–video pleyerlari. Raqamli audio yoki videoni ijro etish 
uchun maxsus dasturlar oʻrnatilgan boʻlishi lozim. Odatda, Windows 
operatsion tizimi oʻrnatilganda Windows media player dasturi 
avtomatik tarzda oʻrnatiladi.

audio va video axborotlarni zichlovchi kompressiya va 
dekompressiya 
vositalari. 
Bu 
axborotlarni 
yaratishda 
hajmni 
kamaytirish uchun kompressiya (bu soʻzdan ―Co‖), ijro etishda 
kompressiya qilingan axborot yana oʻz holiga qaytariladi, ya‘ni 
dekompressiya (bu soʻzdan ―dec‖) qilinadi. Ushbu turkumdagi dasturlar 
umumiy nom bilan ―Kodek‖ (Codec) deb ataladi. Audio va video 
axborotlarni yaratishda qaysi kodekdan foydlanilgan boʻlsa, ijro 
etilayotgan kompyuterda shu kodek oʻrnatilgan boʻlishi lozim. Agar 
kodek kompyuterda oʻrnatilmagan boʻlsa, audio yoki video ijro 
etilmaydi. Kodeklarga DivX, PCM kabi dasturlar misol boʻladi.

multimediali fayllar bilan ishlashga moʻljallangan boshqa 
turli utilitalar. Multimedia elementlari (tasvir, audio, video) axborotlari 
ustida unitar (kichik bir funksiyani bajaruvchi) dasturlar boʻlishi lozim, 
masalan, tasvirlarni ―varaqlash‖, ―tartiblash‖ dasturlari. 
Multimedia 
ishlanmalarini 
yaratish 
uchun 
samarali 
texnologiyalardan foydalanish lozim. Mahsulot yaratish xarajatlarini 
kamaytirish bilan birga sifatli multimedia ishlanmalarini ishlab 
chiqishni ham ta‘min etadi. Bunday texnologiyalar quyidagilardan 
iborat:

Matnlarni skanerlash va tanish – matn koʻrinishdagi 
ma‘lumotlarni skanerlash va undan matnni tanib olib, matn 
tahrirlagichlari orqali tahrirlashga erishish. Skanerlash va tanish 
dasturlarida ishlash ushbu qoʻllanmaning III bobida batafsil keltirilgan. 

63 

Televizion qabul – televizion signallarni qabul qilish va 
monitorga chiqarish.

Videotutish 
- 
"tutish" 
va 
"toʻxtatish" 
raqamli 
videokadrlarning alohida qismini saqlash, tasvirga olish.

Animatsiya – rasmlarni ketma-ket keltirish natijasida tasvir 
harakatini yaratish. 

Tovush effektlari – suhandon ovozi, musiqa asboblari, 
tabiatdagi tovushlarni raqamli formatda yozish, saqlash, tahrirlash. 

Uch oʻlchamli (3D) grafika – faqat boʻyi, eni yoki balandligi 
boʻyicha ham tasvirlarni yasash. 

Virtual reallik. "Virtual" soʻzi "haqiqiydek oʻzini koʻrsatish" 
degan ma‘noni anglatadi. 
Multimedia tizimlarining bugungi kunda rivojlanib kelayotgan 
yana bir turi bu virtual reallikni ta‘min etuvchi texnikalardan samarali 
foydalanish. Maxsus texnika vositalaridan koʻzoynak, shlemlardan 
foydalanib uch oʻlchovli tasvirlarni koʻrish imkoniyati yaratiladi. 
Qoʻshimcha qurilmalar, qoʻlqop va boshqa bosh va tana holatini 
aniqlaydigan datchiklardan foydalanib kompyuterga foydalanuvchining 
reaksiyasi toʻgʻrisidagi ma‘lumotlar kiritiladi. Ular asosan dam olish 
maqsadlarida ishlatiladi, ushbu dasturlar harakatlanayotgan predmetlar 
va koʻrinishlarning tasvirini hajmli modellashtiradi va u orqali 
oʻynovchining harakatlariga javob beradi. 

Download 3,34 Mb.