Raqamli texnologiyalardan foydalangan holda mijozlarga xizmat

86 
Sayt manzili bo‗yicha
url: 
url:akt.uz 
inurl: 
inurl:akt.uz 
Faqat sahifa matnida 
mavjud so‗zlar bo‗yicha 
 
allintext: 
allintext:akt.uz 
Faqat sahifa sarlavhasi 
bo‗yicha 
 
allintitle: 
allintitle: raqamli 
axborot 
Sahifaning kesh nusxasi 
 
cache: 
Bitta gap (&) yoki butun 
hujjat (&&) da so‗zlar 
&, && 
kutubxona & arxiv 
ta‘lim && 
kutubxona 
Bir necha operatorlarni 
guruhlash 
( ) 
(phone * camera) OR (digital + 
museum) 
 
Nazorat savollari 
1. ABE nima? 
2. AQT funksiyalari haqida soʻzlang. 
3. AQT rivojlanishi haqida nimalarni bilasiz? 
4. Google tizimida axborot qidirish usullarini soʻzlang. 
5. Internetda axborot qidirish uchun Siz qanday AQT dan 
foydalanasiz?
 
5.2. ADABIYOTLARNI QIDIRISH QOIDALARI 
Reja: 
1. 
Avtomatlashtirilgan kutubxona tizimlarida adabiyotlarni 
qidirish usullari. 
2. 
Internet tarmogʻi resurslarida adabiyotlarni qidirish. 
 
Kalit soʻzlar: avtomatlashtirilgan kutubxona tizimlari, ARMAT, 
IRBIS, Ziyonet. 
 
Soʻnggi yillarda yurtimiz axborot-kutubxona muassasalarida 
IRBIS, ARMAT, KADATA kabi bir nechta avtomatlashtirilgan 
kutubxona tizimlari amalda qoʻllanilmoqda. Bunday tizimlar kutubxona 

87 
fondi va kitobxonlar hisobini yuritish, adabiyotlarni izlash, buyurtma 
berish va uni bajarish, kitob aylanishini nazorat qilish va shu singari 
asosiy kutubxona jarayonlarini avtomatlashtirishga moʻljallangan. 
Avtomatlashtirilgan axborot-kutubxona tizimi (AAKT) kutubxona 
faoliyatini samarali tashkil qilish imkonini beradi. 
 
5.7-rasm. IRBIS dasturida qidirish oynasi. 
 
Barcha AAKT larning axborot qidirish jarayoni deyarli oʻxshash. 
Qidirish usullari 2 turga boʻlinadi: oddiy va kengaytirilgan qidirish. 
Oddiy qidirishda adabiyotlarning alohida bibliografik elementlari 
asosida qidiruv amalga oshiriladi. Masalan, muallif boʻyicha qidirish 
yoki sarlavha boʻyicha qidirish yoki umuman kalit soʻz boʻyicha 
qidirish. Bunda aynan tanlangan bibliografik tavsif elementi boʻyicha 
adabiyot qidirish mumkin. 5.7-rasmda IRBIS 32 kitobxon uchun 
dasturining qidiruv oynasi keltirilgan. IRBIS rossiyalik mutaxassislar 
tomonidan ishlab chiqarilgan va uning interfeysi rus tilida. Elektron 
katalogdan adabiyot qidirish uchun tegishli maydonga soʻrov kiritiladi 
va qidiruv turi (ya‘ni bibliografik tavsif elementi) tanlanadi. 

88 
 
5.8-rasm. IRBIS dasturida qidiruv natijalari oynasi. 
 
Yuqoridagi rasmda koʻrsatilgan tartibda qidiruv soʻrovi 
shakllantirilib («Отбор» tugmasi), «Выполнить» tugmasi bosilganda, 
―axborot‖ soʻzi qatnashgan yozuvlar roʻyxatini koʻrish mumkin (5.8-
rasm). 
Qidirishda qoʻllaniladigan bibliografik tavsif elementlariga asosan 
quyidagilar kiradi: 
 Muallif; 
 Sarlavha; 
 Nashr yili; 
 Nashriyot; 
 Muassasa; 
 Nashr tili; 
 ISBN raqami; 
 Hujjat turi; 
 Bilim sohasi. 

89 
 
5.9-rasm. ARMAT dasturida kengaytirilgan qidirish formasi. 
 
Kengaytirilgan 
qidirish 
yuqorida 
sanab 
oʻtilgan 
metama‘lumotlarning
1
bir nechtasi boʻyicha qidirish imkonini beradi 
(5.9-rasm). 
 
5.10-rasm. ARMAT dasturida qidiruv natijasi. 
1
Metama‘lumot (metadata) - istalgan turdagi ma‘lumotlarni tasvirlovchi 
boshqa tizimlashtirilgan ma‘lumotlar 

90 
Uning yordamida qidiruvni aniq amalga oshirish va natijalarni 
sezilarli darajada qisqartirish mumkin. Masalan, 5.9-rasmdagi kabi 
qidiruv soʻrovini shakllantirishni koʻrib chiqamiz: muallif – Qosimov, 
sarlavha – Axborot texnologiyalari, nashr yili – 2006. Bunday soʻrov 
natijasida Qosimov muallifligidagi 2006 yilda nashr etilgan ―Axborot 
texnologiyalari‖ nomli adabiyotni tezda qidirib topish mumkin
(5.10-rasm). 
Kengaytirilgan qidiruv usulida mantiqiy operatorlar ham 
qoʻllaniladi. Yuqoridagi misolda VA operatori qoʻllanilgan. Shu bilan 
birga, YOKI va YOʻQ operatorlari ham qidiruvni aniqlashtirishda 
ishlatiladi. 
 
5.11-rasm. ZiyoNET axborot portali bosh sahifasi. 
 
AAKT yordamida adabiyotlarni elektron katalogdan qidirib 
topganingizdan soʻng, uning toʻliq matnini oʻqish yoki bosma 
nusxasiga buyurtma berish imkoniga ega boʻlasiz. 
Internet tarmogʻida axborot-kutubxona muassasalarining elektron 
kutubxonalari bilan bir qatorda boshqa ilgʻor milliy va xorijiy axborot 
resurs portallaridan foydalanish mumkin. Shunday portallardan biri, 
shubhasiz, ZiyoNET axborot portali (www.ziyonet.uz) hisoblanadi 
(5.11-rasm).
ZiyoNET jamoat axborot ta'lim tarmogʻi 2005 yil 28-sentyabrdagi 
PQ-191-sonli ―Oʻzbekiston Respublikasining jamoat ta'lim axborot 

91 
tarmogʻini tashkil etish toʻgʻrisida‖gi Qarorga muvofiq tashkil topgan. 
Uning asosiy maqsadi – respublika yoshlari hamda ta'lim oluvchilari 
uchun ta'lim olish tizimida keng koʻlamli axborot-kommunikatsiya 
xizmatlarini joriy etish. Axborot ta'lim portali - yoshlar, murabbiylar, 
shuningdek barcha portal foydalanuvchilari uchun kerakli axborotlarni 
jamlash bilan bir qatorda, ularga axborot texnologiyalari sohasidagi 
kerakli ma'lumotlarni berish, oʻzaro muloqot qilish va tajriba 
almashishlari uchun zarur imkoniyatlarni yaratib berish vazifasini ham 
oʻz zimmasiga oladi. 
 
5.12-rasm. ZiyoNET kutubxonasi (
www.library.ziyonet.uz
). 
 
ZiyoNET kutubxonasida hozirgi kunda 74 mingdan ziyod 
hujjatlar mavjud boʻlib, unda turli elektron materiallar oʻzbek, rus, 
qoraqalpoq, qozoq, tojik, ingliz va boshqa tillarda taqdim etilgan.
Bular darslik, oʻquv va metodik qoʻllanmalar, referat, taqdimot, 
lugʻat, bakalavrlarning bitiruv ishlari va boshqalardan iborat. Shu bilan 
birga, ilmiy jurnallar, byulletenlar va nomzodlik hamda doktorlik 
dissertatsiyalarining 
2500 
dan 
ortiq 
avtoreferatlari 
elektron 
kutubxonaga joylashtirilgan. 
ZiyoNET kutubxonasi interfeysi 5.12-rasmda keltirilgan. Unda 
ham adabiyotlarning parametrlari boʻyicha qidirish imkoni mavjud. 

92 
Natijalar sahifasida taqdim etilgan adabiyot bilan tanishib chiqib, 
uni kompyuterga koʻchirib olish yoki onlayn ravishda oʻqish mumkin. 
Internet tarmogʻida olim va tadqiqotchilarning chet tillarida nashr 
etiladigan ilmiy-texnik va tibbiyot yoʻnalishidagi asarlarini taqdim 
etuvchi koʻplab xorijiy elektron kutubxonalar mavjud. Ular orasida eng 
ilgʻorlari sifatida quyidagilarni keltirish mumkin: 
 
Springer; 
 
EBSCO; 
 
ProQuest; 
 
Oxford University Press; 
 
Cambridge University Press; 
 
Elsevier; 
 
arXiv.org; 
 
BioMed Central; 
 
DOAB (Directory of Open Access Books); 
 
DOAJ (Directory of Open Access Journals); 
 
SAGE; 
 
eLIBRARY.RU; 
 
EastView; 
 
JSTOR. 

Download 3,34 Mb.