Istiqbolda kichik biznes va tadbirkorlikni rivojlantirishning asosiy

29 
- kichik biznesni davlat tomonidan qo`llab - quvvatlash tizimi, uning 
mexanizmlarini takomillashtirish asosida rivojlantirib borish; 
- kichik biznesga xizmat ko`rsatuvchi infrtuzulmalarni samarali harakat qilishini 
ta`minlash. 
O`zbekiston Respublikasida kichik biznes faoliyatini rivojlantirishning asosiy 
yo`napishlari quyidagilardan iborat: 
- kichik biznesning xuquqiy-me`yoriy va tashkiliy asoslarini iqtisodiyotda turli
omillar ta`sirida ro`y berayotgan o`zgarishlarga mos ravishda uzluksiz 
takomillashtirib borish; 
- davlat tomonidan kichik biznes va xuquqiy tadbirkorlikni qo`llab- 
quvvatlash mexanizmlarini samaradorligini oshirish, bu borada xorijiy 
mamlakatlar tajribasidagi yangi mexanizmlarni mavjud sharoitlarga 
moslashtirgan holda amaliyotga qo`llash; 
- kichik biznesning innovatsiya negazida rivojlanishini ta`minlash borasida 
chora - tadbirlarni ishlab chiqish; 
- kichik biznesni moliyaviy jihatdan ta`minlash mavjud mexanizmlar 
samaradorligini oshirish va moliyalashtirishtirishning yangi manbalarini harakatga 
keltirish negizida kulay investitsiya muhitini yaratish; 
- kichik biznesda ishlab chiqarishni tashkil etishning moddiy ta`minotini 
takomillashtirish; 
- kichik biznesni tashqi iqtisodiy faoliyat mexanizmlarini takomillashtirish; 
- kichik biznes sohasi uchun malakali raqobatbardosh kadrlarni tayyorlash; 
- kichik biznesda kooperatsiyani chukurlashtirish. 
Kichik biznesni ushbu yo`nalishlarda olib boriladigan chora-tadbirlarni ishlab 
chiqishda kichik biznesni rivojlantirish borasida xorijiy tajribani o`rganish va uni 
mamalkatimiz 
sharoitlariga 
tatbiq 
etish 
muhimdir. 
Xususan, 
statistik 
ma`lumotlarga ko`ra, Italiyada yalpi ichki mahsulotning yillik o`sishi 3-5 foizni 
tashkil etadi va ishlab chiqarish ko`rsatkichlari bo`yicha AQSH, YAponiya, 
Germaniya va Frantsiyadan keyin 5-o`rini egallaydi
1
. 
Bu davlatda kichik biznesning o`ziga xos xususiyati shundaki, yirik firmalarda 
ishlash bilan birga o`rindoshlik bo`yicha kichik va hunarmandlik korxonalarvda 
ham mehnat qilish uchun keng imkoniyatlar yaratilgan. SHuningdek ishlab 
chiqarish tuzilmasining eng muhim tarkibiy kismlaridan biri kooperativ (shirkat) 
sektoridir. Korperatsiya shakli mamlakat tashqarisida «sanoatlashtirishning 
ital’yan modeli»dir. Bunday sanoat okruglarining samaradorligi shundaki, ular 
mahalliy imkoniyatlardan samarali foydalana oladilar. Buning natijasida korxonalar 
bir qancha imkoniyatlarga ega bo`ladi, jumladan: 
• korxonalararo munosabatlar moslashuvchanligi yuzaga keladi; 
• korxonalarga tashkilot, uyushmalar va institutlar tomonidan ko`rsatiladigan 
xizmatlarga oid ma`lumotlar olish imkonini beradigan aniq axborot tizimi yuzaga 
keladi; 
• milliy mahsulotni tashqi bozorlarga olib chiqishda kichik korxonalar etakchi 
mavqega ega bo`ladi; 

30 
•tarmoq usulida tashkil etilgan kichik ishlab chiqarish kooperativlarida 
bandlik yuqori darajada bo`ladi. 
Iqtisodchi olimlar tadqiqotlariga ko`ra, Italiya iqtisodiyotida turli sohalarda 
faoliyat yurituvchi korxonalarni texnologik jihatdan birlashtirishning tashkiliy 
shakli «konstellyatsiya»
2
ahamiyati alohida e`tirof etiladi. Bunda o`zaro bog’liq, 
murakkab tayyor mahsulotni ishlab chiqarishda cheklangan miqdordagi korxonalar 
birlashib faoliyat yuritadi. Bunday tashkiliy shaklda birlashgan korxonalardan biri 
mahsulot tayyorlash jarayonini bajarsa, ayrimlari texnologik jarayon uchun mas`ul 
bo`ladigan, ba`zilari esa savdo bilan shug’ullanadi. Natijada nafaqat mahsulot ishlab 
chiqarish va sotish muammosi hal bo`ladi, shuningdek ishlab chiqarish ko`lami 
ham kengayadi. Bunday jarayonda etakchilikni konstellyatsiyada oxirgi 
bosqichdagi ishlarni bajaradigan korxona amalga oshiradi. Ular boshqa firmalardan 
barcha kerakli butlovchi qismlarni sotib oladi va ularga tarli ishlar bo`yicha 
buyurtmalar beradi. 
Demak, korxonalardagi faoliyatning muvofiqlashuvi yuzaga keladi. Turli 
konstellyatsiyalarda hamkorlik qilish, bozorda ma`lum bir mahsulot turiga 
talabning kengaytirilishi va erkin raqobat muxiti yaratiladi, shu bilan birga 
mahsulotning tannarxi va uning narxi pasayishiga olib keladi. 
Fikrimizcha, 
Italiya 
Respublikasida 
kichik 
biznes 
sub`ektlarini 
rivojlantirishning bu tashkiliy shakli O`zbekistonda ham mavjud xususiyatlar 
asosida foydalanish mumkinligini e`tirof etmoqchimiz. CHunki konstellyatsiya 
usulini O`zbekiston amaliyotida ham qo`llash, kichik biznesda afzalliklar 
yaratadi, bular: 
- kichik korxonalarni moliyalashtirishni ta`minlaydi; 
- texnologik jihatdan murakkab mahsulotlarni ishlab chiqarish imkonini beradi; 
- korxonalarning ishlab chiqarishda raqobatbardoshligini oshiradi; 
- marketing tadqiqotlarini o`tkazishning realligini ta`minlaydi.Samarali eksport 
faoliyatini amalga oshirishlari uchun tashqi bozor 
talablariga to`liq javob beradigan marketing majmuasi axborotlari bilan 
ta`minlangan bo`lishlari zarur. Bozorlarning o`ziga xos salohiyati va bozor 
kon`yuyuurasidagi 
o`zgarishlar 
bo`yicha 
joriy
axborot 
tizimi, 
kompaniyalarning barcha resurslari bevosita savdo faoliyatiga qaratilgan va 
asosiy xaridorlar bilan doimiy aloqa o`rnata oladigan tashkilotlar bu e ksport 
savdo kompaniyalaridir. 
Jax.on amaliyotida eksport faoliyatini tashkil etishning chet ellarda savdo 
uylarini ochish shakli ham tashqi iqtisodiy faoliyatni rivojlantirishning 
shakli sifatida keng tarqalgan. O`zbekiston savdo uylarining chet ellarda tashkil 
etilishi mahalliy to`qimachilik mahsulotlari ishlab chiqaruvchilar eksport 
faoliyati samaradorligshshng oshishiga ham imkoniyat yaratadi. Kichik biznes 
sub`ektlarining tashqi iqtisodiy aloqalarga kirishishida savdo vositachilari ko`mak 
beradi hamda hamkorlar va xaridor topishga dastlabki imkoniyat yaratiladi. 
SHunday qilib, yuqorida keltirilgan kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni 
rivojlantirishning ustuvor yo`nalishlari va xorijiy tajribani o`z ichiga qamrab 
oluvchi O`zbekiston Respublikasida 2007-2015 yillarda kichik biznes va 

31 
xususiy tadbirkorlik sektorini yanada rivojlantirish dasturi"ni ishlab chiqish 
maqsadga muvofiq deb hisoblaymiz. Uni ishlab chiqish jarayonida quyidagi 
jihatlarga alohida e`tibor berish lozim: 
Birinchidan, KB va XT shakllanishi va rivojlanishida tadbirkorlik mehnat 
unumdorligi va tadbirkorlik faolligi o`rtasidagi umumiy bog’liqlik omillari, 
avvalo, "Vaqtdan unumli foydalanish" (yildan yilga ijobiy natijalarga erishish), 
"Ishlab chiqarish uzluksizligi yoki davomiyligi" (mavsumiy ishdan ko`ra ko`p 
yillik faoliyat afzalligi) va "Samaradorlik" (naflilik) kabi ko`rsatkichlarga e`tibor 
berilishi zarur. Ikkinchi omil ko`proq kichik biznes sub`ektlariga taalluqlidir. 
Ikkinchidan, 
tadbirkorlik 
mehnat 
va 
tadbirkorlikning 
o`ziga 
xos 
xususiyatlari o`rtasidagi umumiylik omillariga, birinchi navbatda, kishilarning 
"mehnatga yangicha munosabati" (mulk hissi, boyish istagi, yaratuvchanlik va 
h.k.) hamda "mehnat faoliyati ijod, aql va tafakkur orqali amalga oshadi" 
(ayniqsa, kichik biznes uchun), "mehnatga oqilona munosabat" (ko`proq fermer 
xo`jaliklarida) singari omil-ko`rsatkichlar soha tadbirkorlarining ma`naviy-
aqliy shakllanishida muhim o`rin egallaydi. Bu esa, o`z navbatida, tadbirkorning 
boy ma`naviy qiyofaga ega bo`lish, bilim-malakasini oshirishni o`z faoliyatiga 
yangacha qarashi va ishini oqilona tashkil etishini zaruriy maqsadga aylantiradi. 
Uchinchidan, har bir tadbirkor o`z faoliyatini samarali tashkil etishda mehnat 
bozorining ishchi kuchiga talabi va tadbirkorlik qobiliyati xususiyatlarining 
umumiyligida, 
avvalo, 
"ijodkorlik" 
(innovatorlik), 
"ishchanlik", 
"yaratuvchanlik" 
(bunyodkorlik) 
kabi 
xususiyatlarga 
ijobiy, 
ustuvor 
munosabatda bo`lishi talab etiladi. 
SHuningdek, 
tadbirkorlik 
faolligini 
baholashda 
quyidagi 
mezon-
ko`rsatkchilar ketma-ketligi (afzaliy qatori) tavsiya etiladi: 
• mahsulot (ish, xizmat) sifatining yaxshilanishi; 
• ilgor texnika va texnologiyadan foydalanish darajasi; 
• raqobat muhitini shakllantirishdagi hissasi; 
• mehnat samaradorligi orqali ijtimoiy-adolatli taqsimotga erishishi; 
• yangi ish o`rinlari yaratishi. 
To`rtinchidan, aholining ijtimoiy-iqtisodiy ahvolini yaxshilash va aholi 
bandligani oshirishda yangi ish o`rinlari barpo etishning samarali yo`li 
hisoblangan KB va XT faolligi uning tarkibiy turlari bo`yicha quyidagi afzallik 
qatoriga (ketma-ketligiga) ega ekanligi inobatga olinishi darkor: 
• tashkiliy-boshqaruv faolligi; 
• investatsiya faolligi; 
• ishlab chiqarish faolligi; 
• marketing faolligi; 
• moliyaviy faollik; 
• innovatsiya faolligi; 
• boshqa faollik turlari. 
Beshinchidan, xududlarda KB va XT rivojlanishining o`zgarishi va ta`sir 
doirasini baholovchi ijtimoiy-iqtisodiy monitoring yaratish zarur bo`lib, unda, 
avvalo, quyidagi ko`rsatkichlar o`z aksini topishi taqozo etiladi: 

32 
• doimiy yashovchi aholi soni, ming kishi; 
' 
• aholini o`rtacha yillik daromadining o`zgarishi, %.; 
• kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub`ektlari soni; 
•KB va XT sektorining viloyat (shahar, tuman) yalpi hududiy 
mahsulotidagi ulushi,%; 
• mamlakatda) KB va XT orqali yaratilgan yangi ish o`rinlari soni; 
•KB va XT sohasi xodimlarining o`rtacha yillik ish haqining 
o`zgaripsh,%; 
• KB va XT sohada tadbirkorlik faolligining o`zgarish darajasi,%. 
Mazkur ijtimoiy-iqtisodiy monitoring ko`rsatkichlari orqali 
mamlakatda KB va XT sohasi sub`ektlarining tadbirkorlik faolligi darajasi 
o`rganiladi hamda tegishli chora-tadbirlar amalga oshiriladi va istiqbol dasturini 
ishlab chiqarish imkoni yaratiladi. 
Kichik biznesning mamlakat iqtisodiyotida tutgan o`rnidan kelib chiqqan 
holda va ushbu sohada sifat o`zgarishlariga erishish uchun dasturning bosh 
maqsadi: 
Kichik biznes sohasini kengaytirish va samaradorligini oshirish asosida 
ushbu sektorni barcha Tomonidan e`tirof etilgan vazifalarini to`liq bajarishni 
ta`minlash va rivojlantirishida yangi sifat bosqichiga o`tishini ta`minlashdan 
iborat. Kichik biznesning rivojlanipshni jadallashtirish negizida uni yalpi ichki 
mahsulotdagi hisasini 66,1 foizga etkazish. 
Mamlakat iqtisodiyotida kichik biznes sub`ektlarining ulushi va ahamiyatini 
tubdan oshirish maqsadida dasturda quyidagi yo`nalishlarda kompleks chora-
tadbirlarni amalga oshirish ko`zda tutiladi: 
- tadbirkorlik sub`ektlarini tashkil etish va faoliyat yuritishning xuquqiy
me`yoriy bazasini takomillashtirish. Bunda mansabdor shaxslar tomonidan 
buyruqbozlik va boshqa sapbiy holatlarning oldini olish borasida ularning mas`ulligini 
oshirishga muhim e`tibor qaratiladi; 
- kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishni davlat tomonidan
tartibga solish tizimini takomillashtirish va tadbirkorlik tuzilmalari faoliyatiga 
davlat hokimiyati va boshqaruv organlarining noqonuniy va asossyu aralashuvi 
holatlarini bartaraf etish; 
- yirik korxonalarni tarkibiy o`zgartirish natijasida bo`shab qolgan noturarjoy 
binolar va foydalanilmayotgan ishlab chiqarish maydonlarini kichik korxonalarga 
berish; 
- yirik sanoat korxonalarida tayyor mahsulot ishlab chiqarish uchun importga 
mo`ljallangan ehtiyot qismlar, detallar va kerakli uskunalar ishlab chiqarishni 
mahalliylashtirish bo`yicha Dasturni amalga oshirish; 
- kichik biznes uchun mutaxassislar tayyorlash tazimini takomillashtirish va 
sifatini oshirish. 
Dasturda kichik biznesni tashkiliy-xuquqiy asoslarini ro`y berayotgan 
o`zgarishlarga moslashtirib borish quyidagi tartiblarni o`z ichiga qamrab oladi: 
- kichik biznesni bir maromda rivojlantirish uchun shart-sharoitlar yaratish
maqsadida tadbirkorlikni rivojlantirishning me`yoriy-huquqiy bazasini 

33 
takomillashtirish; 
- tadbirkorlik faoliyatining boshlanishi bilan bogliq me`yoriy va xuqukiy 
hujjatlarni soddalashtirish; 
- tadbirkorlarni huquqlarini himoya qilish mexanizmini takomillashtirish va uni 
aslida harakat qilishini ta`minlash yo`li bilan ijobiy faol tardbirkorlik muhitini 
yaratish; 
- xususiy tadbirkorlarga xalqaro standart talablariga javob beradigan yangi 
mahsulot turlarini ishlab chiqarish uchun me`yoriy-texnik hujjatlarni ishlab 
chiqishda ko`maklashadigan infratuzilmani shakllantirish; 
- tadbirkorlik tuzilmalari faoliyatiga davlat hokimiyati va boshqaruv organlarini 
noqonuniy va asossiz aralashuv holatlariga chek qo`yish; 
- mikro va kichik korxonalarda buxgalteriya hisobotlarini yuritish tartibini,
shuningdek soliq va statistika organlariga hisobotlarni tayyorlash va etkazishni 
takomillashtirish. 
Kichik biznes tadbirkorlik faoliyatini oshirishda davlat tomonidan qo`llab-
quvvatlash samarasini oshirish maqsadida dasturda ushbu yo`nalish quyidagilarni 
amalga oshirishi lozim: 
- davlat organlari, tadbirkorlarning jamoat tashkilotlari va tijorat tuzilmalari 
bilan hamkorligini ta`minlovchi mexanizmni takomillashtirish;
- raqobatbardosh mahsulotlar ishlab chiqarishga mo`ljallangan investitsion 
loyihalarni amalga oshirish, eksport hajmini oshirish, mahalliy xomashyo 
resurslaridan foydalanishni yaxshilash, qo`shimcha ishchi o`rinlarni tashkil 
etishga ko`maklashish; 
- doimiy faoliyat ko`rsatadigan ko`rgazma va texnologik uskunalar, mini 
texnologiyalar yarmarkalarini tashkil etish; 
- kichik biznes sub`ektlarining moliyaviy resurslardan foydalanish 
imkoniyatlarini yaratish; 
- kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasida xalqaro hamkorlikni 
rivojlantirishdan iborat. 
Dasturda kichik biznesni innnovatsiya asosida rivojlanishini ta`minlash 
quyidagilarni o`z ichiga qamrab oladi: 
- texnologik jarayonlarni doimiy yangilab borish asosida mahsulot 
sifatini oshirish va resurslarning tejalishiga olib keluvchi innovatsiyalarni 
ishlab chiqarishga joriy etish mezanizmini takomillashtirish; 
- innovatsiyalarni xarid qilish va undan ishlab chiqarishda foydalanish 
amalga oshirish mexanizmini sifatida yaratilgan innovatsiyalarni tanlov 
asosida imtiyozli ravishda kichik korxonalarga sotish; 
- qisqa davrda ishlab chiqarishda aslida ko`llash mumkin bo`lgan 
innovatsion ishlanmalarni davlat tomonidan ishlab chiqaruvchilarni jalb etgan 
holda molyyalashtirishni tashkil etish; 
- innovatsion tadbirkorlikni qo`llab — quvvatlash. 
Kichik biznesni moliyaviy resurslar bilan ta`minlash yo`nalishda 
Dasturda quyidagi tadbirlarni amalga oshirish nazarda tutilgan: 

34 
- moliyalashtirish va sug’urta loyihalarini amalga kiritishni kengaytirish, 
kafolat berish va mexanizmini takomillashtirish; 
-operatsiyalarini ko`llash; 
- lizing; 
-byudjetdan tashqari mablag’lar hisobiga imtiyozli kreditlash va 
mikrokreditlash; 
-kichik biznes sub`ektlariga lizing asosida uskunalar sotib olishni mablag’lar 
bilan ta`minlash; 
- tijorat banklari tomonidan ishlab chiqarishni kengaytirish va aylanma 
mablag’larni to`ldirish, xizmatlar ko`rsatish hajmini oshirishga qaratilgan 
kreditlar berish mexanizmlarini takomillashtirish; 
-mahalliy xomashyodan chet el kredit liniyalari, shuningdek milliy 
valyutadagi mablag’larni jalb etgan holda tayyor mahsulot ishlab chiqaradigan 
miniuskunalar yaratish amaliyoti davom ettiriladi. 
Kichik 
biznes 
sub`ektlarining 
moddiy-texnik 
ta`minoti 
bo`yicha 
kelgusidagi 2008-2015 yillarda amalga oshiriladigan ishlar kuyidagalardan 
iborat bo`lishi lozim: 
- birja, auktsion va yarmarkalar savdo doirasini kengaytirish; 
- zamonaviy texnika va texnologiyalar lizingani kengaytirish. 
Bunga erishish uchun kuyidagi tadbirlar amalga oshirish nazarda tutiladi: 
respublikada ishlab chiqarilayotgan mini uskunalar, texnologayalar 
katologini tuzish; 
- viloyat 
misolida 
xomashyo, 
moddiy-texnika, 
mehnat 
va 
boshqa 
resurslarning mavjudligi to`g’risidagi ma`lumotlar bazasini takomillashtirish; 
- har bir tadbirkorlik sub`ektlarining xomashyo va ishlab chiqarish 
imkoniyatlarini hisobga olgan holda ehtiyojini shakllantirish tizimini 
takomillashtirish; 
- mamlakatda bu tadbirlar bajarilsa oziq-ovqat, chakana va ulgurji savdo 
yarmarkalarining keng 1so`lamda faoliyat yuritishini ta`minlash. 
Buning uchun, albatta, kichik biznes sub`ektlarini axborot-maslahat 
markazlari bilan ta`minlash orqali qo`llab-quvvatlash zarur. Kichik tadbirkorlik 
sub`ektlarini axborot-konsalting xizmatlari bilan qo`llab-quvvatlash kuyidagilar 
orqali ta`minlanadi: 
- vazirlik idoraparining tegashli bo`limlari (Monopoliyadan chiqarish, raqobat
va tadbirkorlikni qo`llab-quvvatlash boshqarmasi, Davlat soliq boshqarmasi,
Davlat bojxona boshqarmasi, Adliya boshqarmasi, Tashqi iqtisodiy 
aloqalar institutlar savdo boshqarmasi va boshqalar); 
- Savdo-sanoat palatasi va tadbirkorlikning boshqa jamoat 
tashkilotlarining axborot-maslahat bo`limlari, xususiy konsalting, auditor, advokat 
firmalari va soliq maslahatlari; 
- maxsus gazeta va jurnallar; 
- tadbirkorlarga standartlashtirish texnik-iqtisodiy ma`lumotlar, kodlash
va klassifikatsiya berish masalalari bo`yicha uslubiy va amaliy yordamlarni 
kengaytirish; 

35 
- kichik biznes sub`ektlarining nafaqat buxgalteriya xdoobi va moliya 
hisobotlarini yuritish, balki mijozlarga o`z byudjetlarini rejalashtirishda xukuqiy
va konsalting ma`lumotlarni olishda rivojlangan darajadagi axborot 
texnologiyalaridan foydalangan holda olib borish imkoniyatlarini yaratish. 
Xulosa o`rnida ishonch bilan aytish mumkinki kichik biznes va xususiy 
tadbirkorlik o`sishi bilan biz mamlakatimizda tayanchimiz bo`lgan o`rta 
mulkdorlar sinfini shakllantirish vazifasini bevosita hal qilishga e rishamiz. 
Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik axdi bandligani ta`minlaydigan va uning 
asosiy daromad manbai bo`lgan muhim bo`g’inga aylanadi. Iqtisodiyotni izchll 
rivojlantirishning eng muhim omili, jamiyatimiz ijtimoiy va siyosiy 
barqarorligining kafolati, mamlakatimizni taraqqiyot yo`lidan olg’a etaklaydigan 
faol harakatlanuvchi kuchi sifatida amal qiladi. 
Dasturda 
belgilangan 
maqsad 
va 
vazifalarni 
xududiy 
kesimda 
aniqlashtirishda quyidagi holatlarni hisobga olish maqsadga muvofiqtsir: 
- kichik tadbirkorlikni rivojlantirishning hududiy dasturini mintaqa xususiyatiga 
mos ravishda ishlab chiqish; 
- hududiy-sohaviy xususiyatiga ko`ra ishlab chiqarish tizimini tashkil etish; 
- ma`muriyatchilikni keskin cheklash; 
- institutsional asoslarni yanada kengaytirish; 
- yirik korxonalar bilan kichik korxonalar integratsiyasiga erishish; 
- korxonalarning ishlab chiqarish guruxdarini tashkil etish; 
- monitoring tizimini to`liq shakllantirib borish evaziga jahonga chiknsh; 
- innovatsion faollikni oshirish. Mexdat innnovatsiyasi va mehnat 
menejmenti munosabatlarini takomillashtirish orqali sifat ko`rsatkichiga erishish. 
Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish Dasturi O`zbekiston 
Reepublikasi 
Prezidentining 
tadbirkorlik 
sub`ektlarini 
rivojlantirishni 
rag’batlantirish bo`yicha qarorlarida belgilangan vazifalarni hal etishni 
nazarda tutadi. Mamlakat iqtisodiyotida kichik biznes samaradorligini oshirish 
asosida uning salmog’i va ahamiyatini tubdan oshirishni ta`minlaydi. 

Download 0,86 Mb.