15
4) Oilaviy tadbirkorlik ijtimoiy-mehnat munosabatlari sohasida
demokratiyani kengaytirishga imkon beradi. Iqtisodiy faoliyatda tadbirkor yoki
yollanma ishchi maqomini tanlashga imkon beradi.
Islohotlarning muvaffaqiyatli amalga oshirilishi ko`pincha, fuqarolarning
jamiyatda
amalga
oshirilayotgan
ijtimoiy-iqtisodiy
islohotlarning
yo`nalishlari, me`yorlari va qadriyatlar xaqidagi tasavvurlariga bog’liq.
Ma`lumki, har kanday mamlakat fuqarolarining mentaliteti tadbirkorlik
munosabatlariga
ham
bevosita
ta`sir
ko`rsatadi.
Oilaviy
tadbirkorlik
rivojlanishiga mentalitetning ta`sirini o`rganar ekanmiz, O`zbekistonda uning
quyidagicha namoyon bo`lishiga amin bo`lamiz:
1. Milliy mentalitet oilaviy korxonaning tashqi institutsional muhitiga
jiddiy shakllantiruvchi ta`sir ko`rsatadi.
2. Oilaviy biznes korxonalarida mehnat
munosabatlari oilaviy
munosabatlarda "rollarning" qanday taqsimlanishi haqidagi an`anaviy
qarashlar asosida quriladi.
Mentalitetning ta`siri oilaviy korxonada ichki mehnat munosabatlarini
qurishda ham o`z ta`sirini ko`rsatadi. O`zbekiston iqtisodiyotida zamonaviy
oilaviy tadbirkorlik korxonasini, odatda erkak kishi (oila boshlig’i) boshqaradi
va moliyaviy hisob, nazorat ayol kishi tomonidan boshqariladi.
Respublikamizda oilaviy biznes uchun xos bo`lmagan xususiyatlarga
quyidagilarni
kiritishimiz
mumkin:
qarindoshlar
o`rtasida
iqtisodiy
munosabatlarni
huquqiy
mustahkamlanganligi,
lavozim
(tadbirkorlik)
majburiyatlari bilan oilaviy majburiyatlar o`rtasidagi "chegara"ning aniq
qo`yilganligi, ayollarning biznesga aralashuv darajasi yuqoriligi.
O`zbekiston Respublikasida
oila institutining holati, bugungi kunda uning
rivojlanishida hal qilinishi lozim bo`lgan ijtimoiy-iqtisodiy va axloqiy-ruhiy
nuqsonlar borligidan dalolat beradi. Jumladan, O`zbekiston Respublikasi Davlat
statistika qo`mitasining ma`lumotlariga ko`ra, 2018 yilda respublikamizda 285,4
mingta nikohga qariyb 19,0 mingta ajralishlar to`g’ri kelgan, ya`ni 6,5 foiz
oilalar barbod bo`lgan
1
. Albatta, bu ko`rsatkich boshqa mamlakatlardagiga
qaraganda ancha kam hisoblanadi va respublikamizda
oila institutining nisbatan
mustahkamligidan darak beradi. CHunki, Rossiya Federatsiyasida 2015 yvdda
1091,8 ming nikohga 798,8 ming ajralish to`g’ri kelgan yoki mazkur
mamlakaqdagi 73,1 foiz oilalar barbod bo`lgan
1
.
Bu esa istiqbolda jamiyatning muhim bo`g’ini bo`lgan oila institutini
rivojlantirishda mahalla fuqarolar yig’ini, "Oila" respublika ilmiy-amaliy
markazi kabi jamoatchilik tashkilotlari rivojlanishini yanada kuchaytirishni taqozo
etadi.
BMT ma`lumotlariga ko`ra, kichik korxona,
mikrofirma va oilaviy
tadbirkorlik sub`ektlari dunyoning 50 foiz mexdatga layoqatli aholisi uchun
asosiy ish beruvchi hisoblanadi, masalan AQSHda kichik korxonalar 60 foiz
yangi ish o`rinlarini yaratadi. Respublikamizda ham bu ko`rsatkich 2017 yil
yakunlariga ko`ra qariyb 50 foizdan ortiq ish o`rin KBXT sub`ektlari ulushi
tomonidan yaratilgan. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi sharoitida xdm ishsizlik
16
muammosi ko`pgina rivojlangan va rivojlanayotgan davlatlarda KBXT
sub`ektlari tomonidan echilgan.
BMT va Xalqaro Mexdat Tashkiloti (XMT) kabi xalqaro tashkilotlar
tomonidan kichik,
shu jumladan, oilaviy tadbirkorlik kambag’allikka qarshi
kurashning strategik yo`nalishlaridan biri sifatida qaraladi. 2015 yilda bo`lib
o`tgan XMT ning 91-sessiyasida Xalqaro mehnat byurosi bosh direktorining
ma`ruzasida "Mehnat qashshoqlikka qarshi kurash vositasi", tadbirkorlik
kambag’allikni
engashning
muhim
vositasi,
ijtimoiy
keskinlikni
yumshatishning asosiy quroli sifatida qaraladi
2
.
XMT ning 91-sessiyasidagi yuqorida nomi qayd etilgan ma`ruzada
keltirilgan takliflarni respublikamiz amaliyotiga moslagan holda, bir qator
ijtimoiy muammolarni keskinligini
kamaytirish imkonini beruvchi, oilaviy
tadbirkorlikning raqobatbardoshligini qo`llab-quvvatlovchi quyidagi taklif va
tavsiyalarni b'erish mumkin:
-mahalliy ishlab chiqaruvchilar raqobat afzalliklarini oshirish, davlat va
munitsipial mulqtsan foydalanish bo`yicha imtiyozlar berish, ish beruvchi
tadbirkorlar uchun soliq preferentsiyalarini taqdim etish, kreditlashning
imtnyozli shartlari, kredit oluvchilarning xarajatlarining bir
kismini subsidiyalash
va h.k.
-ommaviy axborot vositalarini tadbirkorlik tashabbuslarini rivojlanish
muammosiga yanada kenfoq jalb qilish, tadbirkorlikning ijobiy qiyofasini,
oilaviy tadbirkorlikning jamiyat va davlatning rivojidagi tutgan o`rnini
yoritishga bag’ishlangan ijtimoiy reklama roliklarini kuchaytirish, "o`z
kelajagingni o`zing qur" ruknida tele va radioeshittirishlarni ko`paytirish,
tadbirkorlik tashabbuslarini OAVda ommaviy targib qilish;
-mintaqalar aholisi uchun o`z xususiy biznesini yuritish masalalari bo`yicha
doimiy "ishonch telefonlari"ni tashkil qilish.
Xulosa qilib aytganda, respublikamizda oilaviy tadbirkorlikni rivojlantirilipsh
bir qator vazifalarni hal etishda qo`l keladi. Xususan, mamlakatimizda amalga
oshirilayotgan bozor iqtisodiyoti islohotlari sharoitida mulkdorlar sinfining
kengayishiga qulay shart-sharoit yaratadi.
SHuningdek, aholi bandligini
ta`minlash va farovonligini yuksaltirishdek zapvorli yumushlarni oddiy
mexanizmlar asosida hal etish mumkin bo`ladi. Qolaversa, uzoq yillik
qadriyatlarimiz, milliy an`analarimizning ham izchil riyujlanishini ta`minlaydi.
