FUEDERIK LEMETR (1 8 0 0 -1 8 7 6 -y .)




Download 9,43 Mb.
Pdf ko'rish
bet56/134
Sana27.09.2024
Hajmi9,43 Mb.
#272697
1   ...   52   53   54   55   56   57   58   59   ...   134
Bog'liq
Jahon tetri tarixi

FUEDERIK LEMETR (1 8 0 0 -1 8 7 6 -y .)
1791-yilgi dekretdan so'ng Parijning Tam pl degan xiyobonidg 
o 'n lab teatrlar paydo bo'ladi. «Port — Sen M arten*, «Ambigiya — 
komik*, «Gette» ular orasida eng yiriklari bo'lib, keng dem okratik 
om m aga xizmat qiluvchi «quyi qatlam* teatrlari hisoblanardi. 
Ayniqsa, «Port — Sen M arten* teatri V. Gyugo, A. Dyuma kabi 
dram aturglarning erkparvarlik ruhidagi asarlarini shov-shuvli m u- 
vaffaqiyat bilan ko'rsatib, Piyer Bokaj, Mari Dorval va Fredrik 
Lem etrdek yirik san’atkorlarni yetishtirib berdi.
Lem etr san’ati biron-bir jan r doirasida cheklanib qolgan emas. 
U hayotning barcha qirralarini, ya’ni fojiali va kulgili jihatlarini 
ham , noxushligi-yu sarxushligini ham ko'rsatishga intildi. U yarat­
gan obrazlar cheki y o 'q darajada turlicha: ular orasida b o 'rtm a ko- 
m ik bezori Rober M akerdan tortib Ryui Blaz, Kin, Joij Jerm oni 
kabi shoirona rom antik qahram onlargacha, dilpora Jan otadan to r­
tib fojeiy H am letgacha bo'lgan turli-tum an obrazlar uchraydi.
Lem etr san ’ati voqelikni haqqoniy aks ettirishi bilan ko'zga 
tashlandi. Bu san’at hayot, jam iyatni bilish, inson sajiyasi, u yashab 
turgan shart-sharoitga bog'liq ekanini anglash, idrok etish zaminida 
dunyoga keldi. Lem etr san’atining o'ziga xosligi obrazni ijtimoiy 
um um lashtirishda nam oyon bo'ldi. Bu umum lashtirish shundayki, 
goho u timsoliy ifoda darajasiga ko'tariladi va bunday qahram onlar 
nomi turdosh otlarga aylanadi.
B o'rtm a (grotesk) ifoda omili Lem etr ijodida keng qo'llanilgan 
bo'lib, san’atkor bu tushunchani kulgi — hangom a bilan fojeiylik, 
yuksaklik bilan tubanlik kabi bir-biriga zid holatlam i o'zaro 
uyg'unlashtirish m a’nosidagina em as, aw alo, insoniy sajiya — fe’l- 
atvor va hayotiy voqelikning ichki mohiyatini ochish vositasi tar­
zida qo'lladi. B o'rtm a usulini bunday qo'llash aktyom ing rom antik 
yo'nalish doirasidan chiqib, tanqidiy realizmga yaqinlashuviga olib 
keldi.
130


Lem etrning dunyoqarash va ijodiy uslubi shakllangan m urak­
kab davrda rom antizm bilan realizmning o'zaro qo ‘shiluvi m a’qul 
ko‘rilmagan. Lem etr ijodida har ikkala yo‘nalish mushtaraklik kasb 
etdi; rom antizm yo‘nalishiga xos mavhumlik va hissiy jo ‘shqinlikda 
yuz beruvchi bo'shliqlarni aktyor ijtimoiy, maishiy turm ush tafsilot- 
lari va dalolatlari bilan to ‘ldirib, obrazlarning m antiqiy izchil
yanada ta ’sirchan va hayajonli bo'lib chiqishiga erishdi.
V. Antyening «Adre karvonsaroyi» melodramasidagi Rober 
M aker roli Lemetrning eng dovruq'li rollaridan biri bo‘ldi. Mazkur 
obrazni u ikki xil tahrirda yaratgan. Birinchi bor uni 1823-yili ma- 
zaxomuz tarzda yaratib, m elodram a tabiatini butkul o ‘zgartirishga 
muvaffaq bo ‘ladi. M elodrama badiha, hazil-mutoyiba, qochirim - 
Iarga boy, shukuhi baland spektakl bo ‘lib chiqdi. Ikkinchi tahrirda 
aktyor asarni «Rober Maker* deb atab (o ‘zi hammualliflik qilib) 
Robebem i aksionerlik jam iyatining raisi, yulduzni benarvon uradi- 
gan moliyachiga aylantiradi. 0 ‘z «xunari»ni olam aro yoyish uchun 
R ober havo sharida uchib ketadi.
Aktyor Dyukanjning « 0 ‘ttiz yil yoxud Qimorbozning hayoti» 
(1827) asarida o'zining eng fojiaviy rom antik qahram onlaridan biri 
Jorj Jerm oni obrazini yaratadi. Aktyor Jerm oni misolida pul vasva- 
sasida insonning qay darajada axloqiy tubanlikka tushishini 
ko'rsatdi. Joij o 'ttiz yillik hayoti davomida kelajakka ishonuvchan 
yosh, navqiron yigitdan jinoyatga qo'l uragn musofirni (o'g'li bo'lib 
chiqadi) o'ldirib, ruhan so'niq, holdan toygan qariyaga aylanadi. 
Aktyor 
qim orda 
yutishning 
zavq-shavqi-yu 
yutqizishning 
m ash’um ona alam -iztiroblarini qahram onning ichki ruhiy kechin- 
malari natijasi sifatida ko'rsatadiki, bu melodrama tusining 
o'zgarishiga olib keladi.
Lem etr Gyugoning «Ryui Blaz» (1838) asarida o'zining eng 
shoirona jo'shqin obrazlaridan birini yaratgan. Ryui Blaz xalq 
iste’dodi, qudrati va musibatining timsoliy ifodasiga aylandi; u xalq 
qasoskori, xalq ezgu niyatini mujassam etuvchi shoir va ayni 
chog'da m ajnunona oshiq tarzida gavdalanadi.
Viktor Gyugo Lem etr o'ynagan shu roldan olgan taassurotini: u 
«Leken bilan Garrikning, Edmund Kinning shiddati va Talmaning 
hissiy qudratini o'zaro singdirgan holda Ryui Blaz obrazi orqali qad 
ko'tardi*, deya ta ’kidlagan edi. Bu fikr Frederik Lemetrning butun 
ijodiga taalluqli xususiyat haqida aytilgan edi, deyilsa ham bo'ladi.

Download 9,43 Mb.
1   ...   52   53   54   55   56   57   58   59   ...   134




Download 9,43 Mb.
Pdf ko'rish

Bosh sahifa
Aloqalar

    Bosh sahifa



FUEDERIK LEMETR (1 8 0 0 -1 8 7 6 -y .)

Download 9,43 Mb.
Pdf ko'rish