ishoralarining betakrorligi bilan izohlanardi. Uning iste'dodi doira
sida insoniy uqubat, sevgi-sadoqat va qahr-g'azab tuyg'ularini
ifodalashda shakl va om illam ing cheki yo‘qdek edi. Zo'rlik va no-
haqlikka qarshi ko'tariluvchi ruhiy shijoatning zaifalik m alohatiga
m ushtarak kelishi Dorval iste’dodining ayricha belgisi edi.
D orvalning ota-onasi aktyor bo'lishgan,
u bolalikdan teatrda
katta bo'lib,
eita sahnaga chiqadi.
1818-yili
Parijga
kelib
konservatoriyaga o'qishga kiradi, lekin tez orada uni tashlab ketadi.
Dorvalning o ‘ziga xos alohidaligi konservatoriya ta'limiga mos
tushm aydi. Dorval hayotining tasnifchisi uning konservatoriya
quchog‘ida o ‘tgan davrini shunday ta'riflagan: «Ana, o ‘sha tabiat va
o 'z qalbidan saboq olib san'atga yo‘l olgan noziknihol qiz
konservatoriya professorlari qarshisida turardi. Ko'ngil izmi bilan
yurgan, turgan qizga endi qadam tashlash, tabassum qilish, nafas
olish nazariyasi, ya'ni qahr-g'azab, uyat, dahshat, qo'rquv, quvonch
kabi andozaga kirib qolgan an'anaviy ehtiros mezonlari tizimini
o'zlashtirish m ashaqqati turardi; qaysi extiros qaysi she'rning
qayerida tugashi haqida so 'z borardi....»
Dorval eng nufuzli «P ort-S en-M arten»
xiyobon teatri artistiga
aylanadi.
Unga
shon-shuhrat
keltirgan
jan r
xazin
dram a
(m elodram a) bo'ldi. D yukanjning « 0 'ttiz yil yoxud Qim orbozning
hayoti* (1827) xazin dramasidagi Ainaliya uning birinchi dovrug'li
roli edi. Spektaklda Dorval xazin dramaga xos o'gitnam o, obraz
qambarligi doirasida chinakam insoniylik qadriyatini topa bilish va
uni jo 'sh q in his-kechinm alar orqali tom oshabinga yetkazish layo-
qatini namoyish etadi. Aktrisa oilani kafangado qilgan qim orboz eri
Joij Jerm oni dastidan jigar-bag'ri kuysa-da, zorlanm ay, g'am -alam
o 'tid a yonuvchi, shikasta qalb, oriyatli,
andishali ayol obrazina
yaratadi. U sahnada o 'n olti yoshlik chog'ida paydo bo'lib, pyesa
oxirida 46 yoshga yetganida ham , m uallif izohicha, uning
«baxtsizlikdan holi tang qiyofasida beozorlik va toleiga tobelik hissi
ko'rinib turardi*. Dorval muallifga zid ravishda Amaliyaning Joijga
em as, balki bolalarga nisbatan m ehr-m uhabbatiga urg'u bergan edi.
Aktrisa m azkur asarda ilk bor o'zining sevimli onalik mavzuyini
birinchi o'ringa olib chiqadi. U chinchi parda Dorval uchun asosiy
sahnaga aylanadi. G 'a m -alam d an ozib, qarib ketgan, sochlari
to 'z g 'in Amaliya-Dorval ochlikdan toliqib, jo n talvasasiga tush-
gan bolasi atrofida nim a qilarini
bilmay azob chekib depsinar
edi. Kuya-kuya adoyi-tam om bo'lgan m ushtipar ona m usibatining
haqqoniy
ifodalanishi
tom oshabinlam i
xayratga
soldi
va
m elodram aning fojia darajasiga chiqishiga olib keldi.
128
Dorval 1831-yili Dyum aning «Antoni» rom antik draniasida
Adel D' Erve rolini uynaydi. Asarda ikki oshiq-m a’shuqaning ahd-
paymonlari zo'rlik toshiga urilib, barbod bo'lishi hikoya qilingan.
Adel — Dorval ulkan va beg'ubor sevgi timsoliga aylangan edi.
Oxirgi pardada u baxtiqaro sevgilisi hanjari bilan chavoqlanib
yiqilar ekan, dahshatli holatdan larzaga tushgan tom oshabin xaya-
jonini bosolmay serrayganicha qotib qoladi.
Dorval o ‘sha yili Gyugoning, «M arion Delorm» dramasida
M arion rolini o ‘ynaydi. Dorval she’riy asarlarni odatda, ancha qi-
yinchilik bilan o ‘zlashtirgan, negaki uning she’riyatni o'ziga sing-
dirishi qiyin kechardi.
Shu bois sevgiga sodiq, fidoyi M arion roli
ustidagi ish unga ayniqsa qadrli edi. Dorval ijodi uchun an'anaviy
mavzu bo'lgan sevgi orqali ifoda etiluvchi poklanish mavzusi
M arionda ham o ‘ziga xos jo'shqin kechinmali tarzda namoyon
bo'ldi.
1835-yili Dorval «Komedi Fransez» teatrida o'zi uchun maxsus
yozilgan Vinining «Chatterton». asarida Kitti Bell rolini o'ynaydi.
Kitti-Dorval xudbin, riyokor, daval kishilar orasida begona, o 'z
yog'ida o'zi qovrilgan g'aribu benavo yolg'iz ayol; yakka-yagona
quvonchi — uning bolalari. Aktrisa betayanch, tortinchoq, ushoq
m ushtipar bu juvonning malohati va jo'shqin onalik m ehr-
shafqatini ajib shoirona qalb tug'yonlari orqali namoyon etgan edi.
Uning
nozik harakatlari, kichik gavdasi, o'ychan katta-katta moviy
ko'zlari, mayin va siniq ovozida boshdan kechirgan musibatli hayot
qissasi aks etib turardi. Aynan Kitti Bellga o'xshash bebaxt,
so'qqabosh shoir C hatterton paydo bo'lib qoladi. Ular yordam
qo'lini cho'zish bahonasida o'zlari bilmagan holda bir-birlarini
sevib qolishadi; bu shunday, sevgiki, ularni bitta o'lim gina undan
xalos, qilishi mumkin. Dorval so'nggi pardada ayniqsa yaxshi
o'ynagan edi. U fojia sahnasini antiqa bir tarzda kursatish
maqsadida sahnaga narvon qo'yib berishlarini so'raydi. C hatterton
zahar ichadi, uning o'lim i aniq: ular dillarini o'rtagan
sevgi izhorini
bayon etishar, so'ng C hatterton «Kittini itarib yuborib, tebranib-
depsinib
yuqoriga,
xonasiga
ko'tariladi;
dahshatdan
hushini
yo'qotayozgan Kitti uning ortidan ko'tarila boshlaydi, yiqiladi, nar-
vonga yopishadi, tirm ashadi, yurolmay, changak bo'lib, bexos
keskin harakat qiladi, oyoqlari ko'ylagiga ilashib, chekkalab qo'llari
olg'a intilgancha yuqoriga siljiydi, jon-jahdi bilan eshikni o'ziga
tortadi, eshik ochilganda uning ko'zi
jo n talvasasida yotgan
Chattertonga tushadi, ko'kni qoplagudek dahshatli hayqiriq eshiti-
ladi. U m rida biror m arta ovoziga zeb bermagan bu beozor xudojo'y
129
ayolning dabdurustdan ko'tarilgan xayqirig‘i uning o'lim dan boshqa
iloji qolm agan so‘nggi hayqiriq ekani o ‘z -o ‘zidan ayon edi*. Dorval
yaratgan obrazlar turlicha bo'lib, ulam ing hammasini yovuz
kuchlar bilan to'qnashuv orqali insoniylik va beg'ubor sevgi-
sadoqat hislarini tasdiqlash g'oyasi birlashtirib turadi. U sahnada
bir paytning o'zida oddiy, to 'p o ri va m ardona, mungli va ulug'vor,
kuchli va kuchsiz b o 'la olar va ham isha o 'z insoniyligi bilan to-
m oshabinlarini o'ziga m udom m aftun eta olardi.
