ELIZA RASHEL (1 8 2 1 -1 8 5 8 -y .)
Fransuz teatrining 30—40-yillar repertuari haqida so'z ochib,
G ertsen shunday yozgan edi: «Qariya
Kornel bilan qariya Rasim
navqiron Rashel orqali o 'z davri qadriyatlaridan darak berib, goh-
goh ko'zga tashlanib turadi». G ertsen Rashelning bu davr fransuz
teatrida tutgan o ‘rnini shu, zaylda aniq va lo'nda qilib ta'rif
etgan
edi. Buyuk aktrisa Eliza Rashelning xizmati shunda ediki, u sah
nada m um toz tragediyani qaytadan jonlantirib berdi. Aktrisa o ‘z
zam oni ruhi bilan Kornel va Rasinga yoshlik shukuhini baxsh etdi,
qudratli his-shijoati bilan ular tragediyalarining
m um tozona shakli
m ukam malligini borligicha nam oyon qilib berdi.
Rashel, Kamilla (K ornelning «Goratsiy» asari), Fedra (R asin-
ning «Fedra» asari), Gofoliya (Rasinning «Gofoliya» asari) rol-
larida o ‘z qahram onlarining murakkab fojiali olamini ruhan
haqqoniy ochish bilan tom oshabinlarni larzaga soldi. Aktrisa qah-
ram onlarida aks etmish adolatsizlikka
qarshi kurash shukuhi, yuk
sak insoniylik, oliyjanoblik tuyg‘ulari ularga alohida koiam dorlik
fazilatlarini baxsh etdi. Aktrisa hissiy
qudratining tom oshabinga
ta'sir kuchi, uning o ‘ziga xos betakrorligi Gertsenning qaydlarida
yaqqol ifodalangan: «U xusndor emas, bo ‘yi past, ozg‘in, xolsiz;
lekin his-ehtiroslarga to 'la zarbli, keskin ifodali
om illar oldida unga
b o ‘y na kerak, chiroy na hojat? Uning o ‘yini xayratlanarli; u sah
nada ekan, nimaiki b o im a sin
undan uzilolmaysiz, bu zaifa, ush-
shoq, jonzot sizin o ‘ziga rom qilib oladi. Tom osha paytida uning
ta'siriga tushm agan odam ni m en hurm at qilolmagan b o iard im . Bu
g ‘ururli do ‘rdaygan lablar, bu dilni yondiruvchi ko‘z
qarashlar, bu
vujudini qoplab olgan ehtiros va qahr alamlari inson zotini befarq
qoldirmas! Ovozi xayratlanarli! U bolani erkal boshini silashga,
sevgi so'zini shivirlab, dushm anni bo ‘g‘izlashga qodir ovozdir».
Rashelning ulug‘vor san'ati erkparvarlik g‘oyalari bilan bog'liq
edi. Uning san'ati om m a orasida favqulodda katta o bro‘-e'tibor
topganligi bejiz emas.
1848-yildan keyin Rashel ijodining
qahram onlik shukuhi
susaya boradi, san'atkor faoliyatida ijodiy tanglik boshlanadi. 1850-
yillarda uning m ahorati ham aw algi cho‘g‘ini yo‘qotadi.
