Shekspir va Shiller asarlaridan tuzildi. Shillerdan «Makr va muhab-
bat* va «Don Rarlos» asarlaridan tashqari, uning ham m a pyesalari
(1250 m arta ko‘rsatilgan) sahnalashtirildi. Shekspir pyesalari esa bi-
roz kamroq — 820 bor namoyish etilgan. Bulardan tashqari teatr
sahnasida Kleyst, Grilparser, Moler, Geote, Lessen asarlari ham
o ‘rin oldi. Shu narsa diqqatga loyiqki,
meyningenchilar mavjud pye-
salami qayta ishlash, ularga o ‘zboshimchalik bilan munosabatda
bo'Iish odatiga qarshi chiqdilar. Shu tarzda m um toz dramaturgiya
namunalari tomoshabinga asl holida yetkazildi.
Zam onaviy dramaturgiyaga kamroq e ’tibor berildi. Lekin
G erm aniyada birinchi m arta shu te a trd a ' Ipsenning «Arvohlar»
(1886) asari q o ‘yiladi, shu yerda Byorson va boshqa ko‘plab m ual-
liflar asarlari ko'rsatiladi.
M umtoz asarlarini sahnaviy talqin etish borasida meyningenchilar
voqeaning o ’tish davrini mufassa tasvirlash yo'lini tutdilar. Georg II va
Kroneg sahnada kechadigan voqealarga daxlsiz, jonsiz qurilma bo‘lib
qolgan an’anaviy mavxum qurilmaga qarshi kurash ochdilar.
M eyningenchilar spektakl ustidagi ishni m uallif aks ettirgan
tarixiy davr, uning turm ush tarzini o ‘rganishdan
boshladilar,
m usaw ir pyesada voqeaning o'tish joyiga kelib, bezak eskizini chi-
zar edi; m asalan Shillerning «Orlean qizi» va «Mariya Styuart»
pyesalari ustida shu tarzda ish olib borilgan. Janna D 'A rk yurti
D om rem i, ikki qirolicha — Mariya va Yelizavettalarning m ashhur
uchrashuvlari o'tgan Fitorongey qasri eskizlari ham on teatr arxivida
saqlab kelinadi. Tarixchilar va etnograflar tadqiqotlari
ham
sinchkovlik bilan o'rganilgan. Masalan, uzoq davom etgan mash-
qlar orqali yaratilgan Shekspirning »Yuliy Sezar» asari uchun de-
koratsiya arxeologik topilm alar asosida Rimda yaratilgan.
M eyningenchilar qahram onlarni qurshab turuvchi «muhit»
yaratish omillariga, liboslarning
tarixan haqqoniyligiga, shart-sha-
roit belgilarining aniq bo'lishiga alohida diqqat-e’tibor qaratdilar.
M eyningenchilar ommaviy ko'rinishlar orqali ham sahnada
hayotiy
haqqoniylik
yaratish
maqsadini
ko'zladilar.
Kroneg
O vro'po teatrida birinchi bo'lib sahnada serharakat, so'zi y o'q
kimsa (statist)larni pyesa voqeasi doirasida yashovchi jonli kishilar
olom oniga aylantirdi. Truppani beistisno qabul etmagan A.N. Os-
trovskiydek dramaturg ham uning yig'm a xalq obrazi yaratishdagi
usullari haqida hayajonli so'zlar aytgan («01omon qaynoq hayot
og'ushida nafas oladi, hayajonga tushadi, g'azabga kiradi, to
m oshabinni Antoniyning so'zlaridan ko'ra kuchliroq larzaga soladi,
- deya o 'z kundaligida qayd etgan edi dramaturge). U «Vallen-
195
shteyn lageri» haqida yana shulam i ilova qilgan edi: «Vallenshteyn
lageri» haqida gapirm asa ham bo'ladi: bu asl hayotning o'zginasi,
guruhlar turlicha va ular o 'ta ishonarli:
kim dir yerda yastanib yotar,
m uhim i shundaki, teatr spektaklida om m a turlichaligi bilan
e’tiborli edi. Bu teatrda birinchi bo'lib qutichaga o'xshash kichik
sahnada oz sonli ishtirokchi bilan keragida bir olam olom on taas-
surotini tug'dirish usullari joriy etildi. L. Kroneg jahon rejissurasi
tarixiga «ommaviy sahnalar» kashfiyotchisi sifatida kirdi. U so'zi
yo'q ishtirokchilarni guruh-guruhga ajratar va ularning h ar biriga
asosiy aktyorlar tarkibidan rahbar tayinlar, natijada guruh um um iy
vaziyatni buzm ay, belgilangan ruhiy holatda yashashi kerak edi.
Asarning rejissorlik talqini nam unalari birinchi bor M eyningen
teatrida dunyoga keldi. Shu rejissorlik rejasi
asosida alohida-alohida
aktyorlar va om m aviy sahna ishtirokchilari bilan davomli m ashqlar
o'tkazildi, sahnaviy ashyo va jihozlar joy-joyiga joylashtirildi.
K o'pgina zam ondoshlar, dovrug'li nemis truppasining fazilat-
larini ta ’kidlash qatori, bu teatrda aktyorga nisbatan e ’tibor sustligi
uning eng jiddiy kamchiligi ekanini ta ’kidlaganlar.
A.
Antuan meyningenchilar san’atidan kuchli ta ’sirlanganini tan
olgani holda keskin mulohazalar ham bildirgan: «Gersog pulni aya-
may, xotamtoylik bilan sotib olgan serhasham matolarni ko'z-ko'z qi-
lishga monand atayin o'tkir ovozli, yelkador aktyorlar tanlangandek
taassurot qoldiradi». K. S. Stanislavskiy esa meyningenchilar «eski ak
tyorlik o'yini usullarini isloh qila olmadilar», der ekan ayni paytda ular
uning ilk ijodiga kuchli ta ’sir ko'rsatganliklarini alohida ta ’kidlagan.
Staniislavskiy truppa muholiflariga javoban shunday yozgan edi:
«Truppada birorta iste’dodli aktyor yo'q deydilar. Bu noto'g'ri.
Bamay, Teller va boshqalar bor, ular faqat tashqi jihatdan e ’tiborni
qaratishgan, ham m a narsani yasama deyish to'g'ri emas*.
«M ayningen teatri» o 'z amaliyoti bilan rejissor boshchiligi
m aqom ini tasdiq etgan birinchi nam unali teatr sifatida o'zini
ko'rsatdi. Aynan shu teatrda rejissor teatr
ijodiy jarayonining tash-
kilotchisi sifatida o'zini nam oyon etdi. M eyningenchilar teatr
tarixiga rejissyorlik san ’atining ilk dovonlarini zabt etgan ijodkorlar
sifatida kirdilarki, G erm aniyada O. Bram , Fransiyada A. Antuan,
Rossiyada K. S. Stanislavskiy o 'z ijodlari bilan rejissurada navbat-
dagi dovonlarni egalladilar.
196
