Nazorat savollari:
1.
Dengiz va daryo suv yo„llari qanday ahamiyatga ega?
2.
Portlar haqida qanday tushunchaga egasiz?
3.
Kemalar tavsifi haqida qanday fikrga egasiz?
4.
O„zbekistonda qancha suv yo„llari mavjud?
5.
O„zbekistonda qanday daryo portlari bor?
5-Bob. Havo yo„llari
5.1. O„zbekiston havo yo„llari tarmog‟i
Tayanch so„zlari:
havo yo‘llari, aeroportlar, xizmat mintaqasi, uchish
tasmasi, aerodromlar, elementlar.
1992 yil 28 yanvar - "O„zbekiston havo yo„llari" Milliy aviakompaniyasi
tashkil topgan kun.
Hozirgi kunda zamonaviy havo kemalari bilan ta‟minlangan “O„zbekiston
havo yo„llari” dunyoning 25 dan ortiq mamlakatiga parvozlarni amalga
oshirmoqda, yiliga 75 ming tranzit yo„nalishning havo harakatini boshqarmoqda,
41
shuningdek, aviakompaniyamiz tarkibida faoliyat ko„rsatayotgan, so„nggi avlod
aviatsiya texnikasiga texnik xizmat ko„rsatish va ularni ta‟mirlash bo„yicha
Markaziy Osiyo mintaqasida yagona bo„lgan markazning xizmatlaridan keng
foydalanayotgan 320 ta xorijiy aviakompaniya samolyotlariga aeronavigatsiya
xizmati ko„rsatmoqda.
Mamlakatimizning barcha aeroportlari jahon andozalari darajasida
modernizatsiya qilindi. Faqat 2011 yilning o„zida 2 million 300 ming nafar
yo„lovchi va salkam 50 ming tonna yuk belgilangan manzillarga etkazilgani Milliy
aviakompaniyamiz qo„lga kiritayotgan yutuqlardan yaqqol dalolat beradi.
“Navoiy” xalqaro aeroporti negizida tashkil etilgan va zamonaviy
aeronavigatsiya uskunalari bilan jihozlangan Xalqaro intermodal logistika markazi,
ob-havo sharoiti qanday bo„lishidan qat‟iynazar, barcha turdagi avialaynerlarni
qabul qilish imkoniga egadir 5.1-rasm.
5.1-rasm. Navoiy aeroporti orqali tashkil qilingan avialiniyalar
O„zbekistonda 150000 km dan ortiq havo yo„llari mavjud. Havo transporti
texnik jixozlari asosiy elementlariga uchish apparatlari (samolyot va vertolyotlar),
aeroportlar, samolyot remonti zavodlari va boshqalar kiradi 5.2-rasm.
42
5.2-rasm. O„zbekiston havo yo„llari milliy aviakompaniyasi avialiniyalari
Uchish apparatlari havo transportining asosiy aktiv birligidir. Ular o„z
vazifalariga kura yo„lovchilar tashuvchi, yuk tashuvchi, yuk va yo„lovchilarni
birga tashuvchi, maxsus ishlarni bajaruvchi (masalan, qishlok ho„jaligiga xizmat
qiluvchi, sanitariya, aerofotosnimka ishlarini bajaruvchi), sport va o„quv-
trenirovka samolyotlari va vertolyotlariga bo„linadi.
Uchish masofalari, yo„lovchilar sig‟imi va yuk ko„tara olishiga qarab,
yo„lovchilar tashuvchi samolyotlar magistral va mahalliy havo trassalarida
uchuvchi samolyotlarga bo„linadi 5.1 jadval.
5.1-jadval.
Samolyot va
vertolyotlar
turlari
Yo„lovchi
joylari soni
Yuk
ko„tara
olishi, t
Ko„tarilish
maksimal
og‟irligi,t
Uchish
tezligi, km/s
Qo„nmasdan
ucha olish
masofasi,
km
1
2
3
4
5
6
Magistral trassalarda uchuvchi samolyotlar
TU-154
158-164
18,0
90,0
900-1000
7000
IL-62
186-198
23,0
165,0
900-1000
9000-11000
Maxalliy trassalarda uchuvchi samolyotlar
AN-24
50
5,7
21,0
450-500
1900
YAK-40
24-30
2,28
13,7
550-600
500
43
Vertolyotlar
MI-6
80
5-8
39,0
250
620
MI-8
28
3-4
12,0
225
425
MI-10
28
8-12
12,0
180
500
Maksimal kutarila olish og‟irliklariga qarab samolyot va vertolyotlar to„rtta
sinfga bo„linadi.
Maksimal ko„tarila olish og‟irligi bo„yicha samolyotlar va vertolyotlar sinfi
5.2-jadval.
5.2-jadval.
Maksimal ko„tarila olish og‟irligi
Samolyotlar
Vertolyotlar
I sinf
50 t dan ortiq
10 t dan ortiq
II sinf
20-50 t
5-10 t
III sinf
10-20 t
2-5 t
IV sinf
1 t gacha
2 t gacha
|
