13
Keysni yechish – bu taklif qilingan vaziyatni (keysni)
tadqiq etish,
axborotlarni toʻplab va tahlil qilish, qilish mumkin boʻlgan harakatlar variantlarini
taklif qilish va ularning ichidan eng maqbulini tanlash.
“Tarbiya” darsligidan olingan misol
Matematika darsida nazorat ishi edi. Azamatning qalami sinib qoldi. Uning
yonida oʻtiradigan Aziza portfelidan qalam oʻtkirlagich olib, Azamatga berdi.
Azamat qalam oʻtkirlagichni indamay olib, qalamini oʻtkirlab oldi-da, nazorat
ishini yozishda davom etdi.
1. Oʻquvchilar keysni oʻqib chiqishi kerak.
2. Bu vaziyatni tahlil qilishi kerak.
3. Bu vaziyatga nimalar sabab boʻlganini aniqlashi kerak.
4. Vaziyatni hal qilish yoki bunday vaziyat boshqa takrorlanmasligi uchun
uning oldini olish variantlarini taklif qilishi kerak.
Azamatning qalami sinib qoldi. Uning qalam oʻtkirlagichi uyida qolib ketgan
yoki yoʻqolgan. Nazorat ishi yozilayotganda esa Azizani chalgʻitdi. Azamat
rahmat aytmagani uchun Aziza undan xafa boʻldi.
Yechim. Azamat maktabga
bir nechta qalam olib kelishi, qalam
oʻtkirlagichini doim portfelida olib yurishi kerak. Buning uchun esa bir kun oldin
kechqurun portfelini tayyorlashi,
darsga qanchalik tayyorligini tekshirishi kerak. Shuningdek, birov yordam
bersa, unga “Rahmat” deyishni ham oʻrganishi kerak.
Aziza birov rahmat aytmagani uchun xafa boʻlmasligi kerak. Balki Azamat
nazorat ishini yechishga berilib ketib, “rahmat” aytish esidan chiqib qolgandir?
Aqliy hujum – bu muammoni imkon qadar koʻp variantlar
hosil qilib, keyin
ularning orasidan eng maqbulini tanlash yoʻli bilan hal qilish usuli. Aqliy
hujumning bir necha ustunliklari bor:
−
qisqa fursatda
yechim topishga imkon beradi;
−
vazifani yechishning muqobil variantlarini aniqlashga imkon beradi;
−
jamoaning barcha aʼzolarini yechim topishda faol ishtirok etishga undaydi;
14
−
ijodiy fikrlashni rivojlantiradi;
−
jamoaning ahilligini, jipsligini, samaradorligini oshiradi;
−
sodda, oddiy usul.
Aqliy hujum oʻtkazishning uchta asosiy bosqichi bor.
Masalani qoʻyish – bu dastlabki bosqich boʻlib,
unda muammoni aniq
ifodalab olish kerak.
Fikrlarni shakllantirish – bu bosqichda aqliy hujumning barcha
ishtirokchilari muammoni yechishning turli variantlarini taklif qiladilar.
Variantlar qancha koʻp boʻlsa, shuncha yaxshi. Muhimi – eng aql bovar
qilmaydigan variantlar ham yozib borilaveradi. Taklif
qilingan fikrlar tanqid
qilinmaydi, baholanmaydi – har qanday takliflar faqat oʻrtaga tashlanaveradi.
Fikrlarni tanlab olish va tahlil qilish – bu ekspertlik bosqichi boʻlib, unda
toʻplangan variantlar tizimlanadi, baholanadi va ularning ichidan eng maqbullari
tanlab olinadi.
Misol. Oʻqituvchi “Darsni hamma oʻzlashtirish uchun nima qilish kerak?”
deb soʻradi. Oʻquvchilar oʻz fikrlarini aytaverishadi, oʻqituvchi ularning
hammasini yozib boraveradi. Bu bosqichda fikrlar saralanmaydi yoki oʻqituvchi
notoʻgʻri deb bilgan fikrlar rad qilinmaydi. Hamma oʻz
fikrini aytib, ularning
hammasi yozib olingach, muammoni rostdan ham yechishga yordam beradigan
fikrlarni tanlab olish boshlanadi.
