1
SIRDARYO VILOYATI PEDAGOGLARNI YANGI
METODIKALARGA OʻRGATISH MILLIY MARKAZI
2.2. Boshlangʻich ta’lim fanlarini oʻqitishning zamonaviy
texnologiyalari moduli boʻyicha
2.2.5. Boshlangʻich ta’limni oʻqitish boʻyicha ilgʻor pedagogik tajribalar va
ularni amalda qoʻllash. Darslarda interfaol metodlardan foydalanish
mavzusida ma’ruza matni
Ma’ruzachi: Boychayeva Sharifa Saidkulovna
Guliston -2024
2
2.2.5. Boshlangʻich ta’limni oʻqitish boʻyicha ilgʻor pedagogik
tajribalar va ularni amalda qoʻllash. Darslarda interfaol metodlardan
foydalanish.
(2 soat amaliy mashgʻulot)
Reja:
1.
Ilgʻor pedagogik tajribalar va unga erishish.
2.
4 “K” modeli.
3.
Taʼlimni tashkil qilish shakllari.
4.
Taʼlim texnologiyalari, metodlari, oʻqitish texnikalari.
5.
Turli xil ta’limiy oʻyinlar va ulardan foydalanish.
Mashgʻulot maqsadi:
tinglovchilarning interfaol metodlardan foydalanish
orqali ilgʻor pedagogik tajribalar va ularni amalda qoʻllash, tashkil etish,
malakalarini oshirish.
I.
Tashkiliy qism
Mavzu maqsadini e’lon qilish.
Pedagogik ijodkorlik manbai - bu ilgʻor pedagogik tajribadir. Ilgʻor
pedagogik tajriba muammoli vaziyatlarga juda boydir. Ilgʻor pedagogik tajriba
deganda, biz oʻqituvchining oʻz pedagogik vazifasiga ijodiy yondashishi,
oʻquvchilarning ta’lim-tarbiyasida yangi, zamonaviy, samarali, eng ma’qul yoʻl
va vositalarni qidirib topishini tushunamiz.
Ilgʻor pedagogik tajriba oʻqituvchi tomonidan qoʻllaniladigan ish shakli va
usullari, uslub va vositalar hamda innovatsion texnologiyalardir. Ilgʻor pedagogik
tajriba oʻrganish, unga asoslanib yangi pedagogik hodisa va qonuniyatlarni
ochish, oʻquv-tarbiya jarayoniga yaxshi, sifatli
oʻzgarishlar kiritish,
oʻquvchilarning bilish faoliyatini boshqarish, yangi koʻrinishdagi oʻquv
jarayonini modellashtirish muammolarini yechishga sabab boʻladi. Ijodiy
3
ishlaydigan oʻqituvchi faqatgina muvaffaqiyatli oʻqitish va tarbiyalash; ilgʻor
oʻqituvchilar ish tajribalarini tahlil qila olish tadqiqotchilik koʻnikma va
malakalariga ham ega boʻlishi zarur. Ilgʻor oʻqituvchi hamma vaqt pedagogika
sohasidagi yangiliklarni bilishga intiladi, boshqa oʻqituvchilarning tajribalaridan
foydalanishga hamda oʻz shaxsiy tajribalarini umumlashtirishga harakat qiladi.
Hozirgi zamon fan va texnika taraqqiyoti oʻqituvchining ijodkor boʻlishi, oʻz
fanining muhim muammolari yuzasidan erkin fikr yurita olishi, fan yutuqlarini
oʻquvchilarga yetkaza olishi va nihoyat, oʻquvchilarni ham ijodiy fikrlashga,
tadqiqot ishlariga oʻrgata olishini talab qiladi. Shuning uchun oʻqituvchi, avvalo,
tadqiqotchilik malakalarini egallashi zarur. Oʻqitvchi ilmiy-tadqiqot ishlari olib
borishi davomida olimlarning tajribalarini toʻplaydi, tahlil qiladi, ular asosida
xulosalar chiqaradi. U fan xulosalaridan oʻzining amaliy faoliyatida foydalanish
jarayonida hozirgi zamon oʻqituvchisi uchun zarur boʻlgan juda muhim
fazilatlarni egallaydi. Ilgʻor oʻqituvchilar oʻqitish metodlarini tanlashga alohida
e’tibor beradilar.
Oʻquvchilarning frontal, differensiyalashgan va yakka tartibdagi
faoliyatlarining umumiy jihatlari koʻproq boʻlsa-da, ularni tashkil etish
oʻqituvchidan oʻziga xos ijodiy yondashishni talab qiladi. Agar butun sinf, guruh
va alohida shaxsga nisbatan bir xil metod bilan ta’sir koʻrsatilar ekan, unda tarbiya
ham, ijodiy yondashish ham barbod boʻladi. Oʻqituvchi pedagogik mahoratini
shakllantirishda ilgʻor pedagogik tajribalarga tayanishi yaxshi natijalarga olib
keladi.
Ta’lim mazmuni va uning tarkibini kengaytirish, chuqurlashtirish, bu
mazmunga nafaqat bilim, koʻnikma, malaka, balki umumisoniy madaniyatni
tashkil etuvchi ijodiy faoliyat tajribasi, tevarak - atrofga munosabatlarni ham
kiritish gʻoyasi juda muhimdir. Ilgʻor pedagogik, ijtimoiy tajribalar pedagogik
mahoratni shakllantirishda muhim omildir. Yangi pedagogik texnologiyalarning
asosiy tomoni maktab darsliklarini qaytadan yuksak darajada, yuqori saviyada
tuzish lozimligidir. Darsliklar tuzish koʻp yillik ilmiy, madaniy, estetik, ma’naviy
4
tajribalarga tayangan holda amalga oshirilmogʻi kerak. Ta`lim jarayonidagi
pedagogik faoliyat oʻz mehnatiga koʻra ijodiy xarakterga ega. Ma’lumki, inson
oldida biror muammo turgandagina ijodkorlikka ehtiyoj tugʻiladi. Oʻqituvchilik
faoliyati ana shunday xususiyatga ega. Pedagogik ijodkorlikning asosiy mohiyati
pedagogik faoliyatning maqsadi va xarakteri bilan aniq. Pedagogik faoliyat kishi
shaxsi, uning dunyoqarashi, e’tiqodi, ongi, xulq-atvoriga boʻysungan son-
sanoqsiz pedagogik masalalarini yechish jarayonidir. Oʻqituvchi faoliyatidagi
ijodkorlik ana shu masalalarni yechish usullarida, ularni hal qila olish yoʻllarini
qidirib topa bilishida ifodalanadi.
Biz raqamli texnologiyalar asrida, taʼlim karyerada muvaffaqiyat
qozonishning, turmush farovonligini oshirishning bosh omiliga aylangan davrda
yashayapmiz. Zamonaviy taʼlim bizning nafaqat bilim va koʻnikmalarimizni
belgilab beruvchi mezon, balki bizning dunyoqarashimizni, bizning dunyo
taraqqiyotiga qoʻshadigan hissamizni ham aks ettiruvchi muhim qadriyatdir.
Bugungi kundagi taʼlim faqatgina kurs va ma’ruzalar toʻplamidangina iborat
emas. Endilikda u mustaqil taʼlim, elektron texnologiyalar va dars oʻtishning
ilgʻor metodikalari konsepsiyasini oʻz ichiga oladi. Hozirgi kunda oʻquvchilar
axborot olish va uni samarali oʻzlashtirish uchun axborot texnologiyalaridan
foydalanishni oʻrganib olishdi.
Zamonaviy taʼlim dunyodagi tinimsiz oʻzgarishlarga koʻnikkan, turli
muammo va toʻsiqlarga tayyor turadigan professionallarning yangi avlodini
shakllantirmoqda. Bunday taʼlim oʻquvchilarni nafaqat amaliy koʻnikmalar bilan,
balki oʻquvchilarga bugungi kunda zarur boʻlgan zamonaviy kompetensiyalarni
rivojlantirishga yordam beradigan oʻquv texnikalari bilan taʼminlaydi. Bugun
dunyoda “ijtimoiy koʻnikmalar”ga (soft skills) ega boʻlgan mutaxassislarga
ehtiyoj ortib, ayni paytda “kasbiy koʻnikmalar” (hard skills) oʻzining birinchi
darajali ahamiyatini yoʻqotib bormoqda.
Zamonaviy taʼlim bugungi kun oʻquvchilariga quyidagilarni oʻrgatishi
kerak:
5
1. Kompleks vazifalarni hal qilish;
2. Bilimlar, mantiq, tahlil, mushohadaga tayangan holda tanqidiy fikrlash,
fikr-mulohazalarni shakllantirib, qaror qabul qilish;
3. Ijodiy fikrlash;
4. Insonlar bilan hamkorlik qilish;
5. Jamoada ishlash;
6. Oʻzining va boshqalarning emotsiyalarini (his-tuygʻularini) toʻgʻri
baholash, ularni boshqarish, emotsional intellektga ega boʻlish;
7. Diqqatni bir vazifadan boshqasiga tez qarata olish, moslashuvchan
boʻlish.
Buning uchun taʼlim jarayonida “4K” modelini qoʻllash kerak.
4 “K” modeli
1. Kritik (tanqidiy) fikrlash (Critical Thinking); 2. Kreativlik (ijodiy
yondashuv) (Creativity);
3. Kommunikatsiya (Communication); 4. Kooperatsiya (Coordinating With
Others).
4K koʻnikmalar
Tanqidiy fikrlash tahlil – topshiriqni alohida kichik vazifalarga boʻlish,
masalalarni yechishning yakuniy algoritmlarini yaratish qobiliyati;
−
baholash – kirish va chiqish ma’lumotlarining sifati va muvofiqligini baholash
qobiliyati;
−
tushuntirish – oʻz nuqtayi nazarini dalillash, mantiqiy-bogʻliq izchil matnlar
qurish;
−
maqsadlarni belgilash – erishish mumkin boʻlgan maqsadlarni toʻgʻri
shakllantirish, zarur ma’lumotlarni va uning yetarliligini aniqlash, shu asosda
mustaqil xulosalar chiqarish qobiliyati;
−
oʻzini boshqara bilish – oʻz-oʻzini tekshirish, xulosalarni tuzatish va mulohaza
yuritish (refleksiya);
−
modellashtirish – amaliy vaziyatni sifatli tahlil qilish va vazifalarni hal qilish
6
uchun vaziyatni mavhum modeli bilan almashtirish qobiliyati;
−
oʻrganilayotgan predmetga turli nuqtayi nazardan qarash amaliyoti;
−
kuzatish va oʻlchovlarni rejalashtirish va amalga oshirish amaliyoti;
−
muammolarni hal qilish malakalarini rivojlantirish;
−
dalillarni ajrata olish, ularni shakllantirish va baholash qobiliyati;
−
strategik fikrlash.
−
Kreativlik (Ijodkorlik) koʻnikmasi
−
qiziquvchanlik – tevarak-atrofdagi olamga qiziqish va u haqida koʻproq bilishga
intilish, dunyo obyektlari oʻrtasidagi sabab-natija munosabatlarini aniqlash,
axborotni mustaqil izlash va oʻz savollariga javob topish qobiliyati;
−
tasavvur – koʻplab original va nostandart gʻoyalarni ishlab chiqish qobiliyati;
−
optimallashtirish – maqsadga tez va samarali erishish uchun bir nechta usullarni
solishtirish qobiliyati;
−
gʻoyalarni rivojlantirish – gʻoyalarni turli nuqtayi nazardan baholash, ularning
kuchli va zaif tomonlarini izlash, oʻzgaruvchan sharoitlarda va yangi
ma’lumotlarning
paydo boʻlishida oʻz faoliyatini tezda qayta qurish qobiliyati.
Muloqot qilish koʻnikmasi muloqotdan choʻchimaslik va muloqotni
uyushtira bilish qobiliyati, savollar berish va ularga javob berishga tayyorlik.
−
muloqot maqsadi va mazmuniga, shuningdek, suhbatdoshga moslashish
qobiliyati;
−
muloqotchanlik maqsadlariga erishishda verbal va noverbal vositalardan
foydalanish qobiliyati;
−
muloqot qoidalari ma’nosini tushunish va ishonch darajasini oshirish;
−
boshqa odamlarning fikrini tinglashni oʻrganish;
−
oʻzining ijobiy obrazi shakllanishini ta’minlash;
−
oʻz fikr va his-tuygʻularini ifodalash amaliyoti;
−
taqdim etish, qabul qilish va qayta aloqani aks ettirish amaliyoti;
7
−
oʻz fikrlari va mulohazalarini aniq dalillash amaliyoti;
−
katta va kichik jamoada boshqalar bilan ishlash amaliyoti.
−
Jamoaviy ishlash koʻnikmasi umumiy maqsadlarni oʻz maqsadidek qabul qilish
qobiliyati, ularga erishish uchun birgalikda harakat yoʻnalishini qurish qobiliyati;
−
ijtimoiy oʻzaro ta’sir, ya’ni umumiy maqsadlarni muhokama qilish, muzokaralar
olib borish, oʻz harakatlarini boshqa odamlarning harakatlari bilan
muvofiqlashtirish;
−
oʻz rejalari va gʻoyalarini amalga oshirish uchun yetakchilik koʻnikmalarini va
oʻz jamoasini shakllantirish qobiliyatini rivojlantirish;
−
oʻz zimmasiga olgan majburiyatlarni bajarish;
−
mustaqillik va avtonomiya va tashabbuskorlik.
| 