18
kuchaytiradi;
−
oʻquvchining yutuqlarini eʼtirof etish. Yutuqlarni baholash oʻqishning davom
etishiga yordam beradi. Masalan, yutuqlar roʻyxati bolaning mustaqil boʻlishida
katta
oʻrin
tutadi;
muvaffaqiyatsizliklar
uchun
jazolamaslik.
Muvaffaqiyatsizlikning oʻzi bir jazodir. Qoʻrquv va tanglik oʻquv jarayonini
qiyinlashtirib yuboradi. Muvaffaqiyatsizliklar motivatsiyani pasaytirib qoʻyadi;
−
oʻquvchilar uchun oʻqituvchining shaxsiyati nihoyatda muhimdir;
−
oʻquv materiali qiziqarli boʻlishi uchun uning mazmunini toʻgʻri yetkazib bera
olish;
−
oʻqitishning usul va yoʻllarini oʻzgartirib, almashtirib turish;
−
imkon qadar darsda har bir oʻquvchiga tez-tez murojaat qilishga intilib,
doimiy ravishda “teskari aloqa” (aks-sado, jonli muloqot)
qilib turish, yaʼni
mavzuning tushunarsiz yoki notoʻgʻri tushunilgan joylarini isloh qilib borish;
−
doimiy va maqsadli ravishda anglash qobiliyatini rivojlantirishning asosi
boʻlgan sifatlarni – bolaning reaksiyasini, xotirasini,
diqqati va tasavvurini
(xayolotini) oʻstirib borish. Har bir oʻqituvchining asosiy vazifasi – oʻz fanining
vositalari yordamida bolani faqat oʻqitish emas, balki uning fikrlashini
rivojlantirishdir;
−
barcha imkoniyatlarni ishga solgan holda oʻquvchilarni oʻqishga qiziqtirish –
darsni qiziqarli olib borish, axborotni yetkazib berishning qiziqarli usullarini
qoʻllash, oʻz
fanini qiziqarli qilish;
−
bolani atrofdagi hayotga qiziqtirishning eng qudratli vositasi – bu oʻyin. Oʻyin
orqali motivatsiyalash oʻrta maktab yoshida eng samarali boʻladi. Yosh bolalarni
boshqarish, kattaroq oʻquvchilarni maqsadga yoʻnaltirish osonroqdir. Turli
yoshdagi bolalarga mutlaqo turlicha oʻyinlar mos keladi. Bu narsa inson ulgʻayib
borgan sari uning psixikasida shakllanayotgan yangiliklar bilan bogʻliqdir. Kichik
yoshdagi bolalarning oʻyinlari chiziqli xarakterga ega boʻlsa, oʻrta yoshdagi
bolalarning oʻyinlari jamoaviy, katta yoshdagilarniki esa shaxsiy amallarda oʻzini
yorqin namoyon qilishga qaratilgan boʻladi. Katta sinflarda notanish obrazlarni
19
qayta yaratish, voqelikning qiziqarli va gʻayrioddiy modellari muhim boʻladi.
Har bir yoshdagi bola oʻyinda oʻz oʻrnini topadi. Umuman, oʻyin jarayoni
inson shaxsiyatining, bilimlari va fikrlashining shakllanishiga ulkan taʼsir
koʻrsatadi;
−
barcha oʻquvchilarning qoʻlidan keladigan
vazifalarni bajarish orqali
muvaffaqiyat vaziyatini yuzaga keltirish, yangi mavzularni avval oʻzlashtirilgan
bilimlarga tayangan holda oʻrganish;
−
darsda doʻstona, ishonch va hamjihatlikka asoslangan muhit yaratish orqali,
oʻqituvchining yorqin va emotsional nutqi orqali ijobiy emotsional kayfiyat hosil
qilish;
−
oʻquvchining oʻz-oʻzini va boshqalarni baholashi, faoliyat natijasini
baholash, koʻp variantli (masalan, “Bu mashq nima uchun qiyin boʻldi?”, “Bu
darsda nimani bildik, nimani oʻrgandik?” va hokazo) savollar orqali refleksiyaga
erishish;
−
muammolarni, ziddiyatlarni
birgalikda hal qilish, evristik suhbat, oʻquv
munozaralari, jismlarning muhim belgilarini ajratish, tasniflash, umumlashtirish
va modellashtirish orqali darsda hamkorlikka erishish;
−
baholar qoʻyish, tashakkur aytish, ogʻzaki ragʻbatlantirish,
eng yaxshi
ishlar koʻrgazmasini tashkil qilish, oʻqituvchi tomonidan kichik yordam
koʻrsatish, vazifalarni murakkablashtirish orqali oʻquvchilarning faoliyatini
ragʻbatlantirish;
−
entuziazm,
optimizm muhitini yaratish, bolaning oʻz qobiliyat va
imkoniyatlariga ishonchini oshirish;
−
yangi axborot texnologiyalaridan foydalanish;
−
har bir bolaning shaxsiyatini hurmat qilish.
4. “Kontseptual jadval” grafik organayzerda “Saxovatli fasl mavzusini yoritish.
“Kontseptual jadval” (“Ta’riflovchi jadval”) oʻquvchilami mavzu (masala,
muammo)ni ikki yoki undan ortiq jihatlarini oʻzaro taqqoslashga oʻrgatadi, ularda
mantiqiy fikrlash, ma’lumotlarni tizimlashtirish qobiliyatini oʻstiradi. Tajriba-
20
sinov ishlari davrida respondent-oʻquvchilardan iborat kichik guruhlarga quyidagi
ish qogʻozi taqdim etildi:
N
