Soyib raupov ijtimoiy siyosat

58 
“Ijtimoiy muxofaza”- "ijtimoiy himoya" tushunchasi asosan XX asr boshlarida 
muomilaga kirib kelgan. «Aholini ijtimoiy himoyalash" tushunchasining mazmuni 
ikki xil, ya’ni keng va tor ma’noda keltiriladi. 
Keng ma’noda, "ijtimoiy himoya" deganda mamlakat aholisining ijtimoiy va 
moddiy muhofaza qilinishini ta’minlaydigan va jamiyatda qaror topgan huquqiy, 
iqtisodiy, ijtimoiy chora-tadbirlar majmui tushunilsa, tor ma’noda, davlat va 
jamiyatning aholining yoshi, salomatligi holati, ijtimoiy ahvoli, tirikchilik vositalari 
bilan yetarli ta’minlanmagani tufayli yordamga, ko‘makka muhtoj fuqarolarga 
ko‘rsatilayotgan g‘amxurligi nazarda tutiladi. 
"Ijtimoiy himoyalash" tor ma’noda davlat siyosatini bildirib, hayot darajasiga 
mos ravishda inson hak-huquqlarini himoya qiladi va ijtimoiy kafolatni ta’minlaydi. 
Bir vaqtning o‘zida ijtimoiy himoyalash konsepsiyasi keng ma’noga ega bulib, 
aholini ijtimoiy himoyalashga fakatgina davlat jalb qilinmaydi, balki jamiyatda 
mavjud bo‘lgan barcha aholi qatlamlari va nodavlat-notijorat tashkilotlar ham jalb 
etiladi. XIX asr oxiri va XX asr boshlarida aholini ijtimoiy himoya qilish tizimini 
shakllantirishning birinchi bosqichi amalga oshirildi. Bu bosqichda Yevropa 
mamlakatlarida ijtimoiy muhofaza kilish bo‘yicha bir qator qonunlar ishlab chiqildi. 
Ularda aholini ijtimoiy himoyalashni takomillashtirish maqsadida ijtimoiy 
sug‘urtalash masalalari ko‘rildi. XX asrning 30-yillarida Yevropa mamlakatlarida 
iqtisodiy inqiroz yuz berdi. Natijada aholi o‘rtasida ishsizlar soni oshdi, aholi 
daromadlari pasayib, turmush sharoiti yomonlashdi. Bunday muammolarni hal etish 
maqsadida Yevropa mamlakatlari va AQShda aholi turmush sharoitini o‘rganuvchi 
maktablar yaratildi. 1930-1940 yillarda AQShda "aholishunos olimlar maktabi"ning 
namoyondalari E.Meyo, F.Retlisberg, M.Follet va boshqalar tomonidan aholini 
ijtimoiy himoyalash bo‘yicha aholi o‘rtasida tadkikot ishlari olib borildi. Ularning 
fikricha, sanoatda texnologiyalarni insonlar boshqaradi, shu sababli sanoatga yangi 
texnologiyalarni olib kirish ishchilar mehnatini yengillashtiradi. Ikkinchi jahon 
urushidan keyin kator mamlakatlarda ijtimoiy ta’minotning yagona tizimi 
shakllandi. Endilikda aholining faqat faol qismi emas, balki barcha aholi qatlami 
haqida qayg‘urish, ularni ijtimoiy ta’minlash, hamda bemorlarga tekin tibbiy 

59 
yordam ko‘rsatish imkoniyatlari yaratildi. Rivojlangan mamlakatlarda aholini 
ijtimoiy himoyalash tizimida davlatning o‘rni oshib bordi. Ishlab chikaruvchi va 
ishchilar o‘rtasidagi munosabatlarni boshkarish va nazorat etish, aholini ijtimoiy 
himoyalash tizimini takomillashtirish borasida davlat kuchli ijtimoiy siyosat olib 
bordi. Bu siyosatni yuritishda ijtimoiy tafovutlarni o‘rganish va taxlil qilish muxim 
axamiyat kasb etadi. 
Mustaxassislarning e’tiroficha, ijtimoiy tafovvutlar quyidagi guruhlar 
o‘rtasidagi ijtimoiy farqlarda o‘z ifodasini topadi: 
- boylar va kambag‘allar orasida; 
- aholi etnik guruhlari orasida; 
- aholi diniy guruhlari orasida; 
- markaz va mintaqalar orasida; 
- erkaklar va ayollar orasida ; 
- turli avlodlarga mansub odamlar orasida. Bunday tafovutlar davlat tomonidan 
o‘rganilib, ularning kelib chiqish sabablari bartaraf qilib borilsa yuritilayotgan 
ijtimoiy siyosat o‘z samarasini beradi. 
Hozirda dunyo mamlakatlarida quyidagi ijtimoiy himoya modellari
shakllangan va rivojlanmoqda: 

Download 2,13 Mb.