66
tizimidir. Boshkacha aytganda, ijtimoiy ximoyalash tizimi bozor tizimi
samaradorligining
tor tasavvurlaridan emas, balki hakikiy ijtimoiy-iqtisodiy
samaradorlikni ta’minlash masalalarini xal kilish maksadidan kelib chikib tashkil
etilishi kerak. Shu bilan birga, ijtimoiy
ximoyalashning har safar, o‘zi amal qilib
turgan ishlab chikarish munosabatlari tizimi tomonidan, jahon iktisodiyotining
hozirgi holati imkoniyatlaridan keng foydalanishi va xozirgi zamon talablari asosida
rivojlanib borishi zarur.
1
Axolini ijtimoiy ximoyalashni kuyidagi tizimlar
orkali tu-shuntirishga
mumkin:
1. Ijtimoiy ta’minot tizimi.
2. Ish bilan ta’minlash tizimi.
3. Ba’zi fukarolar uchun ijtimoiy imtiyozlar yaratish tizimi va boshkalar.
Bunday yondashuv mavjud muammolarni xal etishda davlatning rolini aks
ettiradi. Davlat axolini ijtimoiy ximoya kilish darajasini qonunchilik va konun
asosidagi hujjatlar orkali boshkaradi, tirikchilik
kilish uchun zarur minimum
darajasini belgilaydi va uni nazarda tutib, mexnatga to‘lanadigan xakning eng kam
mikdorini, ijtimoiy to‘lovlarni, sug‘urta badallari va ijtimoiy yordamni, imtiyozlar
turlarini
belgilaydi,
ijtimoiy
ximoya
soxasidagi
xizmatlar
faoliyatini
muvofiklashtiradi. Ammo, davlatning axolini ijtimoiy ximoya kilish darajasini
boshkarishdagi eng ta’sirli roli - kushimcha ish joylarini, shu jumladan, nogironlar
uchun xam ish joylarini tashkil etish, axoliga kasbiy tayyorgar-lik, kayta tayyorlash
va malaka darajasini oshirishdagi yordamni ko‘rsatishdan iboratdir.
Ijtimoiy siyosat bu davlatning axoli turmush darajasini oshirish uchun uning
barcha guruxlariga bergan kafolatlari va ayrim muxtoj tabakalarga beriladigan
imtiyoz va moddiy yordamlari majmuidan iborat bulib, axoli farovonligini oshirish
davlatning zimmasidan asta-sekin
tadbirkorlar guruxlariga, nodavlat-notijorat
tashkilotlari va ayrim ko‘ngilli fukarolarga o‘tishi maksadga muvofikdir.
1
Abduraxmonov KX, Toxirova X.T., Sharipov B.M. «Axolini ijtimoiy muxofaza kilish» -
(ma’ruzalar matnlari) - T.: TDIU, 2005. -B. 9.
67
Davlatning ijtimoiy siyosati davlat tomonidan amalga oshirilayotgan
isloxotlarning pirovard natijasi,
ijtimoiy barkarorlikni saklash, axoli turmush
darajasini oshirish, xamda makroiktisodiy siyosatning solik va davlat xarajatlari
yordamida ijtimoiy barkarorlikni ta’minlashga karatiladi.
Jamiyat taraqqiyoti paydo bo‘ladigan ayrim
ijtimoiy muommolar davlat
tomonidan quyidagicha bartaraf etiladi:
1. Ijtimoiy tabaqalashuv va qutblanish. Fuqarolar tomonidan o‘zlari va oila
a’zolarini sotsial xizmatlar bilan ta’minlash maqsadida ishlab chiqarish
imkoniyatlarini oshirish.
2. Kambag‘alchilik. Xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish orqali yangi
imkoniyatlarni vujudga keltirish.
3. Ishsizlik. Ishlab chiqarishda sotsial ehtiyojlarni qondirishga mo‘ljallangan
xizmat va mahsulotlar ulushining ortishi .
4. Xududlarning tabaqalashuvi. Daromadlar
tengsizligi va shaxsiy
manfaatdorlikning ortishi .
5. Ta’lim tizimidagi muammolar. Ta’limning boshqa shakllarini joriy etish,
ta’lim tizimini izchil isloh qilish
Bunday yondashuv mavjud muammolarni hal etishda davlatning rolini aks
ettiradi. Davlat axolini ijtimoiy himoya qilish darajasini qonunchilik va qonun
asosidagi
hujjatlar orqali boshqaradi, tirikchilik qilish uchun zarur minimum
darajasini belgilaydi va uni nazarda tutib, mexnatga to‘lanadigan hakning eng kam
miqdorini, ijtimoiy to‘lovlarni, sug‘urta badallari va ijtimoiy yordamni, imtiyozlar
turlarini
belgilaydi,
ijtimoiy
himoya
sohasidagi
xizmatlar
faoliyatini
muvofiqlashtiradi. Ammo, davlatning axolini ijtimoiy himoya qilish darajasini
boshqarishdagi eng ta’sirli roli - qo‘shimcha ish joylarini, shu jumladan, nogironlar
uchun ham ish joylarini tashkil etish, aholiga kasbiy tayyorgar-lik, qayta tayyorlash
va malaka darajasini oshirishdagi yordamni ko‘rsatishdan iboratdir
Xulosa o‘rnida shuni ta’kidlash lozimki, ijtimoiy himoya - davlat tomonidan
xayot kechirish va mehnat qilish, kam ta’minlangan qatlamlarni qo‘llab-quvvatlash
68
uchun zarur sharoitlarni yaratishga qaratilgan maqsadli kafolatlarni amalga oshirish
jarayonidir.
