. 4.Ijtimoiy xavfsizlikni ta’minlashda konfliktlarni boshqarishning

180 
munosabatlarni bajarish, ularga rioya qilish, ulardan foydalanishni o‘rganadi. Shu 
bois ijtimoiy munosabatlar inson hayotida juda katta o‘rin tutadi. Mana shunday o‘ta 
muhim va inson hayotiga o‘z ta’siri o‘tkazadigan, insonning kundalik turmushiga 
chambarchas bog‘lanib, uning uzviy tarkibiy qismiga aylangan ijtimoiy 
munosabatlarning xususiyatlaridan biri bu – konfliktlar sanaladi. Binobarin, 
konflikt insonning turli ijtimoiy munosabatlarga kirishish jarayonining o‘ziga xos 
oqibatlari majmuidan iborat bo‘lgan natijaviy hodisa va voqelikdir.
 
“Konflikt” 
(conflictus) lotincha so‘z bo‘lib, ma’nosi “ixtilof”, “to‘qnashish” 
deganidir. Atama sifatida quyidagi mazmunlarda qo‘llaniladi:
 
1) qarshi tomonlar, fikrlar va kuchlar to‘qnashuvi; 
2) adabiyot va san’atda- asar mohiyatidagi ziddiyat yoki personajlarning 
o‘zaro ixtilofi. Umuman, konfliktologiya nazariyasida quyidagilar asosiy 
masalalar hisoblanadi: -shaxslar o‘rtasidagi ziddiyatlar; -guruhlar orasidagi 
ixtiloflar; -tashkilotlar o‘rtasidagi kelishmovchiliklar; -g‘oyalar o‘rtasidagi 
to‘qnashuvlar; -davlatlar o‘rtasidagi kurashlar; -mintaqalararo raqobatlar. 
Konfliktologiya nazariyasida ziddiyatlarini sabablari, oqibatlari va ko‘lamini 
o‘rganish, ularni bartaraf etish yo‘llarini topish masalalari muhim o‘rin tutadi. 
Konfliktlarni bartaraf qilishning samarali omillaridan biri konsensusdir. 
Ijtimoiy sheriklikning nazariy va tashkiliy asoslaridan biri bo‘lgan konsensusni 
nemis sotsiologi Yu.Xabermas demokratiyaning muqobili sifatida talqin qiladi. 
Uning talqinida demokratik usul jamoa va jamiyatni ikkiga: ko‘pchilik va ozchilikka 
bo‘lib qo‘yadi. Konsensus esa bo‘lingan jamoa va jamiyatni birlashtiradi. Bunga u 
hal qilinayogan muammoga nisbatan ko‘pchilikning fikrini aniqlash yo‘li bilan 
emas, barcha tomonlar qarshi bo‘lmagan yechimni topish yo‘li bilan erishadi. 
Konsensusga erishish uchun manfaatlari va yondashuvlari bir-biriga unchalik mos 
kelmayotgan tomonlar hech bir tomon qarshi bo‘lmagan yechimni topishga harakat 
qilishlari va topishlari kerak. 
Konsensus mohiyatan kelishuvni bildiradi. Lekin uning XX asrgacha mavjud 
bo‘lgan kelishuvlardan farqi shundaki, u kelishuvga erishishning yangi samarali 
amaliyotini yaratdi. Unga ko‘ra manfaatlari bir-biriga mos kelmaydigan tomonlar 

181 
o‘zaro munosabat va muzokaraga kirishar ekan, ular avvalo bir-birlariga yon 
bosishlari kerak. Qolaversa, ular barchani qoniqtiradigan, hech bo‘lmaganda hech 
qaysi tomonda qarshilik uyg‘otmaydigan yechimni topishga harakat qilishlari va 
topishlari lozim. Bunday yechimning topilishi konsensusga erishganlikni bildiradi. 
Ijtimoiy xavfsizlik milliy xavfsizlikning bir kismi sifatida shaxs, axoli ijtimoiy 
guruxlari va jamoalarining xayotiy muxim manfaatlari, xukuklari va erkinliklarining 
buzilishi taxdidlaridan ximoyalanganlik xolati bo‘lib, uni ta’minlashda davlat 
ijtimoiy siyosati muxim rol o‘ynaydi. Mustakillik yillarida O‘zbekistonda amalga 
oshirilgan ijtimoiy-iktisodiy islohotlar va davlat ijtimoiy siyosatining amalga 
oshirilishi natijasida mamlakatimizda ijtimoiy xavfsizlik ta’minlandi. Buni 
mamlakatimizda axoli turmush darajasi-ning o‘sib borishi va ijtimoiy-iktisodiy 
barkarorlikning ta’minlanganligida ko‘rish mumkin. Ammo xozirgi vaktda ijtimoiy 
soxada bir talay muammolarning mavjudligi, jumladan, ishsizlik, inflyatsiya, axoli 
tashki mexnat migratsiyasining va kam ta’minlangan axoli katlami-ning xamda 
ijtimoiy soxa tarmoklari rivojlanishidagi muammolarning ijtimoiy xavfsizlikni 
ta’minlash masalasining xamon dolzarbligicha kolayotganligidan dalolat beradi. 

Download 2,13 Mb.