-MAVZU. TARMOQDAGI UMUMIY HOLAT VA UNDAGI RAQOBATNING TAHLILI

3-MAVZU. TARMOQDAGI UMUMIY HOLAT VA UNDAGI RAQOBATNING TAHLILI

1. Tarmoqdagi umumiy vaziyat va undagi raqobat tahlilining mazmuni va usullari

2. 
   Tarmoqni ta’riflovchi umumiy iqtisodiy ko’rsatkichlar
   

3. Tarmoqdagi raqobat kuchlari va ular ta’sirining darajasi

4. 
   Raqobat kuchlari tarkibida o’zgarish yasovchi omillar
   

5. Kompaniya raqobat mavqeining kuchli va zaif jihatlari

6. 
   Raqobat kurashida muvaffaqiyat va muvaffaqiyatsizlikning kalit omillari
   

7. Soha va raqobat tahlillarini umumlashtirish

8. 
   Tajovo’zkor kompaniyalarni aniqlash. Raqiblarning maqsadlari va strategiyalarini turkumlash
   

9. Muvaffaqiyatning kalit omillari. Tarmoqdagi vaziyatni umumiy baholash

1. Tarmoqdagi umumiy vaziyat va undagi raqobat tahlilining mazmuni va

Strategiyani ishlab chiqish tahlilga asoslangan ish bo’lib, tahlil 2 yo’nalishda olib boriladi¹⁵:

1. 
   Tarmoqdagi vaziyat va undagi raqobatning shartlari.
   
2. 
   Kompaniya ichidagi vaziyat, uning raqobatbardoshligi.
   

1. 
   Tarmoqni ta’riflovchi umumiy iqtisodiy ko’rsatkichlar.
   
2. 
   Tarmoqdagi raqobat kuchlari va ular ta’sirining darajasi.
   
3. 
   Raqobat kuchlari tarkibida o’zgarish yasovchi omillar.
   
4. 
   Kompaniya raqobat mavqeining kuchli va zaif jixatlari.
   
5. 
   Raqobat kurashida muvaffaqiyat va muvaffaqiyatsizlikning kalit omillari.
   
6. 
   Raqobat qaysi yo’nalishda borishini kim belgilaydi?
   
7. 
   Foyda olish nuqtai nazaridan tarmoqning jozibadorligi
   

2. Tarmoqni ta’riflovchi umumiy iqtisodiy ko’rsatkichlar

Tarmoqdagi umumiy vaziyat va undagi raqobatning tahlili asosiy iqtisodiy ko’rsatkichlarni o’rganishdan boshlanadi. Bu ko’rsatkichlar quyidagilardan iborat¹⁶:

1. 
   Bozor xajmi.
   
2. 
   Raqobat miqyosi (maxalliy , regional, dunyo).
   
3. 
   Bozorning o’sish sur’atlari va uni rivojlanishining qaysi bosqichda ekanligi.
   
4. 
   Raqobatchilar soni va ularning xajmi.
   
5. 
   Xaridorlar soni va ularning moliyaviy imkoniyatlari.
   
6. 
   Integratsiya qaerga qarab ketayapti?
   
7. 
   Texnologik o’zgarishlarning yo’nalishi va sur’atlari.
   
8. 
   Tarmoqqa kirish va undan chiqish osonligi.
   
9. 
   Raqobatchilarning mahsuloti va xizmatlarining tabaqalanish darajasi.
   
10. 
    Kompaniyaning ishlab chiqarish xajmi, transportirovka qilish, marketing va reklamani tashkil qilishda tejamkorlikka erishish imkonining borligi.
    
11. 
    Tarmoqdagi «o’qitish / tajriba» egri chizig’i ijobiy tendentsiyaga egami?
    
12. 
    Tarmoqqa zarur bo’lgan kapital sarmoyalar qo’yilyaptimi?
    
13. 
    Tarmoqdagi daromad darajasi umumiy daromad darajasidan pastmi yoki yuqorimi?
    

3. Tarmoqdagi raqobat kuchlari va ular ta’sirining darajasi

1. 
   Tarmoq ichida sotuvchilar o’rtasidagi raqobat.
   
2. 
   Boshqa tarmoqdagi kompaniyalarning o’z tovarlari bilan bu tarmoqdagi xaridorlarni egallab olishga xarakat qilishi.
   
3. 
   Tarmoq ichida yangi raqobatchilarning paydo bo’lishi.
   
4. 
   Xom ashyo va butlovchi detallar yetkazib beruvchilarning o’z shartlarini o’tkazishga urinishlari.
   
5. 
   Xaridorlarni o’z shartlarini o’tkazishga urinishlari.
   

• 
  xaridorlarning savdo markasiga sodiqligi (kirib kelayotgan kompaniyalar buni katta investitsiyalar evaziga bartaraf qilishlari mumkin);
  
• 
  xarajatlar bo’yicha mutloq ustunliklar (ishlab chiqarish xarajatlarining yanada kamligi bunday kompaniyalar uchun yangi kompaniyalar erishishi qiyin bo’lgan katta ustunliklar beradi);
  
• 
  ko’lamdan tejash (bunday ustunlikka odatda katta kompaniyalar ega bo’ladilar). U standartlashtirilgan mahsulotni yoppasiga ishlab chiqarishda xarajatlarning kamaytirilishi, xom ashyo, material va tarkibiy qismlarni katta miqdorlarda sotib olishdagi chegirmalar, reklamaga sarflanadigan xarajatlarning kamaytirilishi va xokazolar bilan bog’liqdir. Bularning barchasi ishlab chiqarishni endi boshlayotgan kompaniyalar uchun katta qiyinchiliklar tug’diradi.
  

• 
  tarmoqdagi raqobatning strukturasi;
  
• 
  talabning shart-sharoitlari;
  
• 
  tarmoqqa kirish tusiqlarning balandligi.
  

• 
  asbob-uskunalarga ajratilgan investitsiyalarni boshqa muqobil yunalishlarga ishlatib bo’lmaydi va agar kompaniya bu sohani tark etsa, asbob-uskunalarni tashlab yuborishga tug’ri keladi;
  
• 
  chiqish qiymatining ishdan bushatiladigan ishchilarga to’lanadigan mablag’lar xisobiga qat’iy belgilab qo’yilganligi;
  
• 
  xo’jalikning o’rta bo’g’inlari o’rtasidagi strategik o’zaro munosabatlar, masalan, senergizm yoki ular o’rtasidagi integratsiya;
  
• 
  tarmoqqa iqtisodiy bog’liqlik; masalan, agar kompaniya diversiyalanmagan bo’lsa, u tarmoqda qolishga majburdir.
  

• 
  yetkazib beruvchi soha bir necha kichik kompaniyalardan tarkib topgan bo’lib, xaridorlar kam bo’lganda;
  
• 
  xaridorlar tovarlarni katta miqdorda sotib olganda;
  
• 
  tarmoq o’z faoliyat turidan kelib chiqqan xolda xaridorlarga kuchli darajada bog’liq bo’lganda;
  
• 
  xaridorlar bir necha yetkazib beruvchi tarmoqlar ichidan eng past narx taklif qilayotgan bittasini tanlash imkoniyatiga ega bo’lganda (bu ushbu tarmoqda narx raqobatini kuchaytiradi);
  
• 
  xaridorlar uchun turli kompaniyalardan tovar sotish olishni iqtisodiy jixatdan yaxlit bitta xarid deb qarash mumkin bo’lganda va xokazo;
  

• 
  yetkazib berilayotgan mahsulotning o’rnini bosa oladigan tovarlar kam bo’lib, u kompaniyaning ishonchli mahsuloti bo’lganda;
  
• 
  tarmoqdagi kompaniyalar ta’minotchi korxonalar uchun muxim bo’lmaganda;
  
• 
  yetkazib berilayotgan mahsulotlarning sifati yuqoriligi tufayli kompaniyalarning boshqa mahsulotga o’tishi qimmatga tushganda;
  
• 
  yetkazib beruvchilar ilgari tomon vertikal integratsiyalanish xavfidan foydalanganda;
  
• 
  sotib oluvchi kompaniyalar orqaga tomon vertikal integratsiyalanish xavfidan foydalana olmaganda.
  

1. 
   SHavqatsiz raqobat
   
2. 
   Intensiv raqobat
   
3. 
   Meyordagi raqobat
   
4. 
   Jalb qiluvchi zaif raqobat
   

1. 
   Bozorga kirish yo’lidagi to’siqlar:
   

• 
  Bozorda ishlayotgan kompaniyalarning reaktsiyasi:
  
• 
  Bozorga kirish yo’lidagi to’siqlar quyidagicha bo’ladi:
  
• 
  Ishlab chiqarish miqiyosining tejamkorligi (bunday ustunlik bozorda ishlayotgan katta xajmga ega bo’lgan kompaniyalarda bo’ladi. Yangi Korxona esa bozorga birdaniga katta xajm bilan chiqolmaydi.)
  
• 
  Texnologiya va NOU XAU ga erishishning imkoniyati yo’qligi:
  
• 
  «O’qitish/Tajriba» egri chizigining samarasi:
  
• 
  Xaridorlarning ma’lum markalariga moyilligi:
  
• 
  Korxona xajmlariga bogliq bo’lmagan xarajatlarning teng emasligi:
  
• 
  Sotish kanallariga kira olish:
  
• 
  Nazorat qiluvchi organlarning xarakatlari . (litsenziya, ruxsatnomalar)
  
• 
  Tariflar va tarifdan tashqari cheklashlar (dempingga qarshi qonunchilik, maxalliy Korxonalarning majburiy qatnashishlari)
  

4. Raqobat kuchlari tarkibida o’zgarish yasovchi omillar

Bozordagi vaziyat tez-tez o’ztarib turadi, chunki bozorda ishlayotgan kompaniyalar bozorga kirib kelayotgan yangi Korxonalarni o’z siyosatini o’zgartirishga majbur qiladi. Bozorda eng ko’p ta’sir qiladigan kuchlar raqobatni

1. 
   Xarakatlantiruvchi kuchlarni aniqlash.
   
2. 
   Ushbu kuchlar ta’sirini aniqlash.
   

• 
  Iqtisodiy o’sishning o’zoq muddatli tendentsiyalaridagi o’zgarish:
  
• 
  Istemolchilar tarkibi va tovarlardan foydalanish usullarining o’zgarishi:
  
• 
  Yangi mahsulotlarni joriy qilish:
  
• 
  Texnologik o’zgarishlar:
  
• 
  Marketing tizimidagi o’zgarishlar:
  
• 
  Yirik Korxonalarning bozorga kirishi yoki chiqishi:
  
• 
  NOU XAU ni tarqalishi:
  
• 
  Tarmoqlar globallashuvining o’sishi:
  
• 
  Unumdorlik va xarajatlar tarkibining o’zgarishi:
  
• 
  Xaridorlar moyilligining tabaqalangan tovarlardan standart tovarlarga o’tishi
  
• 
  Davlat qonunchiligi va siyosatidagi o’zgarishlarning ta’siri
  
• 
  Ijobiy qadriyatlar, moyilliklar va turmush tarzining o’zgarishi:
  
• 
  Noaniqlik va tavakkalchilik omillari ta’sirining kamayishi:
  

5. Kompaniya raqobat mavqeining kuchli va zaif jihatlari

Tarmoqdagi raqobat tarkibini o’rganishdagi keyingi qadam - bu raqobatlashayotgan kompaniyalarning bozordagi o’rnini aniqlashdir. Tarmoqdagi korxonalar raqobat mavqeini taqqoslashning asosiy usuli - bu strategik guruxlar kartasini to’zishdir.