Mövzu 12.
Avtomobil nəqliyyatı və onun yaranma tarixi.
Avtomobil (qədim yunancadan
a vto - özü və latıncadan
mobilis - hərəkət edən deməkdir),
yerin səthi ilə hərəkət etmək üçün nəzərdə tutulan özü hərəkət edən relssiz nəqliyyat vasitəsidir.
Avtomobillərin tez və rahat hərəkət etməsi üçün xüsusi avtomagistrallar və ya bərk örtüklii
yollar tikirlər. İki və üç təkərli özüyeriyən nəqliyyat vasitələri, hətta qoşqu ilə birlikdə
avtomobillərə aid edilmirlər.
Avtomobil nəqliyyatının meydana gəlməsi və inkişafında dünyanın bir neçə inkişaf etmiş
ölkəsinin rolu danılmazdır. Bu ölkələrə Almaniya, Fransa, Böyük Britaniya, ABŞ, Yaponiya,
İtaliya, İsveç və başqaları aid edilə bilər.
1769 - 1770 - ci illərdə fransız ixtiraçısı J. Kyünyo artilleriya toplarını hərəkət etdirmək
üçün üç təkərli dartqı düzəltdi. «Kyünyonun arabasını» təkcə avtomobilin yox, həm də
parovozun sələfi sayırlar, belə ki, araba buxar qüvvəsi ilə hərəkətə gətirilirdi. XIX əsrdə
İngiltərədə, Fransada adi yollar üçün buxar dartqısı ilə işləyən dilicanslar və rutyerlər (relssiz
buxar dartqdarı) düzəltmişdilər və onlar bir sıra Avropa ölkələrində tətbiq olunurdular. Lakin
onlar ağır, israfçı və narahat olduqlarından geniş yayıla bilmədilər.
«Avtomobilin ixtiraçısı» kimi şərəfli adı almaq üçün 416 iddiaçı qeydə alınmışdır.
Avtomobilin yaradılması tarixində 416 ixtiraçıdan yalnız beşi yadda qalan iz salmışdır.
Ziqfrid Markus (1831 - 1898) məmur olduğundan mühəndis bilikləri azlıq edirdi. Onun
«atsız arabası» atların köməyi olmadan hərəkət etmək iqtidarına malik deyildi. Lakin onun
vətəni - Avstriya - Macar imperiyasında «öz» avtomobil ixtiraçdarı olsun deyə, Markusun
arabası barəsində rəvayətlər toqquşdurmuşdular.
ABŞ - m Roçester şəhərindən olan digər ixtiraçı -
Corc Selden (1846 - 1932) də məmur,
notarius idi. Onun qayırdığı özüyeriyən ekipajı işlək halda heç kim görməmişdi. Lakin
qanunlarla yaxşı tanış olan Selden hələ 1879 - cu ildə avtomobilin quruluşuna patent ərizəsi
vermişdi.Ərizədə hər şey elə ifadələrlə əks olunmuşdu ki, istənilən benzin mühərrikli ekipaj
Seldenin ixtirası sayıla bilərdi.
Ədəbiyyatlarda bəzən riyaziyyatçı
Eduard Delamar - Debutvil (1856 - 1901) haqqında
«ilk ixtiraçı» sözlərini işlədirlər. Onun mexanik L. Malandenlə birlikdə düzəltdiyi avtomobil
adi at arabasından az fərqlənirdi.
