|
Tabiiy Geografik qobiqning asosiy xususiyatlari
|
| bet | 95/171 | | Sana | 14.05.2024 | | Hajmi | 1,66 Mb. | | #231734 |
Bog'liq attaestatsiya javoblariHavo transporti barcha transport tarmoqlari orasida alohida xususiyatlarga egaligi bilan ajralib turadi. Boshqa transport tarmoqlaridan uning ustunligi yuk va yo'lovchilarni uzoq masofalarga juda qisqa vaqt davomida yetkazib qo'yishidir. Shu sababli ham uning ahamiyati doimo oshib bormoqda. Jahon bo'yicha yo'lovchilar tashish hajmi so'nggi 50 yil ichida 65 baravarga yaqin o'sdi. Havo transportida tashilayotgan yuk va yo'lovchilarning 45 foizi ichki va 55 foizi xalqaro aloqalar hissasiga to’g'ri keladi. Xalqaro aloqalar so'nggi davrlarda, ayniqsa, Yevropa bilan Shimoliy Amerika davlatlari o'rtasida faol kechmoqda. Hisob-kitoblarga ko'ra, Atlantika okeani ustida bir vaqtning o'zida yuzdan ortiq havo laynerlari har ikki tomonga qarab harakatda bo'ladi.
14. Xalqaro migratsiya, “ Aqllilar oqimi”
Migratsiya
XX asr oxirida dunyoda jadal 0’zgarishlar, aholining ommaviy qo’zg’alishlari barobarida kishilik jam iyatida xalqaro m igratsiya – ko’p millatli davlatlarning qulashi, transport va aloqa vositalarining keskin takomillashuvi va butun sayyorada hayotning integratsiyalashuvi m unosabati bilan tub o’zgarishlar bo’lib o’tdi. M igratsiya bu - aholining m am lakat ichida, uning tashqarisida va dunyo mintaqalarida joylashuvi tartibini sezilarli o’zgarish kirita oladigan ikkinchi bosh omil hisoblanadi. Migratsiya jarayoni aholi hududiy harakatining a so siy turi bo’lib, u inson bilan tabiat o’rtasida aloqadorlik vujudga kelgandan buyon shakllanib, rivojlanib kelm oqda. Aholi migartsiyasi, ayniqsa buyuk geografik kashfiyotlar davridan b o sh la b keng m iqyosd a a m alga o sh m o q d a . Ichki m igratsiya jarayonida kishilar odatd agi kabi a so s a n q ish loq joylaridan m arkazga - yirik shahar aglom eratsiyalariga ko’chadilar. Hozirda dunyoning Braziliya va Indoneziya kabi ayrim yirik mamlakatlarida hali to’liq egallanm agan yoxud siyrak egallangan hududlar bilan bogliq ichki m igratsiya kuzatilmoqda. Migartsiya tashqi va ichki m igratsiyaga taqsim lanadi. Mamlakatlar aholisining soni va tarkibiga bo’ ladigan ta’siri nuqtai nazaridan tashqi migratsiyalarning aham iyati beqiyosdir. Tashqi m igratsiya katta hajm ga e g a m am lakatlarda uning aholi soni va tarkibiga bo’ lgan ta ’siri sezilarli oqibatlarga olib kelishi mumkin. Jum ladan, AQSH, Kanada, Avstraliya va boshqa qator mamlakatlar tarixida m igratsiya savdosining aham iyati tabiiy o’ sish, jum ladan ustun bo’lgan ayrim davrlar kuzatilganligini ta’kidlab o ’tish joizdir. Hozirigi vaqtda ham mazkur m am lakatlarda m igratsiya sa v d o si aholi soni o ’sish id a muhim omil bo’lib hisoblanm oqda. Isroil davlatida e sa migratsiya saldosi aholi soni o’ sishining deyarli 2/3 qismini ta’m inlam oqda. Yuqoridagi m am lakatlar aholining ko’chib kelishi bo’ yicha yetakchi hisoblansa, qator boshqa mamlakatlar, chunonchi Irlandiya aholining ko’chib ketishi bo’ yicha dunyoda m ashhur bo’lib qolgan. Irlandiya XIX-XX asrlarda aholining katta m iqdorda ko’chib ketishi b o ’yicha uch davm i b o sh id an kechirgan. U shbu davrlar 1 8 4 0 -1 9 0 0 yillarda qayd etilgan b o ’lib, unda mamlakat aholisining mutlaq soni 8,2 mln.dan 4,5 mln. kishiga tushib qoldi. Tashqi m igratsiyalar a so sa n iqtisodiy sabab bilan bog’langan. Bunda yangi yerlarni o ’zlashtirish m aqsadida ham da ishchi kuchini shartnom alar bo’yicha b o sh q a m am lak atlarga yu b orish bilan b o g ’liq m igratsiyalar katta ro’l o’ ynaganligini ta’kidlab o’ tish joizdir. Birinchi turdagi tashqi m igratsiyalarda katta miqdorda aholining ko’chib ketishi Buyuk Britaniya, Germ aniya, Italiya, Ispaniya, Fransiya, Skandinaviya m am lakatlari, Irlandiya, P olsh a, R ossiya m am lakatlariga, ko’chib kelishi AQSH, Kanada, Braziliya, Argentina, Urugvay, Chili, Avstraliya, Janubiy Afrika R espublikasiga xos bo’lgan. Ikkinchi turdagi tashqi m igratsiyalarda dastlabki davrlarda Xitoy va Hindistonlik ishchilar asosiy ro’lni 0’ynaganligini ta’kidlab o ’tish kerak. Shularning katta jam oalari Janubi- Sharqiy O siyo mamlakatlarida barpo etilgan. Hozirigi vaqtda Shim oliy Afrika, Janubi-G farbiy O siyo, Janubiy Yevropa ishchi kuchining katta miqdorining G ’arbiy Yevropa va qism an Shim oliy Yevropa mamlakatlarida shartnom a ham ikkinchi turdagi tashqi m igratsiyalarga m isol bo’lishi mumkin. Chunki shunday migrantlarning soni g’arbiy Yevropa mamlakatlarida 12-13 mln., dunyo bo’ yicha e s a 2 5 mln. kishini tashkil etadi. (AQ SH , A vstraliya, JAR, Fors ko’rfazi mam lakatlari). M azkur m igrantlarning ichida yirik olimlar va m utaxassislar bo’lib, ularning soni salkam 1 mln. kishini tashkil etadi. Kishilar m igratsion joylashuvining davomiyligi m e’zoni bo’yicha migratsiya tugal (nihoyali) va muvaqqat (fasliy) bo’ladi. Misol uchun, o’ qishga yoki ishga kontrakt a s o s id a m a ’lum m u d d atga y o lla n ish vaq tin ch alik m igratsiya hisoblanadi. Har yili bir necha ming meksikalik qishloq xo’jaligida ishlash uchun AQSHga, shu kabi seylonliklar, hindlar, pokistonliklar o ’rta Sharqdagi neft eksport qiluvchi m amlakatlarga migratsiya qiladilar. Ommaviy vaqtinchalik m igratsiyaga har yili 600 mln. kishini qamrab oluvchi xalqaro turizmni misol qilib olsak ham bo'ladi.Dunyoda sayyohlar qabul qilish bo’yicha yetakchi davlatlar har yili 30 mln. turist qabul qiluvchi Fransiya, Ispaniya, AQSH va Italiyadir.
|
| |
