(masalan, agar bolani gavdasi uzunligi
bashorat qilinayotgan
bo‘Isa, u holda mezon - katta yosh holidagi gavdasi uzunligi
bo‘ladi).
Ko‘p hollarda sport metrologiyasida mezon sifatida quyidagilar
xizmat qiladi:
1
) sport natijasi;
2
) musobaqa faoliyatining biron-bir miqdoriy xarakteristikasi
(masalan, yugurishda qadam kattaligi yoki uzunligi, sakrashda
depsinish kuchi,
basketbolda
savat ostidagi kurashning
muvafFaqiyati, tennis yoki
volyebolda koptok uzatishni
muvaffaqiyatli bajarilishi, futbolda uzoq masofaga aniq koptok
uzatishlarining umumiy uzatishlarga nisbatan foiz miqdori va
hokazolar);
3) informativligi isbotlangan boshqa test natijalari asosida
(agar, mezon - testni o‘tkazishda)
murakkab va qiyin hamda
informativligi xuddi shunday bo‘lgan, biroq soddaroq boshqa bir
testni tanlash mumkin, masalan, gaz almashishi o ‘miga yurak
qisqarishlar chastotasi testini olish mumkin bo‘lsa, boshqa bir
test mezoni hisoblangan,
bunday xususiy hoi
raqobatli
informativlik deyiladi;
4) ushbu mezon biron - bir guruhga taalluqli bo‘lishi. Masalan,
sport ustalari va yuqori razryadli sportchilaming natijalarini
solishtirish mumkin; ushbu guruhlaming biriga kirishi (taalluqli
bo‘lishi) mezon hisoblanadi. Mazkur holda korrelyatsion tahli-
lning maxsus turlaridan foydalaniladi;
5) tarkibiy mezon deb nomlanadigan mezon; masalan,
ko‘pkurashda ochkolar yig‘indisi. Shu bilan birga, ko‘pkurash
turlari va ochkolar jadvali (bunday
jadvallar qanday tuzilishi
to ‘g‘risida 5 - bobga qarang) umumqabul qilingan ko‘rinishda
ham, tajriba o‘tkazuvchi - tadqiqotchi tomonidan qaytadan ishlab
chiqilgan bo‘ lishi ham mumkin. Yagona mezon mavjud bo ‘ lmagan
hollarda (masalan, agar umumiy jismoniy tayyorgarlikni, sport
o ‘yinlarida o‘yinchining mahoratini va shu singarilami baholash
masalasi qo‘yilgan bo‘Isa) tarkibiy mezondan foydalaniladi.
51
Aynan bitta testning - erkaklarda turli mezonlarda birdaniga
30 metr masofaga yugurish tezligining informativligini aniqlash
bo‘yicha 3.4 - jadvalda keltirilgan (mazkur ma’lumotlar uzunlikka
sakrash mashqida
6
metrdan 7,72 metrgacha natijalar ko‘rsatgan
62
sportchi ishtirokida; uchkurash natijalari so‘rov asosida
olingan).
Mezonni tanlash masalasi, o‘z mazmun - mohiyatiga ko‘ra,
testning haqiqiy qiymati va informativligini aniqlashda eng
muhim hisoblanadi.
Masalan, sprinterlarda joyidan turib
uzunlikka sakrash testining informativligini
aniqlash masalasi
turgan bo‘lsa, u holda turli mezonlami:
1 0 0
metrga yugurish
natijasini, qadam uzunligini, qadam uzunligining oyoq yoki
gavda uzunligiga nisbatini va shu singarilami tanlash mumkin.
Shu bilan birga, testning informativligi o‘zgaradi (keltirilgan
misolda yugurish tezligi uchun uning qiymati 0,558 dan «qadam
uzunligi oyoq uzunligi» nisbati uchun 0,781
gacha ortib bordi;
sinaluvchilar 100 metrga yugurishda 11,6 s dan 10,5 s gacha
natija ko‘rsatgan 44 nafar sprinterlar bo‘ldi).
