Ma’naviyat va ma’rifatning qadimiyligi

1. Ma’naviyatning inson faoliyatidagi rolini izohlang.

2. Ma’naviy qashshoqlikni yo’qotish uchun nimalar qilish kerak? (2-slayd)
1-muammo. Kelajak avlod haqida qayg’urish, sog’lom, barkamol naslni tarbiyalash jarayoni samaradorligini qanday oshirish mumkin?

1. Ma’naviy barkamol insonni, komil insonni, sog’lom avlodni tarbiyalash nima uchun zamona talabi hisoblanadi?

2. Islom Karimovning ma’naviy barkamol insonni tarbiyalash to’g’risidagi g’oyalari.

2-muammo. Ma’naviy jihatdan barkamol insonni tarbiyalash borasidagi muammolarni aniqlash va echimini topish.

1. Ma’naviy barkamol inson deganda nimani tushunasiz?

2. Sog’lom avlodning qirralarini izohlang.

3. Sog’lom avlod Davlat dasturi haqida nimalarni bilasiz?

1. Komil inson deganda qanday insonni tushunasiz?

2. Sharq mutafakkirlari komil inson haqida qanday fikrlar bildirilgan.

3. Ma’naviy barkamol, komil insonning asosiy fazilatlariga nimalar kiradi?

1-slayd

Ma’naviy qashshoqlikni yo’qotish

3-slayd

4-slayd

Erkin fuqaro, ozod shaxs, barkamol inson, ya’ni har bir fuqaro

O’z haq-huquqini taniydigan bo’lsin

O’z kuchi va imkoniyatlariga tayanadigan bo’lsin,

imkoniyatlarini ishga solib, samarasini ko’rsin

Atrofida sodir bo’layotgan voqea-hodisalarga

mustaqil munosabat bildira olsin

Shaxsiy manfaatini mamlakat va xalq manfaati

bilan uyg’un holda ko’rib, faoliyat yuritsin

5-slayd

6-slayd

Ҳашар

Ўзаро ёрдам

Одамгар-чилик

Муста-қиллик

Insonparvarlik

Ўзбекистон

Беғараз-лик

Ҳамдард

7-slayd
Vatan va vatanparvarlik tushunchalarning

falsafiy talqini

Bizga ota-onalar, bolalar, yaqin xesh aqrobalar qimmatlidir, lekin muhabbat bobidagi barcha tasavvurlarimiz birgina «Vatan» degan so’zda mujassamlashgan. Vatanga nafi

tekkudek bo’lsa, qaysi vijdonli odam u uchun jonini berishga ikkilanar ekan

Tsitseron

Ma’rifatli xalqlarning haqiqiy jasorati Vatan yo’lida qurbon bo’lishga hozir ekanliklarida aks etadi

Kimki o’z vataniga daxldor bo’lmasa, u insoniyatga

ham daxldor emas

Belinskiy

O’z Vataniga dog’ tushirish – uni sotish degan so’z

Vatanga muhabbat hissi odamning qalbida tabiiy ravishda tug’iladi. Ya’ni inson o’zligini anglagani, nasl-nasabini bilgani sari yuragida Vatanga muhabbat tuyg’usi ildiz otib yuksala boradi. Bu ildiz qanchalar chuqur bo’lsa, tug’ilib o’sgan yurtga muhabbat ham shu qadar cheksiz bo’ladi

8-slayd

V a t a n p a r v a r l i k

O’z xalqini, tarixini yaxshi bilish va u bilan faxrlanish

Qadimiy obidalar, mislsiz imoratlar, ajdodlar yaratgan moddiy va ma’naviy meroslarni ko’z qorachig’iday asrash va avlodlarga taqdim etish

Xalqimizning, ajdodlarimizning go’zal va ma’noli urf-odatlar, rasm-rusm va udumlarini qadrlay bilish, ularni davom ettirish

Ajoyib vatandoshlar – ajdodlar nomi bilan, ularning ulug’ ishlari, ijodlari

bilan faxrlanish, ularning ishlarini davom ettirish, ularga

munosib voris bo’lish.

Shunday ajoyib xalqqa, yurtga, uning boy tili va

madaniyatiga mansubligi bilan faxrlanish

Turon zaminni himoya qilib, tomirida oxirgi qoni qolguncha dushmanga qarshi

kurashgan qahramonlar nomini yod etish

Millatimizga qarshi uyushtirilgan qatag’onlarda, qamoq va surgun azoblarini boshidan kechirgan va halok bo’lgan minglab millatimiz gullarini unutmaslik

Yuksak e’tiqod bilan yashash, unga hamisha sadoqatli bo’lish

T-sxema

Ma’naviy barkamol, sog’lom avlod, komil inson tushunchalaridagi mushtaraklik	Ma’naviy barkamol, sog’lom avlod, komil inson tushunchalaridagi farq
har bir insonning o’z-o’zini anglashi;	ma’naviy barkamol inson – ongi yuksak, mustaqil fikrlash oladigan, xulq atvori bilan o’zgalarga ibrat bo’ladigan bilimli, ma’rifatli kishi;
o’zga insonlarni qadrlay bilishi;
inson zotini ulug’lay bilishi;
insoniyat tomonidan yaratilgan moddiy va ma’naviy boylik-larni o’zlashtirishga intilish;
	Sog’lom avlod – jismonan baquvvat, ma’naviy boy avlod;
ichki va tashqi dunyosining birligi;	Komil inson – odamzod orzu qilgan jamiki ezgu xislat-larning ifodachisi.
sog’lom fikri va oqilona so’zining birligi;
dili va tilining birligi;

“MA`NAVIYAT ASOSLARI” FANI BO`YICHA

TEST SAVOLLARI

Toshkent -2012

“Ma’naviyat asoslari” fanidan test savollari

Variant-1

A. Abdulla Avloniy

V*. Islom Karimov

S. Abu Nasr Farobiy

D. Amir Temur
2. Ma’naviyay va ma’rifat masalalari qachon davlat siyosatini asosiy ustuvor yo’nalishi deb qabul qilindi?

A*. 1996 yil sentyabr

V.1994 yil iyul

S.1998 yil iyun

D. 1993 yil oktyabr
3. Quyidagi masalalardan qaysi biri “Ma’naviyat va ma’rifat asoslari” o’quv kursida o’rganiladi?

A. Jamiyatning moddiy hayotidagi o’zgarishlar

V. Jamiyatning siyosiy hayotidagi o’zgarishlar

S*.Jamiyatning ma’naviy hayotidagi o’zgarishlar

D. A va V
4. Quyidagi vazifalardan qaysi biri “Ma’naviyat va ma’rifat asoslari” o’quv kursining asosiy vazifalari hisoblanadi?

A. “Ma’naviyat va ma’rifat asoslari” o’quv kursining ijtimoiy fanlar tizimida tutgan o’rnini aniqlash

V*.Ijtimoiy rivojlanishning hozirgi bosqichida ma’naviy, ma’rifiy sohadagi mavjud bo’lgan muammolarni aniqlash

S. Milliy va umuminsoniy ma’naviyatning birligi va o’ziga xosligini ko’rsatib berish

D. A, V va S
5. Ma’naviyatga berilgan ta’rifning qaysi biri ma’naviyatni aks ettiradi?

A. Ma’naviyat insonning zot belgisi, uning faoliyatini ajralmas qismi, ongi va zakovatining mahsuli

V. Ma’naviyat insonlarga yuksak darajada takomil topgan insonparvarlik, vatanparvarlik hislatlarining yig’indisidir

S. Ma’naviyat – insonlardagi oliyjanoblik

D*. Barcha javoblar to’g’ri
6. Ma’naviy qashshoqlikning asosiy belgilari qaysilar?

A. Poraxo’rlik

V. Tubanlik

S. Takabburlik

D*. Barcha javoblar to’g’ri
7. Markaziy Osiyoning eng o’adimgi xalq og’zaki ijodiyoti y¤nalishlari qaysilar?

A*. Erxubba, Zarina va Strangiya, Tumaris, Zariador va Otadida dostonlari

V. Veda, Bexustun

S. Alpomish, Guro’g’li, Kuntug’mush

D. Avazxon, Xasanxon
8. Dialektika nima?

A*. Borliqdagi narsalar va hodisalarning umumiy aloqadorligi rivojlanishi va yangilanishini e’tirof etishga asoslangan ijodiy biluvchi tafakkur nazariyasi va metodi

V. Nazariy va empirik bilimni tuzish va uning faoliyat ko’rsatish xususiyatini ochib beruvchi ilmiy metod, fikriy konstruktsiya

S. Ma’lum ifoda bilan bog’liq o’zgaruvchilarni ma’lum tarzda o’zgartirishda ifodani o’zgarishsiz qondiruvchi kontsepsiya

D. Dialektika - bu tasavvuf

9. Tasavvuf ta’riflarining qaysi biri mukammal?

A*. Tassavvuf yomon axloqdan parxez qilish orqali ilohiy sifatlar nuriga etishdir

V. Tasavvuf – yaxshi va oliy xulqqa kirish va past xulqdan chiqishi

S. Tasavvuf – qalandarning, tarki dunyo qilish

D. Tasavvuf – axloq sifatlaridan iborat

A. VI-VII asrlar

V*.IX-XII asrlar

S. XIV-XVI asrlar

D. XX asrlar
11. Markaziy Osiyo uyg’onish davrining yirik allomalari qaysilar?

A*. Al-Xorazmiy, Al-Farg’oniy, Ibn Sino, Beruniy, Imom al-Buxoriy

V. Beruniy, Umar Xayyom

S. Xakim at-Termiziy, Najmiddin Kubro

D. Suxrovardiy, G’ijduvoniy, Ahmad Yassaviy
12. “Avesto” qaysi dinning muqaddas kitobi?

A. Musulmonlik

V. Xristianlik

S*. Zardushtiylik

D. Buddiylik
13. Diniy tashkilotlarning qonunchilikka rioya qilishini qaysi tashkilot nazorat qiladi?

A. Partiya tashkilotlari

V. Prezident

S. Hokimiyat

D*. Vazirlar Mahkamasi
14. “Millatni yo’q qilish uchun uni qirish shart emas, uning madaniyatini, san’atini, tilini yo’q qilsang bas, tez orada o’zi tanazzulga uchraydi” – degan fikr kimga taaluqli?

A. Chor Rossiyasi general gubernatori Chernyaevga

V. Adolf Gitlerga

S. Napaleon

D*. Chor Rossiyasi general gubernatori Skobelovga
15. Ta’lim tarbiya sohasidagi islohotlar necha bosqichdan iborat?

A. 4

S. 5

A*. 11

S. 9

A*. Mahalliychilik, urug’- aymoqchilik, korruptsiya, diniy ekstremizm

V.Afg’oniston va Tojikiston mojarolari

S. Narkobiznes, shovinizm, agressiv millatchilik

D. Tashqi kuchlar
18. Diniy ekstrimizm nima?

A. Dinning va diniy dunyoqarashning milliy va jamiyat taraqqiyotini bo’rttirib ko’rsatish

V. O’zi e’tiqod qiladigan diniy dunyoqarashning mutloq haqiqat deb tushunuvchi kishining mafkurasi

S. Milliy o’zlikning anglash, faqat diniy dunyoqarash

D*. Siyosiy hokimiyat uchun kurash
19. Ma’anaviyatimizning homiysi kim?

A. Davlat

V. Vazirlar Mahkamasi

S*. Prezident

D. Hokimiyat
20. Shaxsning ichki ma’naviy go’zalligi mezonlari qaysilar?

A. Halollik, samimiylik

V. Insonparvarlik, mehnatsevarlik

S. Inosniylikni sevish

D*. Barcha javoblar to’g’ri
21. Quyidagi fikrlarning qaysi birida milliy ma’naviyat tushunchasi ifodalangan?

A. Ma’naviyat va ma’rifat o’zining moddiy asoslariga ega

V*.O’zbek xalqining urf odatlari, rasm rusumlari, uzoq tarixi

S. Siyosat va siyosiy munosabatlar ma’naviy-ma’rifiy o’zgarishlarga muhim rol o’ynaydi

D. Ma’naviyat va ma’rifatning shakllanishi ma’lum tarixiy shart-sharoitning natijasidir
22. Umuminsoniy ma’naviyat tushunchasi to’g’ri ifodalangan javobni aniqlang?

A*. Ma’naviyat insoniyatning bebaho boyligi hisoblanadi

B. Inson tarbiyasi ma’naviyat asoslaridan biridir

C. O’zbek xalqi o’zining boy ma’naviyatiga ega

D. Har bir xalq o’zining ma’naviyatiga ega

23. 
    Ma’naviyat va ma’rifatga doir quyidagi berilgan fikrlardan qaysi biri xato ifodalangan?
    

B. Ma’naviyat va ma’rifat tushunchalari keng va tor ma’noda qo’llaniladi

C*. Jamiyatdagi tushkunlik holatlari ma’naviyat va ma’rifatdagi yanglishuvlar orqali ro’y beradi

D. Ma’naviyat va ma’rifat inson kamolotining asoslaridan biridir

23. 
    Ma’naviyat va ma’rifat shakllanishining tarixiy sharoitlarini aniqlang?
    

B. Davlatning paydo bo’lishi

C. Millatning vujudga kelishi

D*. Oilaning paydo bo’lishi

23. 
    “Manas” qaysi xalqning milliy qaxramoni?
    

B*. Qirg’iz

C. Qozoq

D. Turkman

23. 
    “Er, suv, havo, olovni asrash qoidalarini buzgan kishi 400 qamchi urish jazosiga mahkumdir”. Bu fikr qaysi asarlarda uchraydi?
    

B. Kalila va Dimna

C*. Avesto

D.Manas

23. 
    “Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar” asarining muallifi kim?
    

B*. Beruniy

C. Ibn Sino

D. Amir Temur

1. 
   Yaxshi inson
   
2. 
   Dono inson
   
3. 
   *Komil inson
   
4. 
   Vatanparvar inson
   

29.Ingliz shoiri Bayronning quyidagi gapini davom ettiring: “Kimki o’z yurtini sevmasa,............”?

A. U faqat o’zini sevadi;

B*. U xech nimani seva olmaydi;

C. U xalq dushmanidir;

D. U insonlarga daxldor emas;

30. Nechanchi aslardan boshlab O’rta Osiyoda insonparvarlik g’oyasiga kengroq e’tibor berila boshlanadi?

A*. 9-12;

B. 12-14;

C. 15-16;

D. 17-18;

31. Quyidagi mutafakkirlarning qaysi birining asarlarida insonparvarlik g’oyalari markaziy o’rnini egallagan?

A. Forobiy, Beruniy, Firdavsiy

B. Ibn-Sino, Beruniy, Yusuf Xos Hojib

C. Yugnaki, Qoshg’ariy;

D*. Barcha javob to’g’ri.

A. Vatanparvarlik;

B. Adolatparvarlik;

C. Mehmondo’stlik;

D*. Insonparvarlik;

33.“Sharq Gegeli” nomini olgan mutafakkir olim kim?

A. B.Mashrab;

B*. A.Bedil;

C. A.Navoiy;

D. Furqat;

34. Xalqning o’zini-o’zi anglashida til, ..., dii, hudud birligi bo’lishi lozim.

A. Ma’rifat;

B. Pul;

C. Tafakkur;

D*. Madaniyat;
35.O’z-o’zini anglash bu - ...?

A. O’z xalqining azaldan jahon hamjamiyati taraqqiyotiga qo’shgan hissasini anglashdir;

B. O’z vatani va shu vatanda yashagan xalqning, millatning o’tmishini bildirish;

C. Vatan hududidagi boy ma’daniy va moddiy merosni aniqlab, avlodlar farovonligi uchun o’z hissasini qo’shishdir;

D*. Barcha javoblar to’g’ri.
36... ko’pincha haqiqiy ulug’vorlikka g’ov bo’ladi (frantsuz adibi M.Janlis)

A*. G’urur;

B. Madaniyat;

C. Ma’rifat;

D. Nafrat;
“MA’NAVIYAT ASOSLARI” FANIDAN TEST SAVOLLARI
VARIANT-2
1. Milliy g’ururni insoning rangi, gavda tuzilishi, irqi, jinsi, yoki diniga qarab belgilovchilar kimlar deb ataladi?

A. Kosmopolitlar

B. Ateistlar

C*. Shovinistlar

D. To’g’ri javob yo’q
2. Do’stlik qachon shakllanadi?

A. Oilaviy munosabatlarda

B. Jamoa va mehnat qilish jarayonlarida

C. Uzoq safarlarga chiqqan paytda

D*. A, V, S
3. Quyidagilardan qaysilari do’stlikning shakllanish omillari hisoblanmaydi?

A. Shirinso’zlik

B. Yuksak axloqlilik

C. Vafodorlik

D*. Mag’rurlik
4. O’z fikriga ishonmaslik natijasida kelib chiqadigan beqaror, salbiy fazilat nima?

A*. Ikkiyuzlamachilik

B. Adolatsizlik

C. Aldamchilik

D.Poraxo’rlik
5. Evristika nima?

A. Dunyo haqidagi ob’ektiv bilimlarni to’plash;

A. Siyosat yunoncha so’z bo’lib, davlat va jamoat ishlarini anglatadi

B. Siyosat har qanday jamiyatda ham faqat davlat faoliyatini ifoda etadi.

C. Siyosat eng yirik ikki yo’nalishga – tashqi va ichki siyosatga bo’linadi

D*. Siyosat insonning ma’lum darajadagi jismoniy, aqliy va ruhiy balog’ati va dunyoqarashini ifodalovchi tushunchadir
7. “Millat” so’zi arab tilida qanday ma’nolarni anglatadi?

A. Din, mazhab

B. Ummat

C. Xalq, qavm

D*. A, V, S
8. “Tarbiya bizlar uchun yo hayot – yo mamot, yo najot – yo halokat, yo saodat – yo falokat masalasidir”.

Yuqoridagi fikrlar kimga tegishli?

A. Cho’lpon

B. Fitrat

C. Behbudiy

D*. Avloniy

A. Turdi, Huvaydo

B. Cho’lpon, Qodiriy

C*. Gulxaniy, Maxmur

D. A, S

10. ... insonning har bir ishga o’zining salbiy yoki ijobiy qilgan harakatini aqlan tushunib etish va unga baho berishidir.

A. Insof

B. Vijdon

C*. Diyonat

D. Mehr-shavqat

Noloyiq ishlardan olisga ketgil”

Yuqoridagi misralar kimga tegishli?

A. A.Yassaviy

B. U.Xayyom

C. A.Firdavsiy

D*. A.Navoiy
12.Sobiq Ittifoqi davrida ...

A*. Siyosat deganda iqtisodiyotni uyushmasi tushunilar edi

V.Siyosat iqtisodiyotdan ustun qo’yilar edi

S. Siyosat deganda kommunistik mafkura tushunilar edi

D. To’g’ri javob yo’q
13. Zardushtiylik dinida ma’naviyat homiysi kim bo’lgan?

A*. Axuramazda

V.Axriman

S. Mitra

A. Diling ollohda, qo’ling mehnatda bo’lsin

V*.Kuch adolatdadir

S. Kuch – bilim va tafakkurda

D. Bilimli inson engilmas
15. Metodologiya (fanda) berilgan to’g’ri ta’rifni toping?

A. Pozitiv (haqqoniy) bilimni faqat ilmiy (lekin nofalsafiy) bilish asosida olish mumkin degan qarashni ilgari suruvchi ta’limot.

V*.Ilmiy tadqiqotda foydalaniladigan metodlar majmui Olimning nazariy amaliy faoliyatini tashkil etish va tuzish usullari haqidagi ta’limot.

S. Bilish faoliyatini yangi, ob’ektiv bilimlar ishlab chiqishga yo’galtirilgan alohida turi, voqelik haqidagi bilimlarning uyushgan tizimi.

D. Universum (Xudo) ning Oliy sohasidan quyi sohalarga o’tish ontologik jarayonini tavsiflovchi neoplatonizm ta’limoti.
16.Alisher Navoiy “Xamsa”sini qaysi yilda yoza boshlagan?

A. 1460

S. 1475

A*. Hayratul-abror

V.Farhod va Shirin

S. Saddi Iskandariy

D. Sabbai Sayyor

18. “Devonu lug’atut-turk” asari muallifi kim?

A. Mahmud az-Zamaxshariy

V.Yusuf Xos Hojib

S. Ismoiy Jurjoniy

D*. Mahmud Qoshg’ariy

A*. 7500 dan ortiq

V.8000 ta

S. 6000 ta

D. 9000 ta
20. Burxoniddin al-Marg’inoniy qachon tug’ilgan va uning qaysi asari islom olamida mashhur?

A*. 1123 yilda, Hidoya

V.1135 yilda, Nashr ul-mazxab

S. 1140 yilda, Al-muhit

D. 1120 yilda, Kitob ul-mazzit
21. “Sening isming bu dunyoda muqaddasdur

Har kim sening qadring bilmas-asli pastdur”

degan fikr kimga taaluqli ?

A*. A.Avloniyga

V.S.Ayniyga

S. A.Fitratga

D. M.Behbudiyga
22. “Fors shoiri Umar Xayyom” asari kimga taaluqli?

A*. A.Fitratga

V.G’.G’ulomga

S. Zavqiyga

D. M.Bexbudiyga
23. Falsifikatsiya tushunchasi berilgan to’g’ri ta’rifni toping.

A. Ilmiy tadqiqotda foydalaniladigan metodlar majmui Olimning nazariy amaliy faoliyatini tashkil etish va tuzish usullari haqidagi ta’limot;

V.Dastlab dunyoning umumiy qonuni, negizini, undagi tartib va uyg’unlikni ifodalagan atama;

S. Bilish faoliyatining yangi

D*. Eksperemental yoki nazariy ma’lumotlarga muvofiqligini empirik yoki nazariy tekshirish asosida u yoki bu ilmiy gipotezaning soxtaligini aniqlovchi kontseptsiya.
24. “Men nechun sevaman O’zbekistonni” she’ri kimga tegishli?

A*. Abdulla Oripovga

V.Erkin Voxidovga

S. Omon Matjonga

D. Muhammad Yusufga
25. “Ko’p erur bisyor dushman

Bo’lsa u bir dona ham”

degan fikr kim tomonidan aytilgan?

A. Hamid Olimjon tomonidan

V.Oybek tomonidan

S. Abdulla Qaxxor tomonidan

D*. Erkin Vohidov tomonidan
26. Markaziy Osiyoda madaniy uyg’onish qachon boshlangan?

A. VI-VII asrlar

V*.IX-XII asrlar

S. XIII-XIV asrlar

D. XVII-XX asrlar
27. Ijod nima?

A. Dunyo haqidagi ob’ektiv bilimlarni to’plash;

V.Yangilik yaratish bo’yicha konstruktiv faoliyat;

S. Ilmiy tadqiqotda foydalaniladigan metodlarni qo’llash jarayoni;

D*. Haqiqatni topish san’ati va yangi fikrlar bildirish
28. Sharq Renessansi bu ..... ?

A*. Ilk O’rta asrlarda (9-12 asrlar) Markaziy Osiyoda ma’naviy va madaniy qadriyatlarni tiklanishi, falsafa va fan, adabiyot va san’atning jadal rivojlanishi davri;

V.Markaziy Osiyodagi va Erondagi (miloddan avvalgi 7-6 asrlardA. qadimgi diniy falsafiy ta’limot;

S. Dastlab dunyoning umumiy qonuni, negizini, undagi tartib va uyg’unlikni ifodalagan atama;

D. Jamiyatning madaniyati va ma’naviy xayotida faning rolini mutloqlashtiruvchi kontseptsiya;
29. Gnoseologiyaga berilgan to’g’ri ta’rifni toping.

A. Eksperemental yoki nazariy ma’lumotlarga muvofiqligini empirik yoki nazariy tekshirish asosida u yoki bu ilmiy gipotezaning sohtaligini aniqlovchi koptseptsiya;

V*.Dastlab dunyoning umumiy qonuni, negizini, undagi tartib va uyg’unlikni ifodalagan atama.

S. Falsafa va fandagi bilish nazariyasi;

D. Bilish faoliyatining yangi, ob’ektiv bilimlar ishlab chiqishga yo’naltirilgan alohida turi, voqelik haqidagi bilimlarning uyushgan tizimi.
30. Yusuf Xos Hojibning “Qutadg’i bilig” asari qachon yozilgan?

A. 980 yilda

V.1000 yilda

S. 1031/1035 yilda

D*. 1069/1070 yilda
31. “Men sening uchun tirildim, sening uchun yasharman Vatan!” degan chaqiriq kim tomondan yozilgan?

A*. A.Fitrat

V. I.Gaspirinskiy

S. Munavvar qori Abdurashidxonov

D. Cho’lpon
32. Bashorat bu .... ?

A*. Ilmiy bilishning rivojlanishini ob’ektiv, teran va har tomonlama analizdan o’tkazishga asoslangan fanning kelajagi, ilmiy yoki texnikaviy kashfiyot haqidagi axboroti;

V.Ob’ektning biron-bir qismi yuzasidan chiqarilgan xulosalarini uning boshqa qismiga yoki ularning butun majmuiga tadbiq etish (o’tkazish) mantiqiy – metodologik printsipi;

S. Dastlab dunyoning umumiy qonuni, negizini, undagi tartib va uyg’unlikni ifodalagan atama;

A. Aqliy mushohada yuritish orqali dalil-isbotlarga tayanmaydigan yangi bilim olish;

V*. O’zganing fikri, e’tiqodi va diniga bag’rikenglik;

S. Universum (Xudo) ning Oliy sohasidan quyi sohalarga o’tish ontologik jarayonini tavsiflovchi neoplatonizm ta’limoti.

A. bilimdonlik

B*. qudrat

C. bilimsizlik

D. harakat
35. Ideallashtirish nima?

A. Voqelikning u yoki bu sohasidagi qonuniyatlar haqidagi yaxlit tasavvur beruvchi ilmiy bilimni tashkil etish shakli;

A. nazariy va empirik bilimni tuzish va uning faoliyat ko’rsatish hususiyatini ochib beruvchi ilmiy metod, fikriy konstruktsiya;

A. Bilish

V*. Ma’orif

V.Tanish

A. «Yulduzli tunlar»,»Sarob»

V*. «Mexrobdan chayon», «Obid ketmon»,»Utgan kunlar»

S. »Boy ila xizmatchi»,»Yulduzli tunlar»,»Obid ketmon»

D. «Shajaraiy Xorazmshoxiy»
3. Globallashuv bu ... ?

A. Tabiat va jamiyatning o’zaro ta’siri sohasi: aql idrok sohasi: Er kurrasining insoning aqlga muvofiq faoliyati bilan qamrab olingan sohasi;

A.1993 yil sentyabr

V*. 1994 yil oktyabrda

S. 1995 yil sentyabrda

D. 1996 yil noyabrda

5. Fan falsafasi nima?

A*. Ilmiy bilishning ontologik, gonoseologik va metodologik printsiplarini asoslashda qo’llaniladigan falsafiy g’oyalar majmui;

V.Bilish faoliyatining yangi, ob’ektiv bilimlar ishlab chiqishga yo’naltirilgan alohida turi, voqelik haqidagi bilimlarning uyushgan tizimi;

S. Inson va jamiyatning eng oliy qadriyati;
D. shartli-qat’iy aqliy xulosa chiqarish sxemasi bo’yicha mantiqan ta’riflanadigan ilmiy xulosa bo’lib, bunda ma’lum farazni tasdiqlash yoki inkor etish talab etiladi.
6. Interpretatsiya nima?

A. Demokratiya, erkinlik, adolat va barcha fuqarolarning tengligi printsiplarida o’zini-o’zi tashkil etuvchi va rivojlantiruvchi odamlar birligi;

A. Xaydarobodda

V*. Agrada

S.Loxurda

D. Axmadobodda

8. Fanni insonparvarlashtirish deganda nimani tushunasiz?

A. Ma’lum ifoda bilan bog’liq o’zgaruvchilarni ma’lum tarzda o’zgartirishda ifodani o’zgarishsiz qoldiruvchi kontseptsiya;
V.Ob’ektiv – haqqoniy deb isbotlangan va mazmuni hamisha o’zgarishsiz qoladigan hodisa haqidagi ilmiy bilim;
S. Dastlab dunyoning umumiy qonuni, negizini, undagi tartib va uyg’unlikni ifodalagan atama.
D*. Olimlarning o’z ilmiy va texnikaviy kashfiyotlari keltirib chiqarishi mumkin bo’lgan salbiy uchun o’z ijtimoiy va fuqarolik ma’uloyatlarini anglab etishi;
9. Metodika nima?

A*. Biron bir ishni maqsadga muvofiq tarzda amalga oshirish usullari majmui;

A. Ruslarning

V. Yokutlarning

S. Fors-tojik xalklarining

D*. Turkiy xalklarning
11. Ijodiy fikrlash nima?
A. Ilmiy ishning tuzilishiga va ilmiy izlanish natijalarini asoslashga qo’yiladigan talablar majmui;
V*.Inson miyasi (tafakkuri)ning yangini yaratish borasidagi konstruktiv faoliyati;
S. Dastlab dunyoning umumiy qonuni, negizini, undagi tartib va uyg’unlikni ifodalagan atama;
D. Shartli-qat’iy aqliy xulosa chiqarish sxemasi bo’yicha mantiqan ta’riflanadigan ilmiy xulosa bo’lib, bunda ma’lum farazni tasdiqlash yoki inkor etish talab etiladi.

12. Umuminsoniy ma’naviyat bu….

A*. Insoniyatning ma’naviy-axloqiy fazilatlari

V. Insonning onglilik darajasi

S. O’tmish ma’naviy merosi

D. Turli xalqlar va millatlarining madaniy boyliklari

13. . Ongsizlik deganda nimani tushunasiz?

A. Voqelikning u yoki bu sohasidagi qonuniyatlar haqidagi yaxlit tasavvur beruvchi ilmiy bilimni tashkil etish shakli;

A*. Bekon

V. G.Gegel

S. A.Navoiy

D. Z.Bobur
15.Toj-mahal yodgorligi kimga atab kurilgan?

A. Zebunnisoga

V*. Arjumandbonuga

S. Jahonaro begimga

D. Gavharshodga
16.Amur Temurning tarixdagi asosiy xizmatlari nimadan iborat?

A*. O’zaro urishlarga barham berib, kuchli markazlashgan davlat barpo etdi

V. Uning davrida savdo-sotiq va shahar madaniyati yuksaldi

S. Ilm-fan va san’atning rivojlanishiga aloxida axamiyat berdi

D. Hamma javoblar to’g’ri
17. Fuqarolik jamiyati nima?

A. Shartli-qat’iy aqliy xulosa chiqarish sxemasi bo’yicha mantiqan ta’riflanadigan ilmiy xulosa bo’lib, bunda ma’lum farazni tasdiqlash yoki inkor etish talab etiladi

S. Ma’lum ifoda bilan bog’liq o’zgaruvchilarni ma’lum tarzda o’zgartirishda ifodani o’zgarishsiz qoldiruvchi kontseptsiya;

18. Texnologik usul bu ...?

A. Ilmiy izlanish asosida hal qilishni talab etuvchi murakkab nazariy masala;
V. Inson miyasi (tafakkuri)ning yangini yaratish borasidagi konstruktiv faoliyati;
S. Talqin qilish, biron bir narsaning mazmunini ochib berish, u yoki bu tushuncha matn, ilmiy amarni tushuntirish;
D*. Ilmiy ishning tuzilishiga va ilmiy izlanish natijalarini asoslashga qo’yiladigan talablar majmui.
19.O’zbekiston Respublikasining madxiyasi matnini kim yozgan?

A. Shukrullo

V. Erkin Vohidov

S. Muhammad Yusuf

D*. Abdulla Oripov
20. Umar Xayyom ruboiylarida kanday mazmun etakchilik kiladi?

A. Ilohiylik

V*. Falsafiy

S. .Tarixiylik

D. Ijtimoiylik
21. Axborotlashtirish deganda nimani tushunasiz?

A. Ob’ektdan – ob’ektga tez o’tuvchi sirpanuvchi e’tibor

A. Abu Ali ibn Sino

V. Abdurahmon Jomiy

S*. Umar Xayyom

D. Alisher Navoiy
23. O’zbek romanchiligining asoschisi kim?

A*. Abdulla Qodiriy

V. Oybek

S. Hamza

A*. “Industrial damiyat” atamasining asta-sekin almashtirayotgan kelajak jamiyati;

S. Shartli-qat’iy aqliy xulosa chiqarish sxemasi bo’yicha mantiqan ta’riflanadigan ilmiy xulosa bo’lib, bunda ma’lum farazni tasdiqlash yoki inkor etish talab etiladi.

A. Islomda

V. Xristianlikda

S. Iudaizmda

D*. Zardushtiylikda

26.Hadis ilmining etakchisi kim?

A. Baxovuddin Naqshbandiy

V*. Imom at-Termiziy, Imom Ismoil al-Buxoriy

S. Nizomul-mulk

D. Ahmad Yassaviy

A*. Ahmad Yassaviy, Bahovuddin Naqshband

V. Imom al-Buxoriy

S. Nizomul-mulk

D. Alisher Navoiy

28. I.A.Karimovning «O’zbekistonning o’z istiqlol va taraqqiyot yo’li» asari qaysi yili yozilgan?

A. 1991 yi l

V*. 1992 yil

S.1993 yil

D. 1995 yil

A. Shartli-qat’iy aqliy xulosa chiqarish sxemasi bo’yicha mantiqan ta’riflanadigan ilmiy xulosa bo’lib, bunda ma’lum farazni tasdiqlash yoki inkor etish talab etiladi;

30. “Ma’naviyat va ma’rifat jamoatchilik markazi” faoliyatini yanada takomillashtirish va samaradorligini oshirish to’g’risida Prezident farmoni kachon e’lon kilingan?

A. 1999 yil

V. 1992 yil

S. 1993 yil

D*. 1996 yil

A. 2001 yil

V 2002 yil

S 2003 yil

D* 2004 yil.
32. I.A.Karimovning “O’zbek xalqi xech qachon xech kimga qaram bo’lmaydi” intervyusi qachon va qaerga jo’nab ketish oldidan berilgan.

A. Amerikaga

V*. Xitoyga

S. Rossiyaga

D. Pokistonga.
33. “Fozil odamlar shahri” asari qaysi allomaga ta’lluqli?

A. Ibn Sino

V*. Forobiy

S. Beruniy

D. Behbudiy
34. I.A.Karimovning “Vatan ravnaqi uchun har birimiz mas’ulmiz” asari qachon yozilgan?

A. 1999 yil

V. 2000 yil

S*.2001 yil

D. 2003 yil
35. Ta’lim turlari nechta?

A. 8 ta

S*. 7 ta

A. G’.G’ulom.

V. Oybek.

S* I.A.Karimov

D. E.Vohidov.

“MA`NAVIYAT ASOSLARI” FANI BO`YICHA

YAKUNIY VARIANTLAR

Toshkent -2012

“Ma’naviyat asoslari” fani bo’yicha yakuniy variantlari

1-variant

1. 
   “Ma’naviyat asoslari” faning predmeti va uning jamiyat hayotdagi o’rni.
   
2. 
   Milliy ma’naviy tiklanish va yuksalish kontseptsiyasini vujudga keltirishda tarixiy manbalarining ahamiyati.
   
3. 
   Ma’naviyat va ma’rifatning qadimiyligi.
   

Kafedra mudiri F.Ziyayev

1. 
   Ma’naviyat va ma’rifatning mohiyati, tariflari.
   
2. 
   I.A.Karimovning asarlarida ma’naviyat g’oyalarining rivojlantirilishi.
   
3. 
   Ma’naviyatni rivojlantirish davlat siyosatida ustuvor soha.
   

Kafedra mudiri F.Ziyayev

1. 
   “Ma’naviyat asoslari” faning tamoyilllari, uning o’rganish uslublari va boshqa fanlar bilan aloqasi.
   
2. 
   Ma’naviy yuksalishning tarixiy ahamiyati.
   
3. 
   Insonning ichki va tashqi go’zalligi.
   

Kafedra mudiri F.Ziyayev

4-variant

1. 
   “Ma’naviyat asoslari” fanining maqsad va vazifalari.
   
2. 
   I.A. Karimovning milliy-ma’naviy tiklanish kontseptsiyasi va uning milliy mustaqillikni mustahkamlashdagi ahamiyati.
   
3. 
   Oliy shakllanishida sevgi, muhabbat, ma’naviy-ruhiy yaqinlik, o’zaro tenglik masalalari.
   

Kafedra mudiri F.Ziyayev

1. 
   Islim Karimov tomonidan milliy-ma’naviy tiklanish Kontseptsiyasining ishlab chiqilishi va uning nazariy ham amaliy ahamiyati.
   
2. 
   Shaxs ma’naviyatini rivojlantirish omillari va vositalari.
   
3. 
   G’arb mamlakatlarida ma’naviyat va ma’rifatga munosabat.
   

Kafedra mudiri F.Ziyayev

6-variant

1. 
   Islom Karimovning ma’naviyat tushunchasiga ta’rifi, uning nazariy va metodologik ahamiyati.
   
2. 
   Ma’naviyat va ma’rifatning o’zaro munosabatlari.
   
3. 
   Oilada poklik, oila tinchligining zaruriy sharti.
   

Kafedra mudiri F.Ziyayev

1. 
   Mustaqillik yillarida milliy ma’naviyatning tiklanishi va rivojlanishida Islom Karimovning xizmatlari.
   
2. 
   Ma’naviyatning shakillanish jarayonlari va bosqichlari.
   
3. 
   G’arb va Sharqdagi oila-tarbiya usullaridagi o’hshashliklar va tafovutlar.
   

Kafedra mudiri F.Ziyayev

1. 
   Ma’naviyatning predmeti, tushunchalari, ularning o’zaro munosabatlari va rivojlantirish xususiyatlari.
   
2. 
   Ma’naviyat, ma’rifat va madaniy meros.
   
3. 
   Ota-onaga izzat-hurmat, oilaga sadoqat ma’naviyat va marifatning mezoni.
   

Kafedra mudiri F.Ziyayev

1. 
   Ma’naviyatning asosiy kategoriyalari, uning rivolanish qonuniyatlari.
   
2. 
   Ma’naviy meros-ma’naviyat rivojlanishining asosi.
   
3. 
   Oilada ota-onalar bilan farzandlar o’rtasidagi munosabatlarning to’g’ri hal qilinishi oila baxt-soadatining muhim shartidir.
   

1. 
   Ma’naviyatning tarkibiy qismlari, ularning o’zaro munosabatlari va rivojlanish xususiyatlari.
   
2. 
   Shaxs ma’naviyatini rivojlantirish omillari va vositalari
   
3. 
   Oila va jamiyatning o’zaro munosabatlari.
   

Kafedra mudiri F.Ziyayev

1. 
   Ma’naviyat va mafkuraning jamiyat, inson hayotida tutgan o’rni va roli.
   
2. 
   Ma’naviy meros tushunchasi va uning tarixiy rivolanishi.
   
3. 
   Bozor iqtisodiyoti sharoitida poklik va halollik xislatlari.
   

Kafedra mudiri F.Ziyayev

12-variant

1. 
   Ma’naviyat, iqtisod va ularning o’zaro bog’liqligi.
   
2. 
   Shaxs ma’naviyatini shakillantirishda ota-ona va oila ma’suliyayati.
   
3. 
   Huquqiy savodxonlik-ma’naviy etuklik mezoni.
   

Kafedra mudiri F.Ziyayev

13-variant

1. 
   O’zbekistoning bozor munosabatlariga o’tishning o’ziga xos iqtisodiy-ma’naviy yo’li.
   
2. 
   Adabiyot va san’at-shaxs ma’naviyatini shakillantirish va rivojlantirining muhim vositasi.
   
3. 
   Milliy o’zlikning anglashning mohiyati
   

Kafedra mudiri F.Ziyayev

1. 
   Bozor iqtisodiyoti tushunchasi, ung kontseptsiyalari va ma’naviyat.
   
2. 
   Demokratiyaning ma’naviy-ma’rifiy jihatlari.
   
3. 
   Diyonatli bo’lishlik yuksak ma’naviy fazilatdir.
   

Kafedra mudiri F.Ziyayev

1. Milliy o’zlikni anglash, uni mustahkamlash va millatlararo totuvlikni ta’minlash shaxs ma’naviyati belgilari.

2. O’zbekiston milliy mustaqilligining iqtisodiy va ma’naviy –ma’rifiy asoslari.

3. Ma’naviyat va siyosat ijtimoiy hodisa sifatida.

Kafedra mudiri F.Ziyayev

16- Variant

1. Huquqiy savodxonlik, qonunga itoatkorlik, davlat tizimiga hurmat, fuqorolik burchiga sadoqat –shaxs ma’naviy barkomolligi mezonlari.

2. Ma’naviyat, siyosat, huquq va mafkura.

3. Adolatparvarlik va zo’rovonlik siyosati.
Kafedra mudiri F.Ziyayev

17- Variant

1. Iymon, e’tiqod, diyonat, mehr-shafqat, poklik va halollik, shaxsning olijanob fazilatlari.

2. Ma’naviyat, siyosat, iqtisod va huquqning o’zaro bog’liqligi.

3. Inson imonliligining mezonlari.
Kafedra mudiri F.Ziyayev
18- Variant

1. Ma’naviyatda milliylik va umuminsoniylik.

2. Ma’naviyat va huquqning o’zaro bog’liqligi.

3. Iymon shaxs qalbi va ma’naviy qiyofasining ifodasi.

1. O’rta Osiyo halqlarining qadimiy ma’naviyati va ma’rifati.

2. Hokimiyat boshqaruv tizimiga ma’naviy barkamol shaxslarni jalb qilish davlat tarraqqiyotining muhim sharti.

3. Aldamchilik, ikkiyuzlamachilik, mug’ombirlik, jahillik tubanlik bilgilari.

1. Ma’naviyat va ma’rifat jamiyatning yuksak iqtisodiy tarraqqiyotiga erishish sharti.

2. “Avesto”, Qur’oni Karim va hadislarda ma’naviyat masalalari.

3. Do’stlikning shakllanishi va unga sadoqatlilik omillari.

1. O’zbekiston milliy mustaqilligining iqtisodiy va ma’naviy –ma’rifiy asoslari.

2. Qadimiy yozma yodgorliklarda ma’naviyat.

3. Bilimdonlik, do’stlikka sadoqatlilik, rostgo’ylik, adolatparvarlik ma’naviy fazilat.

1. Amir Temurning milliy ma’naviyatimiz tarraqqiyotidagi o’rni va tarixiy ahamiyati.

2. Milliy o’zlikni anglash tushunchasi.

3. Milliy kadrlar tayyorlash ma’naviy, ma’rifiy yuksalish manbai.

1. Milliy o’zlikni anglash va millatlararo totuvlikni ta’minlash shaxs ma’naviyatining belgilari.

2. “Temur tuzuklari”da ma’naviyat masalalari.

3. Insonparvarlikning vatanparvarlak tushunchasi bilan bog’liqligi.

1. I.A. Karimov asarlarida Amir Temur faoliyati talqini.

2. Milliy g’urur va milliy istiqlol g’oyasi.

3. Ahloq va odob tarixiy, insoniy an’anadir.

1. Milliy istiqlol g’oyasi va demokratik jarayon.

2. “Vatanni sevmoq iymondandir” tushunchasi.

3. Jadidlar faoliyatining mazmun mohiyati va maqsadlari.

1. Insonparvarlik, vatanparvarlik, o’z millatiga sadoqat shaxs ma’naviyatning muhim mezoni.

2. Jadidlarning ma’rifatparvarlik faoliyati va uning xalq ma’naviyatini ko’tarishda tutgan o’rni.

3. Ma’naviy barkamol inson, yuksak ahloqiy tushunchalar.

1. Ma’naviyat tarraqqiyotining mezonlari, tarkibiy qismlari.

2. Xalqni milliy va ma’naviy mustamlakachilik siyosatining asosiy maqsadi.

3. Islom dinida ma’naviyat va shaxs ma’naviy qiyofasining talqini.

28- Variant

1. Mustamlakachilik va qaramlik sharoitida ma’naviyat.

2. Jamiyat hayotida yuksak ahloqiylik munosabatlari.

3. Tasavvuv va uning ma’naviy jihatlari.
Kafedra mudiri F.Ziyayev

“MA`NAVIYAT ASOSLARI” FANI MAVZULARI BO`YICHA SAVOLNOMALAR

Toshkent -2012

“MA`NAVIYAT ASOSLARI” FANI BO’YICHA TARQATMA MATERIALLAR

Toshkent -2012
1- Mavzu: “Ma’naviyat asoslari” fanining predmeti, tamoyillari va vazifalari hamda jamiyat taraqqiyotida tutgan o`rni
Reja:

7. 
   “Ma’naviyat asoslari” fanining predmeti, uning tariflari hamda maqsad, vazifalari.
   
8. 
   “Ma’naviyat asoslari” fanining asosiy tamoyillari, uni o’rganish uslublari va boshqa fanlar bilan o’zaro bog’liqligi.
   
9. 
   “Ma’naviyat asoslari” fanining komil inson shaxsini shakllantirishdagi alohida o’rni.
   

I.A.Karimov Ma’naviy yuksalish yo’lida. T. “Meros”, 2001

S.Otamurotov, J.Rahmatov, S.Xusanov Ma’naviyat asoslari. Ma’ruzalar matni.T.2000

E.Yusopov Iqtisot kamolatining ma’naviy asoslari. T.Unversitet, 1998

M.Sharifxo’jayev, Z.Davronov. Ma’naviyat asoslari. T:. 2005 1bob,5-20bt
“Ma’naviyat asoslari” ning fan sifatidagi muhim vazifasi davrimizga munosib komil insonni shakillantirishga asosiy hissa qo’shishdan iborat bo’lib, u xalqimizning boy ma’naviy merosiga asoslanadi. Zero, komil inson tushunchasi insonning iqtisodiy, siyosiy, ichtimoiy va ilmiy-amaliy faoliyati bilan uyg’ulashib ketadi. Biz quradigan kelajagi buyuk davlat, erkin, ozod va obod fuqorolik jamiyati ham har tomonlama tarbiya ko’rgan, ilg’or zamonaviy bilimlar bilan qurollangan, ma’naviyati etuk insonlar azmu qarori, sa’y-harakatlari bilan bunyod etiladi.

Bir tuzumdan ikkinchi tuzumga o’tish, murakkab o’tish davrining zalvorli vazifalari, muammolarini hal etish,ijtimoiy jarayonlarni jadal rivojlantirib borish – bular inson omilini, uning ma’naviy-ahloqiy kamolotini asosiy o’ringa qo’yadiki, buni muvaffaqiyatli hal etish “Manaviyat asoslari” fani zimmasiga katta mas’uliyat yuklaydi.

Shu bois oilmu donishmandlar, muttahasislar “Manaviyat” tushunchasining teran ma’nosini turlicha izohlaydilar va odamlarning kam qamrovli ma’naviy hayotining butun jarayoni, maromi, olmos qirralari shu tushuncha orqali aniq-tiniq anglashiladi. Ayni zamonda ma’naviyat tushunchasi ma’rifat tushunchasi bilan ham uyg’unlashib ketadi. Ular bir butun holda shaxs ma’naviy olami, teran zakovati, bilimdonligi xususiyatlarini o’zida mujassam etadi.

“Manaviyat asoslari” fanining bir qator muhim tamoyillariga kelsak ular:

1. 
   Yashashdan maqsadni tshg’ri belgilash, hayotning mohiyatini to’g’ri tushunish;
   
2. 
   Inson qadr qiymatin har qanday boylikdan ustun qo’ya olish;
   
3. 
   Qancha ko’p mehnat qilsang, shuncha tuq, badavlat, to’kin-sochin yashaysan;
   
4. 
   Inson qobilyatining ichki imkoniyatlari cheksizligiga ishonch hosil qilish va ularni yuzaga chiqarish uchun jiddiy mehnat qilish;
   
5. 
   Har qanday fisqu fasod, g’iybat,vayron etuvchi g’oyalarga berilmaslik, kundalik hayotiy tashvishlardan ko’tarila olish, irodali, tashvishlardan ko’tarila olish, irodali, sabr-toqatli, mehr-muruvvatli bo’lish;
   
6. 
   Har qanday holat, vaziyatda ham xissiyot, ehtirosni jilovlash, sog’lom aql-idrokka amal qilish, nafsishitiya olish, komillikka intilish;
   
7. 
   O’zidan keyingi nasllarga ozod va obod Vatan qoldirishda jonkuyarlik va jonbozlik ko’rsatish;
   
8. 
   Milliy va umumiqtisodiy qadryatlarni e’zozlash hamda ularning yanada rivojlantirishga doimo sa’yi-harakat ko’rsatish;
   
9. 
   Insonlar, fuqorolar huquqlarini himoya qilish va millatlararo totuvlik uchun harakat etish;
   
10. 
    Yurt mustaqilligini saqlash va mustahkamlashda yuksak mas’ulyatni his qilish, ularning siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy yuksalishga munosib hissa qo’shish v.x.
    

“Ma’naviyat asoslari”fanining mazmuni, mohiyatini teran anglash, tushunib olishda, uning muhim qonuniyatlarini ishlab chiqarishda unga hos bo’lgan quydagi uslublarning alohida o’rin tutishini ta’kidlab o’tmoqlik lozim bo’ladi:

• 
  Dialiktik-falsafiy.
  
• 
  Tarixiy-mantiqiy.
  
• 
  O’xshatish va taqqoslash.
  
• 
  Kuzatuv.
  
• 
  Induktiv va dediktiv.
  
• 
  Tajriba o’tkazish.
  
• 
  Sotsialogik tadqiqot (so’rov, anketa to’ldirish)
  
• 
  Nazariy.
  
• 
  Izohlash.
  
• 
  Tahlil qilish uslublari va boshqalar.
  

“Manaviyat asoslari” ijtimoiy-gumanitar fan bo’lganligidan, u shu yo’nalishdagi bir qator fanlar, xususan tarixiy, falsafa, satsiolagiya, siyosatshunoslik, dinshunoslik, Milliy istiqlol g’oyasi singari fanlar bilan o’zaro uzviy va mantiqan yaqin, ular bilan bog’lanib ketgan. Garchi mazkur fanlarning o’z prepredmeti, o’rganish ob’ekti bo’lishligiga qaramay, ularga hos o’xshashlik, mushtarak jixatlar ko’pdir. “Ma’naviyat asoslari” fanining asosiy bosh vazifasi mustaqil O’zbekistonimizning porloq ertasi,kelajagini buyod etadigan har tomonlama etuk, yuksak ma’naviyatli, ilmil, ma’rifatli komil insonlarni tarbiyalab, voyaga etkazishga munosib hissa qo’shishdir.

2-Mavzu. I.A.Karimovning Milliy-ma’naviy tiklanish konsetsiyasi va uning milliy mustaqillikni mustahkamlashdagi ahamiyati

1. 
   Milliy –ma`naviy tiklanish konsepsiyasining ishlab chiqilishi va uning nazariy
   

2. 
   Islom Karimovning ma`naviyat tushunchasiga ta`rifi, unig nazariy va metodologik ahamiyati
   
3. 
   Milliy ma`naviyatning tiklanishi va rivojlanishida Islom Karimovning xizmatlari
   

8. 
   Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch. –T.: Ma’naviyat. 2008.
   
9. 
   Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q. Asarlar 7-tom O’zbekiston, 1999
   
10. 
    I.Karimov. O`zbekiston XXI asr bo`sag`asida: xafsizlikka taxdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari. Asarlar 6-jild. T. O`zbekiston 1998..
    
11. 
    I.Karimov. Barkamol avlod –O`zbekiston taraqqiyotining poydevori. O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi IX sessiyasida so`zlangan nutq. 1997 yil 29-avgust. Asarlar 6-jild. T., ”O`zbekiston” 1998.
    
12. 
    Jamiyatimiz mafkurasi xalqni-xalq, millatni-millat qilishga xizmat etsin: (I.Karimovning “Tafakkur” jurnali Bosh muxarrirning savollariga javoblari). Asarlar 7-jild, -T.: “O`zbekiston” 1999.
    
13. 
    Sharifxo’jaev M., Davronov Z. Ma’naviyat asoslari. T.: 2005.
    
14. 
    S.Otamurodov va boshqalar. “Ma`naviyat asoslari” T.: “Meros”, 2002.
    

Yurtboshimiz Islom Karimovning ko’plab asarlarida, xususan yurtdoshimiz tarixi, uning boy, rango-rang ma’naviy merosini o’rganishga qaratilgan “Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q” asarida shu qadar katta dolzarb ahamiyatiga molik dasturul amal g’oyalar, yangicha qarashlar ilgari surildiki, ularni chuqur ishtirok etish, zoru mantiqiy xulosalar chiqarish har bir ichtimoiy-gumanitar yo’nalishdagi fan va uning xodimlari zimmasiga katta ma’sul vazifalar yuklaydi. Bundan xususan “Ma’naviyat asoslari” kursi fani ham istisno emas, albatta.

Prezidentimiz tilga olgan kutubxonalarimizda hozirgacha saqlanayotgan 70 mingdan ziyod noyob qo’lyozmalar, ularda aks etgan turli fan sohalariga oid bizning boy ma’naviy boyligimiz-bu bizning bebaho merosimiz, milliy iftixorimiz va ular bilan har qancha iftixor etsak arziydi.

Markaziy Osiyo xalqlarining o’rta asrlar davridagi mislsiz uyg’onishi davrining olamga dovrug’ taratgan ilmu fan, adabiyot va boshqa sohalardagi ko’plab buyuk allomalari hamda ular tomonidan yaratilgan ma’naviy va adabiy meros durdonalari hali hanuzgacha ham insoniyat ahlini hayratlantirib kelayotganligi o’ziga xos favqulodda ahamiyatga molikdir.Ular, hech shubhasiz, hozirgi istiqlol davri madaniyati va ma’naviyatini yuksaltirish, uning mazmun, mundarijasini boyitib borishda ham alohida o’rin tutadi. Shu boisdan ham yangi O’zbekiston hukumati, shaxsan Prezidentimiz I.A. Karimov sa’y-harakati va tashabbusi bilan Mustaqillik yillarida jamiyatimizning ma’naviy yuksalishiga ustivor yo’nalish sifatida qaralib, bu soha faoliyatini faol jonlantirish, rivojlantirishga ayricha ahamiyat berilib kelinmoqda.Buning yorqin ifodasi o’laroq 1994 yil 23 aprelda “Ma’naviyat va ma’rifat” jamoatchilik markazi tashkil etilib faoliyat yurita boshladi.Uning joylarda bo’limlari ham vujudga keltirildi. Respublika “Ma’naviyat va ma’rifat” jamoatchilik markazi qoshida “Ma’naviyat” nashri tashkil etilib, unga uyushgan ijodkorlar, olimlar kuchi bilan ko’hna tariximiz zarvaraqlariga bitilgan noyob ma’naviy javohirlar yangidan dunyo yuzini ko’ra boshladi. Amir Temur davrining olamshumul ma’naviy merosi keng bo’y ko’rsata boshladi. Tariximizda o’chmas iz qoldirgan buyuk siymolarimiz nomlari qaytadan tiklandi, ularning o’lmas bisotlari bugungi avlodga armug’on etila boshlandi. Ayniqsa bu ulug’vor xayrli ishlar hozirgi yoshlarimiz ongi, tafakkurini milliy g’oya, istiqlol mafkurasi tushunchalari ruhida tarbiyalash uchun muhimdir. Bu vazifani hal etishda mustaqillik yillarida o’z o’rni, maqomini topib, mustaqil fan sifatida oliy maktab va boshqa o’quv muassasalarda o’qitila boshlagan “Ma’naviyat asoslari” fanining roli va o’rni kattadir. Negaki, bu fan o’sib kelayotgan navqiron avlodga yuksak hayotbaxsh g’oyalar, oliyjanob insoniy qadryatlarni sigdirish, ularga otashin vatanparvarlik, yurt sevarlik, zaminparvarlik tushunchasini shakillantirib borishda alohida ahamiyat kasb etadi.

Shu sababdan ham I.A.Karimov: “ma’naviyat tarbiyaning engta’sirchan quroli ekan, undan oqilona foydalanish, bolalarimizni vatanparvarlik, xalqsevarlikka o’rgatish kerak bo’ladi. Aslini olganda ahloq-ma’naviyatninng o’zagi. Inson axloqi shunchaki salom alik, xushmomiladangina iborat emas. Axloq bu-avvalo insof va adolat tuyg’usi, iymon, halollik degani” –deb bejiz ta’kidlab o’tmagan.

I. Karimovinng O’zbekistonnining yangilanishi va rivojlanishining o’ziga xos to’rtta asosiy negizga asoslanishi to’g’risidagi dasturiy ko’rsatmasi ham alohida e’tiborga molikdir. Bular:

• 
  Umuminsoniy qadryatlarga odiqlik;
  
• 
  Xalqimizning ma’naviy merosinimustaxkamlish va rivojlantirish;
  
• 
  Insonning o’z imkoniyatlarini erkin namoyon qilish;
  
• 
  Vatanparvarlik
  

Ayni chog’da bugungi avlod odamlarining ma’naviy qiyofasi ham to’xtovsiz o’sib, teranlashib bormoqda. Buning orqasida jamiyatimiz ma’naviyati sohasining ko’plab dolzarb muommolari hal etilib, bundan yurt ma’naviy iqlimi tobora sog’lomlashib bormoqda.

umummetodologik asoslari

4. 
   Milliy g`oya, mafkura va ma`naviy uyg`unlik.
   
5. 
   Milliy taraqqiyotning ma`naviy –axloqiy negizlari.
   
6. 
   Ijtimoiy fanlar metodologiyasi va milliy ma`naviy meros.
   

Adabiyotlar:

8. 
   Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q. Asarlar, 7-tom O’zbekiston, 1999.
   
9. 
   Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch. –T.: Ma’naviyat. 2008.
   
10. 
    Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q. Asarlar 7-tom O’zbekiston, 1999.
    
11. 
    I.Karimov. O`zbekiston XXI asr bo`sag`asida: xafsizlikka taxdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari. Asarlar 6-jild. T. O`zbekiston 1998.
    
12. 
    Jamiyatimiz mafkurasi xalqni-xalq, millatni-millat qilishga xizmat etsin: (I.Karimovning “Tafakkur” jurnali Bosh muxarrirning savollariga javoblari). Asarlar 7-jild, -T.: “O`zbekiston” 1999.
    
13. 
    Sharifxo’jaev M., Davronov Z. Ma’naviyat asoslari. T.: 2005.
    
14. 
    S.Otamurodov va boshqalar. “Ma`naviyat asoslari” T.: “Meros”, 2002.
    

Biz milliy istiqlol ochgan keng imkoniyatlardan foydalanib jamiyatimiz va odamlrimiz ma’naviy hayotini yangicha negizlarda qurib, yaratib, uni yangi mazmuni, mundarija bilan boyitib borayotgan ekanmiz, bunda albatta olis asarlar qa’riga borib turuvchi teran tarixiy, ma’naviy sarchasmalarimizga nazar tashlamog’imiz, ular bilan bog’lanib,o’zimizga kerakli ma’naviy, ruxiy oziqa olmog’imiz zarur bo’ladi. Buningsiz demokratik huquqiy davlat ham, ochiq fuqorolik jamiyatini ham yaratib bo’lmaydi.

Biz katta yuksak ma’naviyat yaratgan ajdodlarning nasillarimiz. Sharqona, o’zbekona ma’naviyat va ma’rifatning yuksak namunalari shu ona zaminimizda vujudga kelib, butun imkoniyatning bebahamulkiga aylantirib borgan. Farobiy, Zamahshariy, Beruniy, Ibn Sino, Nizomilmulk, Yassaviy, Baxouddin Naqshband, Amir Temur, Xo’ja Ahror Voliy, Bobur Mirzo sngari buyularimizning inju marosilari saymosida tariximizning katta bebahoma’naviy qudratli mujassamlashgandir. Unda inson shaxsini har tomonlama ulug’laydigan odoblilik, ahloqiy, vijdonlilik, ilmu ma’rifatga intilishlik fazilatlarda to’la kuch bilan aks etib turadi. Masalan, Farobiy “Bilim, ma’rifatga yaxshi axloq bilan bezanmog’i lozim” deb ta’kidlasa, A.Firdavsiy “Shubha yo’q, ilimdan tirikdir inson, mashaqqat, mehnatini engladi inson” deb bong uradi. G’azzoliy bo’lsa “Ma’rifatning eng yuqori darajasi insonning o’zini va martabasini bildirishdadir” desa, Yusuf Xos Xojib “O’quv qanday bo’lsa, ulug’lik bo’lur, bilim kimda bo’lsa, buyuklik bo’lur” degan dono fikrini bildiradi.

Bundan ko’rinadiki, ma’naviyat bilan ma’rifat bir-birlari bilan hamohang, egizak tushunchalar ekan. Zero, ma’rifatsiz ma’naviyat qirralarini, uning muhim jihatlarini ochib bo’lmaydi.

Ma’rifatda insonning aqliy, aholoqiy, madaniy, iqtisodiy, siyosiy, huquqiy, diniy, falsafiy va boshqa qarashlari mujassam.

Ma’naviyat va ma’rifat sahasidagi ko’plab ilg’or ilmiy, ma’rifiy qarashlar, g’oyasining juda qadimdan bizning Markaziy Osiyo sarhadlarimizda tarqalganligi va uning boy asmaradorliri ko’p yaritilgan buyuk kashfiyotlarda namoyon bo’lganligi ayni haqiqatdir. Loaqal bir qator muhim fanlar, chunonchi, matematika, algebra, astronomiya, tibbiyot, geografiya, geologiya, geodeziya singari fanlarning kamol topishi bizning hududimizda qo’yilgan fakti ham shundan dalolat beradi.

Ilmlarni turlarga ajratadigan bo’lsak, masalan, maqsad yo’nalishiga ko’ra farqlash mumkin. Shunda dunyoviy maqsadlarga yo’nalgan yoki uxraviy (oxiratga, ya’ni bu dunyodagi faoliyatimizning u dunyodagi oqibatiga oid) maqsadlarga yo’nalgan ilmlar haqida gapirish mumkin bo’ladi. Diniy va dunyoviy ilmlar deyilganda birinchi navbatda ayni shu masalani nazarda tutish kerak. Masalan, Imom G’azzoliy fiqh ilmini (islom huquqshunosligini) diniy manbalarga tayanuvchi dunyoviy ilm deb hisoblaydi, chunki unda musulmon kishining bu dunyoga oid ishlari haqida gap ketadi. G’azzoliyning “Ihyoi ulum ad-din” kitobi esa mo’minning diqqatini oxirat ishiga qaratadi, ya’ni “Ilm kitobi”da alloma nazarda tutgan “muomala ilmi” insonlar aro muomalaga emas, bandaning Alloh bilan muomalasini to’g’ri yo’lga qo’yishga qaratilgan, bu esa bugungi kun tilida “islom ma’naviyati” tushunchasiga to’g’ri keladi.   

Islom mintaqasida “filologiya” va “germenevtika” ga oid fanlar juda qadimdan keng rivojlangan va muayyan ma’noda barcha inson va jamiyatga oid fanlarning avvaliga qo’yilgan. Buning asosiy sababi ilohiy kitoblarga va ma’naviy merosga ayricha ahamiyat bilan bog’liq bo’lib, Yangi davr Evropa odami ilmda ham, badiiy ijodda ham ko’proq originallikka, betakrorlikka intilsa, Islom mintaqasida har bir alohida inson o’z bilimlarini yagona va cheksiz (g’aybga ulanib ketuvchi) Borliq haqiqatining juzviy qismi, xususiy sharhi deb yondoshgan. Evropada har bir shaxs o’z fikrini o’zgalar qarashidan farq qilib turishiga e’tibor qaratsa, bizning milliy an’analarimizga ko’ra har bir ulug’ alloma o’zi anglab etgan haqiqatlarni ilohiy kalom va o’zidan oldingi o’tgan salaflarga ayon bo’lgan haqiqatlar bilan uyg’un jihatlarini ta’kidlashga uringan. Buning natijasida, ba’zan Evropa kishilari Sharqni original (yangicha) fikrlay olmaslikda ayblash singari holatlar ham uchraydiki, bu hayotga yondoshuvdagi o’ziga xosliklarni tushunmaslikdan kelib chiqadi.

Aslida ma’naviyatga oid fanlarning metodologiyasi masalasi allaqachon ulug’ ajdodlarimiz tomonidan hal qilingan. Bu ilm va imon birligi, aniqrog’i, naqliy va aqliy bilimlar uyg’unligi, ya’ni ilohiy kitoblar va ajdodlarimiz merosida bayon qilingan, tarixiy tajribaga asoslangan bilimlar bilan ratsional (mantiqiy) tafakkurga asoslangan xulosalarning o’zaro muvofiqligidir.

4-Mavzu. Qadimgi va O’rta asrlar davrida Osiyo xalqlari ma`naviyatining

shakllanish jarayonlari
Reja:

7. 
   Ma`naviyat va ma`rifatning qadimiyligi Ma’naviyat va ma’rifatning qadimiyligi
   
8. 
   Ma`naviyatning shakllanish jarayonlari va bosqichlari
   
9. 
   O`rta Osiyo – Sharqning yuksak ma`naviyat va tafakkur markazi
   

Adabiyotlar:

7. 
   Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q. Asarlar, 7-tom O’zbekiston, 1999.
   
8. 
   Karimov I.A.Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch. Ma’naviyat, 2008. 91-110 betlar.
   
9. 
   Sharifxo’jaev M.,Davronov Z. Ma’naviyat asoslari. T.: 2005.
   
10. 
    Manaviyat yulduzlari. T.: Meros, 2001. 5-37 betlar.
    
11. 
    Yuksak ma’naviyat yo’lida. T.: Ma’naviyat 2008.
    
12. 
    S.Otamurodov va boshqalar. “Ma`naviyat asoslari” T.: “Meros”, 2002.
    

Ma’naviyat va ma’rifat sohasida Respublikamizda diqqatga sazovor ishlar amalga oshirilayotir. Natijada, O’zbekiston aholisi yangi insonparvar, demokratik huquqiy davlatni barpo etishga, yuksak ma’naviyatli shaxsni tarbiyalab voyaga etkazmasdan turib erishish mumkin bo’lmasligini kun-sayin sezib turmoqda.

Binobarin, «Ko’p asrlik tariximiz shuni ko’rsatadiki, inson dunyoqarashining shakllanishida ma’rifatning.... o’rni beqiyos»¹

Ma’lumki, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan chiqarilgan Farmonlar va Vazirlar Mahkamasining qarorlarida ma’naviyat va ma’rifatning o’zaro yaqinligi ko’rsatilib, ularning o’z o’rnidagi ahamiyatlari ta’kidlangan. Jumladan, Respublika Vazirlar Mahkamasining 1994 yil 9 iyundagi qarorida targ’ibot ishlariga jiddiy ahamiyat qaratilib, «Sotsiologik tadqiqotlar, so’rovlar o’tkazish orqali o’zbek xalqining boy ma’naviy-madaniy merosi, sharqona va umuminsoniy qadriyatlar asosida mamlakat, millat kelajagini belgilaydigan ilg’or g’oyalarni yuzaga chiqarish hamda hayotga tatbiq etish ma’naviy-ma’rifiy ishlarni tashkil etish yuzasidan tavsiyalar ishlab chiqish» nazarda tutilgan.

Ma’naviyat, ma’rifat bu bir butunning ikki tomonidir. Ma’naviyat muayyan ijtimoiy tuzum zamirida rivojlanadi. Har bir ijtimoiy taraqqiyot bosqichida o’ziga xos ma’naviyat xususiyatlari tarkib topganki, uni tarix zarvaraqlarini ochib tahlil qilganda yaqqol ko’zga tashlanadi. Ma’naviyat va ma’rifat o’sha ijtimoiy hayotda o’z aksini topgan va shu hayotga gohida salbiy, gohida ijobiy ta’sirini ko’rsatgan. Binobarin, ijtimoiy borliq insoniyat hayotida etakchi o’rinni egallasa ham aslida insonlarning ongli faoliyati, ma’naviy xislatlari, shu borliqni o’zgartirishga olib kelgan. Shuni ta’kidlash kerakki, hamma vaqt ham kishilarni moddiy taraqqiyot yuksak ma’naviyatli qilib boravermaydi. Boy bo’lib ketgan insonning hammasi ham birdaniga yuksak ma’naviyatli bo’lgan emas. Inson ma’naviyati ma’lum tarixiy, ijtimoiy zamin asosida, atrof-muhit, shart-sharoitdan kelib chiqib takomillashadi.

Ma’naviyat manbalari «Avesto», islomiy fikrlar, o’tmishning ilg’or qadriyatlari, udumlar, Qobusnoma, Temurnoma, Zafarnoma, Hotamnoma, Boburnoma, Shayboniynoma, Abu Rayhon Beruniyning «Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar», Ibn Sinoning «Donishnoma», Bahovuddin Naqshband tariqati, Abu Nasr al-Forobiyning falsafiy qarashlari, Amir Temur o’gitlari va boshqa minglab asarlar ma’rifat orqali aholiga singdirilgan. Demak, xalqimiz azaldan ma’rifatga intilgan ekanki, bu bebaho ma’naviyat maskanlarini, madaniy yodgorliklarni, udum va qadriyatlarini ko’z qorachig’iday saqlab kelmoqdalar. Go’zal va nafis obidalarni me’morchilik sirlarini esa avloddan-avlodga o’tkazib, meros sifatida e’zozlaydilar. 4.2. Ma’naviyatning shakllanish jarayonlari bosqichlari

Mustaqillik sharofati bilan boshqa sohalarda bo’lgani singari, oila va unda tarbiyalanadigan barkamol farzand haqida tez-tez fikr almashiniladigan bo’ldi. Ayniqsa, bu muammoni davlat siyosati darajasigacha ko’tarilishi muhim ahamiyat kasb etadi. O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi birinchi chiqiriq IX sessiyasida I.A.Karimov tomonidan qilingan ma’ruzasi barkamol, sog’lom avlodlarning o’tgan vaqtdagi va bugungi hamda kelajakdagi holatini tahlil qilib berdiki, endilikda bu esa tarbiya va ta’limni asosiy dasturini tashkil qiladi, desak xato bo’lmaydi. Chunki yurtboshimiz bola tug’ilganidan boshlab to uning yuqori malakali kadr bo’lishiga qadar hamda uning mehnat faoliyatidagi yuksak ma’rifat va ma’naviyatliligi haqida so’z yuritadi: «Kelajak avlod haqida qayg’urish, sog’lom, barkamol naslni tarbiyalab etishtirishga intilish bizning milliy xususiyatimizdir.

Bu mukaddas zaminda yashayotgan har qaysi inson o’z farzandining baxtu saodati, fazlu kamolini ko’rish uchun butun hayoti davomida kurashadi, mehnat qiladi, o’zini ayamaydi.

Bola tug’ilgan kunidan boshlab oila muhitida yashaydi. Oilaga xos an’analar, qadriyatlar, urf-odatlar bola zuvalasini shakllantiradi.

Eng muhimi, farzandlar oilaviy hayot maktabi orqali jamiyat talablarini anglaydi, his etadi».

O’zbek xalqi urf-odatlari, qadriyatlari o’ziga xos noziklik bilan shakllanganki, ularda insoniy xislatlari ustuvor. Bu insoniylik xislatlari asrlar osha silsilalarga bardosh berib, o’z mohiyatini yo’qotgani yo’q. U o’zining falsafiy teranligini hamisha namoyon qiladi. Shu sababli ham ota-ona bilan farzandlar o’rtasida iliq munosabatlar, o’zaro hurmat-izzat, mehr-oqibatlar markaziy o’rinni oladi. Ular o’rtasidagi bu holatlar zaruriy davrda bir-birini to’ldiradi ham. To’g’ri, ota-ona faoliyati farzand uchun tengi yo’q mehr-oqibat bilan yo’g’rilgan asosli his-tuyg’ular yig’indisidir. Ota-onaning farzand oldidagi burchlari, o’zlarining oxiratini obod etuvchi qarzlari bor. Dinu-diyonatli xonadon oqsoqollaridan so’rasangiz, ularni lo’nda qilib sanab beradi: yaxshi nom qo’yish, yaxshi muallim qo’liga topshirib, savodini chiqarish, ilmli, kasbli-hunarli qilish,boshini ikki, uyli - joyli qilish.