127
Transport agregatlarini turgun xarakatini ta`minlash.
Turgun xarakatlanish tugri yunalish va agdarilishlarga xamda
yoniga siljish turlarga
bulinadi. Uzunasiga turgunlikni ta`minlash uchun traktor ramasini oldi tomoniga
maxsus yuklarni maxkamlab kuyiladi. Transport agregatlarida kundalangiga
agdarilishi xavfi xisoblanadi. SHunday xollarda traktorning kundalangiga xarakatida
ruxsat etilgan statik burchakni bilish kerak va bu esa kuyidagicha aniklanadi:
Gg ρst = 0,5V + m / hm
bu erda
V
–traktorning gildiraklari orasidagi kundalang kengligi,
m.
hm –
traktorning ogirlik markazi balandligi.
m
– ogirlik markazining kundalang tekislikdagi siljishi,
m.
To`rt g’ildirakli traktorlar uchun
βst= 40 ÷ 50o
, uch gildirakli traktorlar uchun
βst= 30
÷ 35o,
yuk avtomobillari uchun
βst= 35o
ga teng.
Baxtsiz xodisalar traktorning turgunligi buzilganda
sodir bulishi taxlili shuni
kursatadiki, asosan yon tomonga kulash yulning notekisligi evaziga tugri kelar ekan.
Yuk kutarish mexanizmlaridan foydalanishda xavfsizlik texnikasi
Xalk xujaligining deyarli barcha tarmoklarida turli xil yuk kutarish mexanizmlaridan,
jumladan, oddiy chigirikloardan tortib, yukori yuk kutarish kobiliyatiga ega bulgan
kranlardan foydalaniladi. YUk kutarish mexanizmlaridan xavfsiz foydalanish
koidalarini konchilik va texnika nazorati davlat komiteti («Gostexnadzor»)
ishlab
chikadi va tasdikldaydi. Ular ish joyida o`rnatilgan Davlat energetika nazorati
tomonidan ruyxatga olinadi. Barcha turdagi yuk kutarish mexanizmlari bulgilangan
muddatda tegishli sinov va tekshirishlardan utkazilib turilishi kerak. Texnik tekshiruv
xar 12 oyda bir marta, navbatdan tashkari tekshirish esa kapital ta`mirlash
yoki yuk
kutarish mexanizmlari boshka joyga urnatilganda utkazilishi lozim.
Texnik tekshiruvda asosan kuyidagi jarayonlar bajariladi:
a) tashki kuzdan kechirish – metall konstruktsiyalar xolati, kanatlar, ilgaklar, ushlash
moslamalari, payvand va boshka birikmalar xamda maxkamlash kurilmalari
tekshiriladi;
b) kuchlanish ostida statik sinovdan utkazish;
v) statik sinov;
g) elektr jixozlarni tekshirish.
Amalda, texnik tekshirishlar kanatlar va ushlab turuvchi moslamalar xolatiga kata
e`tibor beriladi. Kanatlar tekshirilganda ulardagi uzilgan simlar soni aniklanadi va
simlarning buralganligiga, uramlarning egilib kolgan joylariga axamiyat beriladi. Agar
128
uram kadami uzunligi buyicha uzilgan simlar soni 10 % dan (yoki, ruxsat etilgan
mikdordan, jadvalga karang)
kup bulsa, bunday kanat ishga yaroksiz xisoblanadi.
Bundan tashkari kanat simlari zanglagan yoki dastlabki diametriga nisbatan 40 %
gacha eyilgan bulsa xam yaroksiz deb topiladi.
Kanatlar, zanjirdlar va yuk ushlash moslamalarining nominal yuk kuvvatidan 2
barobar katta kuchlanishda sinab tekshiriladi. Statik sinovlar balka (tusin) larning
mustaxkamliligini tekshirishsh maksadida utkaziladi. Buning uchun ishchi yuk 200
mm balandlikka kutarilib 10 minut ushlab turiladi, keyin esa yuk mikdori
foydalanishdani kranlar uchun 10 %, yangi va kapital ta`mirlangan kranlar uchun 25 5
oshirilib kutariladi, xamda yuk kutarilgan xoltada balkaning egilishi (elastik
deformatsiyasi) tekshiriladi. Keyin yuk tushirilib koldik deformatsiya aniklanadi. Agar
koldik deformatsiya borligi kayd etilsa, bunday balka yaroksiz deb xisoblanadi.
Dinamik sinovda yuk kutarish
mexanizmlari va tormozlar, ajratgichlar xamda
xarakatni chegaralovchi moslamalar tekshiriladi. Sinov nominal yuk kutarish
kobiliyatidan 10 % ortik bulgan yukda, yukni 300 mm
balandlikka bir necha marta
kutarib-tushirib utkaziladi. YUkni kutarish-tushirish vaktida tormozlanganda, yuk uz
joyida tuxtishi zarur. Agar yuk tormozlashdan keyin oz mikdorda bulsada uz xolicha
tusha boshlasa, yuk kutarish mexanizmi foydalanishga yaroksiz xisoblanadi.
Barcha
sinov va tekshirish natijalari akt bilan xujdjatlashtirilib, mexanizm pasportga yoziladi.
Bundan tashkari, ayrim ta`mirlash yoki texnik xizmat kursatish ishlarida gidravlik va
mexanik yuk kutargichlar - «domkrat» lardan xam keng foydalaniladi. Ular xar yili bir
marta statik sinovdan utkazilish zarur. Sinov nomanal yukdan 10 % ortik bulgan yukda
10 minut
davomida utkaziladi. Banda gidravlik yuk kutargichlarda bosim kamayishi 5 % ortik
bulmasligi zarur. Avtokranlardan foydalanilganda kran xartumi («strela») bilan elektr
liniyasi orasidagi masofaga katta e`tibor berish talab etiladi. Bu masofa kuchlanish 1
kV gacha bulgan liniyalarda- 1,5 m, 20 kV gacha bulgan liniyalarda- 2m va 35…110
kV gacha bulgan kuchlanishlarda- 4 m bulishi talab etiladi.
