Mavzu yuzasidan savol va topshiriqlar

48 
Texnologiya ta’limida darsdan tashqari mashg`ulotlarni tashkil etish. 
Reja: 
1. Maktab sharoitida to‘garaklar tashkil qilish 
2. Tarbiyaviy ishlarni rejalashtirish va unga qo‘yilgan pedagogik talablar. 
3. Maktabdan tashqari to‘garaklarga jalb qilish 
4. Fan olimpiadalariga tayyorgarlik ko‘rish va uni o‘tkazish 
 
Mavzuga oid tayanch tushunchalar: Sinfdan tashqari ishlar mazmuni, to‘garaklar turlari, 
tarbiyaviy ishlar vazifalari, tashkilotchilik faoliyati, og‘zaki ish usullari, amaliy ish usullari, 
ko‘rgazmali ish usullari, tarbiyavish ishlarga qo‘yiladigan metodik talablar, tarbiyaviy ishlarni 
rejalashtirishning asosiy omillari, fan olimpiadalari. 
Maktab sharoitida to‘garaklar tashkil qilish. Maktabning o‘quvchilar bilan olib boradigan 
o‘quv mashg‘ulotlaridan tashqari xilma-xil ta’lim-tarbiya ishlari sinfan tashqari ishlar nomini 
olgan. Sinfdan tashqari ishlar maktab ta’limtarbiya jarayonining tarkibiy qismi o‘quvchilarning 
bo’shvaqtlarini yo’lga qo’yish shakllaridan biridir. Sinfdan tashqari ishlar shaxsni har 
tomonlama kamol toptirish va uni hayotga faoliyatga tayyorlash uchun keng imkoniyatga ega. 
Bu ishlar bolalarning qiziqishlariga muvofiq tarzda ko‘ngillilik asosida tashkil qilinadi. 
O‘quvchilar sinfdan va maktabdan tashqari ishlarda o‘zlarini qiziqtiradigan mashg‘ulotlarni 
tanlab olishadi ularda mustaqil tashabbuskorona ishtirok etishadi. Maktab va sinfdan tashqari 
muassasalarning tashkiliy ishlarini, mazmuni va maqsadini belgilash bugungi kunimizning 
barcha qirralarini hisobga olishni talab etmoqda. Sinf tashqari mazkur tarbiyaviy ishlar shaxs 
kamoloti bosqichlarini belgilab olishga qaratilganligi bilan tavsiflanadi. Mazkur muammoni 
ijobiy hal etish uchun sinfdan tashqari, tarbiyaviy ishlar tizimida quyidagilar bo‘lishi lozim: - 
pedagoglar va o‘quvchilar o‘rtasida o‘zaro hurmat munosabatlarini shakllanganlikning o’ziga 
xos an’ana vositalariga tayanish; - ulg‘atgan inson shaxsini tarbiyada oliy ijtimoiy qadriyat deb 
tan olish, har bir bola, o‘smir va yosh yigitning betakror va o‘ziga xosligini hurmatlash, ijtimoiy 
huquqini e’tiborda tutish zarur.
Sinfdan tashqari ishlarni to‘la qamrab olgan to‘garaklar bir necha xilda bo‘lishi mumkin:
a) fan to‘garaklari;
b) mohir qo‘llar to‘garaklari;
v) duradgorlik to‘garaklari;
g) sport to‘garagi;
d) badiiy havaskorlik to‘garagi.
O‘rta umumta’lim maktablarida bu ishlarni sinf rahbari va tarbiyaviy ishlar tashkilotchisi 
uyushtiradi. Sinf rahbari to‘garak rahbarlariga yaqindan yordam beradi. Qiziqishlari, intilishlari 
bir xil bo‘lgan o‘z o‘quvchilarini biror to‘garakka a‘zo bo‘lishga chorlaydi. Sinfdan tashqari 
tashkil qilingan ishlar o‘quvchilar hayotidagi tarbiyaviy faoliyatni to‘ldiradi. Ularni dunyo 
qarashini to‘g‘ri shakllanishiga, axloqiy kamol topishiga ko‘maklashadi. Nazariy bilimlarni 
amaliyot, ishlab chiqarish bilan chambarchas bog‘lanishiga zamin yaratadi. Sinfdan tashqari 
ishlarga rahbarlik qiluvchi tashkilotchilarning vazifalari ham ko‘p qirralidir. Sinfdan tashqari 
tarbiyaviy ishlar tashkilotchisining vazifalariga quyidagilar kiradi: - darsdan tashqari tarbiyaviy 
ishlarni rejalashtirish va amalga oshirishni nazorat qilish; - o‘quvchilarning sinfdan tashqari ko‘p 
qirrali ishlarni pedagogik jamoa, o’quvchilar tashkilotlari sinf faollari yordamida yo‘lga qo‘yish; 
- sinfdan tashqari ishlar yo‘nalishiga bevosita rahbarlik qilgan holda, o‘qituvchilar, sinf 
rahbarlari, ota-onalar, o‘quvchilar tashkilotlari, sinf faollariga uslubiy yordam ko‘rsatish; - 
umummaktab va maktablararo o‘tkaziladigan eng muhim tarbiyaviy tadbirlarda qatnashish; 229 - 
o‘quvchilarning bo‘sh vaqtlarini tashkil qilishda tarbiya va madaniyat muassasalari hamda 
jamoatchilik kuchidan keng foydalanish. Bu borada tashkilotchilar faolligini uchta asosiy 
tomonini ko‘rish mumkin: Tashkilotchilik, uslubiy va ma’muriy. Bular ko‘pincha o‘zaro uzviy 
bog‘langan holda namoyon bo‘ladi. Tashkilotchining tashkilotchilik faoliyatiga quyidagi bir 
qator ishlarni kiritish mumkin: - tarbiyaviy ishlar sohasida erishilgan yutuq va kamchliklarni 

49 
tahlil qilish; - tarbiyaviy ishlarning maqsad va vazifalarini aniqlash; - tarbiyaviy, ommaviy-
siyosiy ishlarni rejalashtirish va ularning mazmuni, shakl va usullarini aniqlash; - sinfdan 
tashqari tarbiyaviy ishlarni guruhlashtirish, boshqaruvchi shaxslarni aniqlash. Maktabda 
tarbiyaviy ishlarni aniq rejalashtirmasdan uning mazmuni, shakl va usullarini aniqlamasdan, 
ma’lum bir tizimga solmasdan turib ko’zda tutilgan maqsadga erishish qiyin. Sinfdan tashqari 
ishlarning tarbiyaviy ta’siri ko‘p darajada o‘quv jarayonini tashkil etish saviyasiga hamda 
o‘quvchilar jamoachining xilma-xil ishlarni qanday yo‘lga qo‘yishga bog‘liqdir. Sinfdan tashqari 
faoliyat majburiy dastur bilan chegaralanmaydi, balki yoshlari har xil o‘quvchilarni ihtiyoriy 
ravishda birlashtiradi. Ularning tashabbusi asosida ishlarni amalga oshiradi, fanga qiziqtiradi, 
ularni xalqning madaniy hayoti muhitiga olib kiradi. Sinfdan tashqari ishlar shaxsdagi ijtimoiy 
faollik, ijtimoiy ong hamda axloqiy odatlarni tarkib toptirishning eng muhim omilidir. Bu 
faoliyat ilmiy jamoa, adabiy va maktab teatrlarining ishlari, turli mavzularda o‘tkaziladigan 
kitobxonlar konferentsiyasi va munozaralar, siyosiy, axloqiy, ilmiy-ommabop va mehnat 
mavzularidagi ma’ruza va suhbatlar, ijtimoiy-foydali mehnat, siyosiy axborot, bayram kechlari 
va ertaliklari, to‘garak mashg‘ulotlarini o‘z ichiga oladi 
2 . O‘quvchilarning sinfdan tashqari ishlari o‘z mazmuniga ko‘ra tafakkur faoliyat va 
munosabat vositasi hisoblanadi. Chunki sinfdan 230 tashqari ishlarda olingan axborot idrok 
etiladi, qayta ishlanadi va shu asosda yangi bilimlar hosil qilinadi. O‘quvchilar sinfdan tashqari 
ishlarda qatnashib, turli kishilar bilan muayyan munosabatga kirishadi, turli vazifatlarga duch 
keladilar. Shuning uchun ham o‘quvchilarning sinfdan tashqari faoliyatlari qanchalik xilma-xil 
bo‘lsa, ularning munosabatlari shunchalik boy, munosabat doirasi keng va ma‘naviy o‘sishi 
samarali bo‘ladi. Sinfdan tashqaridagi tarbiyaviy ishlarda o‘quvchilar jamoada ishlashni 
o‘rganadilar ijtimoiy mehnat quvonchini his qiladilar, ishlab chiqarish mehnatiga qo‘shiladilar, 
jamoatchilik fikriga bo’ysunishga, jamoa sharafi uchun kurashishga odatlanadilar. Sinfdan 
tashqari faoliyat unda qatnashuvchilarning ma‘naviy va jismoniy rivojlanishi hamda yosh 
xususiyatlariga ko‘ra belgilanadi. Bu jarayonga ular ta‘lim olayotgan maktabning sharoiti ham 
ta‘sir etadi. Garchand mamlakatimizdagi barcha maktablarning vazifalari bir bo‘lsada, o‘sha 
maktablarning o‘ziga xos xususiyatlari bor va bu xususiyatlr madaniy va milliy sharoitlarda 
yaqqol ko‘rinadi. Tarbiyachilar, sinf rahbarlarining sinfdan va maktabdan tashqari olib boradigan 
tarbiyaviy ishlarida quyidagi ish usullaridan foydalanishlari maqsadga muvofiqdir.
1. Og‘zaki ish usullari. Turli axborotlar, majlislar, ertalabki yig‘inlar, ma‘ruzalar, 
kitobxonlar konferentsiyalari, munozaralar, uchrashuvlar, og‘zaki gazetalar, radiojurnallar.
2. Amaliy ish olib borish usullari. Turli joylarga sayyohtlar, sport musobaqalari, olimpiada, 
iztoparlar ish foaliyati, yosh tabiatshunoslar to‘garaklari, shanbaliklar.
3. Ko‘rgazmali ish usullari. Maktab muzeylari, urush va mehnat qahramonlari xonasi, 
yangi kitoblar ko‘rgazmalari. Tarbiyaviy ish pedagogdan butun qolibiliyatini ishga solishni, 
tinmay izlanishni taqozo etadi. Chunki kelajak avlod tarbiyalangan, uyushgan, ahil, jonajon 
Vatanimizning haqiqiy fuqarolari bo‘lishlari lozim. O‘zbekiston Respublikasining istiqlolga 
erishuvi hamda o‘z mustaqil siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy yo‘liga ega bo‘lishi, xalq xo‘jaligining 
turli sohalarida, jumladan xalq ta’limi tizimida ham o‘sib kelayotgan yosh avlod ta’lim-tarbiyasi 
bilan borliq jarayonini qayta ko‘rib chiqishni taqozo etmoqda. Hozirgi paytda, fan va 
madaniyatning eng so‘nggi yutuqlari asosida kelajagimiz bo‘lgan yosh avlodni hayotga 
tayyorlashning samarali shakl va uslublarini izlash nihoyatda zarurdir. O‘zbekiston Respublikasi 
birinchi Prezidenti I.A. Karimov “Ma’naviyat va ma’rifat” jamoatchilik markazi faoliyatini 
yanada takomillashtirish va samaradorligini oshirish to‘g‘risidagi farmonida ko‘rsatilganidek, 
jamiyatda yuksak ma’naviy fazilatlarni kamol toptirish, milliy mafkurani shakllantirish, 
yoshlarni boy madaniy merosimiz, tarixiy an’analarimizga, umuminsoniy qadriyatlarga hurmat, 
Vatanga muhabbat, istiqlol g‘oyalariga sadoqat ruhida tarbiyalash mamlakatimizda amalga 
oshirilayotgan barcha islohotlarning hal qiluvchi omilidir.
2. Tarbiyaviy ishlarni rejalashtirish va unga qo‘yilgan pedagogik talablar Tarbiya 
jarayonining mazmuni bolalarga beriladigan ma’naviy axloqiy bilimlar tizimi, ishonch, e’tiqod, 
intizom, xulq-atvorni bir butun holatini tashkil etadi. Mustaqil O‘zbekistoning, istiqlol va 

50 
istiqboli uchun fidoiylik ko‘rsatuvchi avlodni tarbiyalash mazmuni tamoman o‘zgacha xarakter 
kasb etmoqda: - fuqarolik demokratik jamiyatni barpo etish mohiyatini anglab oluvchi; - vatanini 
har doim turli oqimlardan himoya etuvchi; - diniy bag‘rikenglik va mehr-muravvatli bo‘lish; - 
davlat siyosatini tushunish unga fidoiy bo‘lish; - o‘zligini anglash, ajdodlar merosini qadrlash; - 
yuqoridagi komil insonga xos sifatlarni tarbiyalashda; - maqsadni aniqligi va uni to‘g‘ri 
yo‘naltirish madaniyati; - tarbiyachi-o‘qituvchi va tarbiyalanuvchini hamkorlik faoliyati; - o‘zini 
anglash, mustaqil fikrlovchi e’tiqodligi va ixtiyorlik. Tarbiyaviy ishlarning mazmunida bir butun 
yondashishdan bosh maqsad, “Milliy istiqlol g‘oyasi: asosiy tushuncha va tamoiyllari 
dasturi”dagi g‘oyalarni bolalarning ongida o‘ziga xos va mos ravishda singdiradi. - 
Xalqimizning boy ma’naviy, an’ana, udum, urf-odatlar va ajdodlarimiz merosidan foydalanish. 
O‘zbekiston Respublikasi Konstituttsiyasi, adolat, haqiqat va erkinlikni, ishonch-e’tiqodni 
tarbiyalash. Yurt 232 tinchligi, Vatan ravnaqi, xalq farovonligi mohiyatini izohlash. 
Mehrlimuruvvatli va bag‘ri kenglik. Ayniqsa kichik maktab yoshidagi o‘quvchilarning 
ta’limiytarbiyaviy faoliyatlari o‘ziga xos xususiyatga ega: o‘quvchilarda hayotiy tajribalarning 
kamligi, o‘quv-tarbiya jarayonida hodisalarga qiziqish, “yaxshi”, “yomon” harakatlarga chuqur 
munosabat bildira olmasligi kabilar. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining dars va darsdan tashqari 
tarbiyaviy faoliyatini rejalashtirish o‘ziga xos qoidalarga egadir:
1. Har bir sinf jamoasining tarbiyalangan darajasini o‘rganish.
2. O‘quvchilarning oilaviy hayoti, ota-onaning farzand tarbiyalashdagi burchi va vazifasini 
qanday his etishi.
3. Kundalik o‘zgarishlarga o‘quvchilarning munosabati.
4. O‘quvchilarning sharqona milliy urf-odat, an’analar haqidagi bilim darajasi.
5. Qomusiy ma’rifatparvar, mutafakkirlar hamda hozirgi zamon shoir, yozuvchilarning 
ijodiyotidan namuna bilishlari.
Tarbiyaviy ishlarni rejalashtirishning asosiy omillari:
1. Vatanga muhabbat va insonparvarlik.
2. Milliy istiqlol mafkurasini shakllantirish.
3. Ma’naviy tarbiya (axloq va odob).
4. Iqtisodiy tarbiya.
5. Ekologik tarbiya. 
6. Go‘zallik tarbiyasi.
7. Jismoniy barkamollik (sog‘lom avlod uchun).
8. Ota-onalar bilan ishlash. Yuqoridagi omillarni rejalashtirishda tanlanadigan mavzular 
quyidagi talablarga tarbiyaviy tadbirlarni rejalashtirishda “Milliy istiqlol g‘oyasi: asosiy 
tushuncha va tamoiyllari” dasturi. O‘zbekiston Respublikasi “Kamolot ijtimoiy harakati” dasturi 
mos qilib olindi. O‘quvchilarni har tomonlama yetuk, barkamol qilib tarbiyalash masalalarini 
muvaffaqiyatli hal etish, ularda faol hayotiy mavqeni shakllantirish, o‘zlashtirish va bilim sifatini 
oshirish ko‘p jihatdan kuni uzaytirilgan guruhlarining samarali ishlashiga bog‘liqdir. Sinfdan va 
maktabdan tashqari tashkil qilingan ishlar o‘quvchilar hayotidagi tarbiyaviy faoliyatini to‘ldiradi. 
Ularning dunyoqarashi, to‘g‘ri shakllanishiga, axloqiy kamol topishiga ko‘maklashadi. Nazariy 
bilimlarni amaliyot ishlab chiqarish bilan bog‘lanishiga zamin yaratadi. Sinfdan va maktabdan 
tashqari ishlarga rahbarlik qiluvchi tashkilotchilarning vazifalari ham ko‘p qirralidir.
Sinfdan va maktabdan tashqari ishlarning tashkilotchisining vazifalariga quyidagilar kiradi:
1. Darsdan tashqari tarbiyaviy ishlarni rejalashtirish va amalga oshirishni nazorat qilish.
2. O‘quvchilarning sinfdan va maktabdan tashqari ko‘p qirrali ishlarni o‘quvchilar 
tashkilotlari sinf faollari yordamida yo‘lga qo‘yish.
3. Sinfdan va maktabdan tashqari ishlar yo‘nalishiga bevosita rahbarlik qilgan holda 
o‘qituvchilar, sinf rahbarlari, ota-onalari, sinf faollariga uslubiy yordam ko‘satish.
4. Umummaktab va maktablararo o‘tkaziladigan eng muhim tarbiyaviy tadbirlarda 
qatnashish.
5. O‘quvchilarning bo‘sh vaqtlarini tashkil qilishda tarbiya va madaniyat muassasalari 
hamda jamoatchilik kuchidan keng foydalanish. Bu borada tashkilotchilar faolligini uchta asosiy 

51 
tomonini ko‘rish mumkin: tashkilotchilik, uslubiy va ma‘muriy. Bular ko‘pincha o‘zaro uzviy 
bog‘langan holda namoyon bo’ladi.
Tashkilotchining tashkilotchilik faoliyatiga quyidagi bir qator kishilarni kiritishmumkin:
1. Tarbiyaviy ishlar sohasida erishgan yutuq va kamchiliklarni tahlil qilish.
2. Tarbiyaviy ishlarning maqsad va vazifalarini aniqlash.
3. Tarbiyaviy, ommaviy, siyosiy ishlarni rejalashtirish va ularning mazmunini, shakl va 
usullarini aniqlash.
4. Sinfdan, maktabdan tashqari ishlarni rejalashtirish, guruhlashtirish va ularning 
mazmunini, shakl va usullarini aniqlash, boshqaruvchi shaxslarni aniqlash. O‘quvchilarning 
sinfdan tashqari ishlari o‘z mazmuniga ko‘ra tafakkur faoliyati va munosabat vositasi 
hisoblanadi. Chunki sinfdan tashqari ishlarda olingan axborot idrok etiladi, qayta ishlanadi. Shu 
asosda yangi bilimlar hosil qilinadi. O‘quvchilar maktabdan tashqari ishlarda qatnashib turli 
kishilar bilan muayyan munosabatga kirishadilar. Turli vaziyatga duch keladilar. Shuning uchun 
ham o‘quvchilarning maktabdan tashqari faoliyatlari qanchalik xilma-xil bo‘lsa, ularning 
munosabatlari shunchalik munosabat doirasi keng va ma‘naviy o‘sishi samarali bo‘ladi. 
Maktabdan tashqaridagi tarbiyaviy ishlarda o‘quvchilar jamoadagi ishlarni o‘rganadilar. Ijtimoiy 
mehnat quvonchini his qiladilar. Ishlab chiqarish mehnatiga qo‘shiladilar. Jamoatchilik fikriga 
bo‘ysunishga, jamoa sharafi uchun kurashishga otlanadilar. Tarbiyaviy ish pedagogikadan butun 
qobiliyatlarni ishga solishga taqozo etadi. Sinf rahbarligi kursi bilan maktabdan va sinfdan 
tashqari tarbiyaviy ishlar metodikasi kursi bir-biriga bog‘liq va uning davomiyligidir. Sinfdan va 
maktabdan tashqari ishni rejalashtirish bolalarning yosh xususiyatlariga, maktabning joylashgan 
shart-sharoitlariga, ijodiy birlashmalariga, ilmiy markazlar bilan o‘zaro aloqasi kabi ishlarni 
inobatga oladi. Direktor o‘rinbosarining faoliyati, o‘z ifodasini topgan xujjatlar ro‘yxati, xalq 
ta‘limi tomonidan doimiy ravishda berilib boriladi.
Maktabdan tashqari to‘garaklarga jalb qilish. Sinfdan tashqari ishlar kontseptsiyasi xalq 
vazirligi tomonidan 1993 yilda tasdiqlangan.Tarbiyaviy ishlarni davr talabiga javob beradigan 
holga keltirish uchun tarbiyaning asosi bo‘lgan barcha g‘oyalar qaytadan ishlab chiqiladi. 
Sinfdan tashqari ishlarni tashkil etishda o‘qituvchining yo‘naltiruvchi ta’siri ostidagi 
o‘quvchilarning o‘z-o‘zini nazorat qilish asosiga qurilgan va fan kabinetlarida, kutubxonada va 
uyda yakka tartibdagi reja asosida o‘tkaziladigan mustaqil mashg‘ulotlar yetakchi shaklga 
aylanishi kerak. Bunda sinfdan tashqari ishda ta‘limning moddiy bazasi: qo‘shimcha va 
ma’lumotnoma adabiyotlari laboratoriya uskunalari, ko‘rgazmali qo‘llanmalar, didaktik 
materiallar, texnika vositalaridan oqilona foydalanish ko‘zda tutiladi. Ular o‘z ichiga 
quyidagilarni oladi: - darslik va qo‘shimcha adabiyotlar bilan ishlashning xilma-xil shakllarini 
olgan, nazariy bilimlarni o‘zlashtirishni ta’minlovchi; - tajribalar, ijodiy tusdagi ishlarni 
bajarishni, asboblarni loyihalashni, maketlar, modellar va hokazolarni tayyorlashni olgan 
mustaqil ishlash uchun topshiriqlar sistemasi maqsadga muvofiqdir.
Sinfdan tashqari ishlarni to‘la qamrab olgan to‘garaklar bir necha xilda bo‘lishi mumkin: 
To‘garak turlari:
1. Fan to‘garaklari.
2. Mohir qo‘llar.
3. Duradgorlik.
4. Sport musobaqalari.
5. Badiiy havaskorlik. Ko‘rib chiqilishi, asosiy e’tibor bola shaxsiga qaratilishi, yillar 
davomida to‘plangan ijobiy tajribadan unumli foydalanish zarurligini taqozo etadi. Tarbiyaning 
bosh maqsadi yosh avlodni ma‘naviy, axloqiy tarbiyalashda xalqning boy, milliy ma’naviy 
an’analarga, urfodatilari hamda qadriyatlariga asoslangan samarali tashkiliy ishlarni amalda 
ishlab chiqishdir. Maktabda va sinfdan tashqari ishlar o‘quvchilarni bir-biriga hurmati, axloqiy 
sifatlari jamoa orasida shakllanib boradi. Bunda o‘quvchilarning birbiriga bo’lgan muomala 
madaniyati ham shakllanadi. O‘quvchi o‘qituvchiga taqlid asosida yoki do‘stlari orasida 
o‘rgangan tarbiyasi muomilasiga ta’sir qilish mumkin. O‘qituvchi o‘quvchilar orasida muomala-
madaniyatni shakllantirish uchun avvalambor o‘quvchining o‘ziga bo‘lgan muomalasini 

52 
e‘tiborini o‘rganishi kerak. O‘quvchi maktab qoidalariga rioya qilish bilan birga, o‘qituvchi 
talabiga ham javob berishi lozim. O‘qituvchi talablariga:
1. Darslarga to‘liq qatnashish.
2. O‘quv qurollari bilan ta’minlanganligi.
3. O‘qituvchini diqqat bilan eshitish.
4. Topshiriqlarni o‘z vaqtida bajarish.
5. Tashkiliy ishlarga faol qatnashish.
6. Sinf intizomiga rioya qilish.
7. Tozalikka rioya qilish. To‘garaklarni tashkil tish va o‘tkazishda tarbiyachi eng muhim 
vazifa o‘quvchilarni o‘quv vazifalarini hal etishga o‘rgatishdan, buning uchun harakat usullarini 
to‘g‘ri tanlashdan, o‘z hattiharakatlariga rahbarlikni faoliyatini nazorat qilishdan, mustaqil ish
ko‘nikmalarini boshqa muhim xayotiy vaziyatlarga o‘tkazishdan kelib chiqishdan lozim 
ekanligini nazarda tutish lozim. Maktabdan tashqari to‘garak ishlarida o‘quvchilarni ayrim 
ko‘nikmalarga o‘rgatishni nazorat vositasi deb hisoblash kerak. O‘zo‘zini tekshirish, o‘zaro 
tekshirish usullariga o‘rgatish o‘qituvchining o‘quvchilar bilan shunday aloqasini talab etadiki, 
bunda ularning fikrlash ishi jarayoni ravshan bo‘ladi. O‘quvchilarning o‘rta umumta’lim 
maktablarida sinfda va maktabdan tashqari ishlarda sinf rahbari va tarbiyaviy ishlar tashkilotchisi 
uyushtiradi. Sinfda va maktabdan tashqari tashkil qilingan ishlar o‘quvchilar xayotidagi 
tarbiyaviy faoliyatni to‘ldiradi. Ularning dunyoqarashi to‘g‘ri shakllanishiga va axloqiy kamol 
topishiga ko‘maklashadi. Nazariy bilimlarni amaliyot ishlab chiqarishbilan bog‘lanishaga zamin 
yaratadi.
Fan olimpiadalariga tayyorgarlik ko‘rish va uni o‘tkazish. Akademik litseylar, kasb-hunar 
kollejlari o‘quvchilarining umumta’lim fanlari bo‘yicha Respublika olimpiada bosqichlarini 
o‘tkazish tartibi O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi O‘rta maxsus, 
kasb-hunar ta’limi markazi, Xalq ta’limi vazirligi, Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Davlat test 
markazining 2009 yil 1 maydagi 18 Q/Q, 20, 13 Q/Q-sonli qo‘shma qarorlar bilan tasdiqlangan 
hamda O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligidan 2009 yil 2 iyun 1962-son bilan davlat 
ro‘yxatdan o‘tkazilgan “Akademik litseylar, kasb-hunar kollejlari va umumta’lim maktablari 
o‘quvchilarining umumta’lim fanlari bo‘yicha Respublika olimpiadalarini o‘tkazish va xalqaro 
fan olimpiadalari ishtirokchilarini tanlash to‘g‘risida Nizom” asosida ishlab chiqilgan. Fan 
olimpiadalari to‘rt bosqichda o‘tkaziladi: Fan olimpiadalarini o‘tkazish kuni, olimpiada turlarini 
o‘tkazish ketma ketligi tashkiliy qo‘mita tomonidan belgilanadi va tasdiqlangan maxsus jadval 
asosida tashkil etiladi. O‘quvchilar tomonidan bajarilishi lozim bo‘lgan topshiriqlarga 
ajratiladigan vaqt va ularga qo‘yiladigan ballar fanlar bo‘yicha tayyorlangan baholash mezonlari 
asosida amalga oshiriladi. Olimpiada o‘tkaziladigan fanlar bo‘yicha baholash mezonlari 
Respublika tashkiliy qo‘mitasi tomonidan ishlab chiqiladi va qo‘shma buyruq bilan tasdiqlanadi. 
Barcha fanlar bo‘yicha g‘oliblar baholash mezonlari asosida aniqlanadi.
G‘oliblikka da‘vogar o‘quvchilarning umumiy to‘plagan ballar yig‘indisi teng bo‘lib 
qolganda, ularga qo‘shimcha 5 tadan test topshiriqlari beriladi. Mazkur 5 tatest savollariga 
berilgan javoblar ballari teng bo‘lsa, g‘olib aniqlangunga qadar test-sinovi davom ettiriladi. Ota-
onalar vakillari qur‘a tashlash yo‘li bilan auditoriyaga taqsimlanadi. Ishtirokchi o‘quvchi va 
uning ota-onasini bir auditoriyada bo‘lishi taqiqlanadi. Olimpiada sinoviga belgilangan vaqtdan 
kechikib kelgan ishtirokchi o‘quvchilar auditoriyaga kiritilmaydi. Fan olimpiadasi jarayonida 
belgilangan tartib va qoidalarga amal qilmagan o‘quvchi auditoriya rahbari va nazoratchilar 
dalolatnomasi asosida olimpiadadan chetlashtiriladi. Bu haqida tegishli dalolatnoma tuzilib, uni 
auditoriya rahbari va nazoratchilar imzolaydilar. Ushbu dalolatnomalar hakamlar hay‘ati raisiga 
topshiriladi. Eslatma: o‘quvchilar olimpiada boshlanishi oldidan zaruriy hojat ishlarini 
bajarishlari haqida ogohlantiriladi. Yozma ish va test paytida o‘quvchilarning auditoriyadan 
chiqishi taqiqlanadi. Auditoriyadan chiqqan o‘quvchi qayta test sinovlariga qo‘yilmaydi.
Yozma ishlar va test sinovi davomida o‘quvchilarning bir-birlari bilan gaplashishi, 
javoblarni bir-biriga ko‘rsatishi, kitoblardan, kalkulyatorlardan, uyali telefon aloqa vositalaridan 
foydalanishi va boshqalarga ko‘maklashishi taqiqlanadi. a) Fan olimpiadalarining birinchi 

53 
bosqichini o‘tkazish tartibi Fan olimpiadasining birinchi bosqichini o‘tkazish mas‘uliyati 
akademik litsey, kasb-hunar kollejlari va umumta’lim maktablari direktorlari zimmasiga 
yuklanadi. Mazkur bosqichda matematika, informatika, tarix, huquqshunoslik, iqtisodiy bilim 
asoslari, geografiya va chizmachilik fanidan olimpiada ikki turda (test sinovi, amaliy ish), ona 
tili va adabiyot, o‘zbek tili (ta’lim rus va boshqa tillarda olib boriladigan guruhlarda), rus tili va 
adabiyoti (o‘zbek va boshqa tillarda o‘qitiladigan guruhlarda), rus tili va adabiyoti (rus 
guruhlarida), ingliz, nemis, franstuz, qozoq va tojik tili hamda qoraqalpoq tili va adabiyoti fanlari 
uch turda (test sinovi, og‘zaki va yozma), fizika, biologiya, kimyo fanlaridan uch turda (yozma 
ish, laboratoriya ishi, test sinovlari) o‘tkaziladi. Fan olimpiadasining birinchi bosqichida 
yoshidan qat’iy nazar qatnashish istagini bildirgan akademik litsey, kasb-hunar kollejlarining I-
III bosqich o‘quvchilari ishtirok etishlari mumkin. Olimpiadaning birinchi bosqichida 
o‘quvchilarga bir yoki ikki fandan o‘z imkoniyatlarini sinab ko‘rishlari uchun sharoit yaratiladi. 
Olimpiadaning qolgan bosqichlarida har bir o‘quvchi o‘zi istagan va eng yaxshi natijalarga 
erishgan faqat bitta fan bo‘yicha ishtirok etishi mumkin.
Akademik litsey, kasb-hunar kollejlari olimpiadani o‘tkazish bo‘yicha tashkiliy ko‘mita 
tuziladi. Tashkiliy qo‘mitaga akademik litsey, kasb-hunar kolleji, direktorlari raislik qiladi. 
Qo‘mita a’zolari 5-7 kishidan iborat bo‘ladi. Hakamlar hay’ati tarkibini shakllantirishda qo‘shni 
akademik litsey, kasbhunar kolleji umumta‘lim maktabi bilan o‘zaro mutaxassis almashish 
tajribasini qo‘llash maqsadga muvofiqdir. Bunda hakamlar hay‘ati a‘zolari soni 3-5 nafarni 
tashkil etishi kerak. Akademik litsey, kasb-hunar kollejida o‘tkaziladigan olimpiada jadvali 
tasdiqlanib, ko‘rinarli joyga olimpiada o‘tkazilishidan kamida 10 kun oldin osib o‘yiladi. Jadval 
nusxasi nazorat uchun o‘rta maxsus, kasb hunar ta’limi boshqarmasiga topshiriladi. O‘rta 
maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalarining I-III kurs o‘quvchilari uchun test sinovi, yozma ish 
va amaliy topshiriqlar mos ravishda o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi hududiy boshqarmasi bilan 
hamkorlikda ishlab chiqiladi. Ushbu ateriallar tashkiliy qo‘mita tomonidan tasdiqlanib, 
maxfiyligi ta’minlanadi va joylarga fan olimpiadalarini o‘tkazish kuni etkaziladi. Fan 
olimpiadalarining birinchi bosqich natijalari ta’lim muassasasining pedagogika kengashlarida 
muhokama etiladi, g‘oliblarning olimpiadaning II tuman (shahar) bosqichida qatnashishi 
to‘g‘risida qaror qabul qilinadi va 1-2-3-o‘rinni egallagan g‘oliblarning II-bosqichda ishtirok 
etishi haqidagi buyurtmalari olimpiadaning ikkinchi bosqichini tashkil etish va o‘tkazish 
bo‘yicha tashkiliy qo‘mitaga taqdim etiladi.
Birinchi bosqich g‘olib o‘quvchilari akademik litsey yoki kasb-hunar kollejlari 
ma’muriyati tomonidan rag‘batlantiriladi. b) Fan olimpiadalarining ikkinchi bosqichiini 
o‘tkazish tartibi Fan olimpiadasinining ikkinchi bosqichini o‘tkazish mas’uliyati O‘rta maxsus, 
kasb-hunar ta’limi hududiy boshqarmasi va tuman (shahar) xalq ta’limi bo‘limlari rahbarlarining 
zimmasiga yuklanadi. Mazkur bosqichda olimpiada matematika, informatika, tarix, 
huquqshunoslik, iqtisodiy bilim asoslari, geografiya va chizmachilik fanidan ikki turda (test 
sinovi, amaliy ish), ona tili va adabiyot, o‘zbek tili (ta’lim rus va boshqa tillarda olib boriladigan 
guruhlarda), rus tili va adabiyoti (o‘zbek va boshqa tillarda o‘qitiladigan guruhlarda), rus tili va 
adabiyoti (rus guruhlarida), ingliz, nemis, franstuz, qozoq va tojik tillari hamda qoraqalpoq tili va 
adabiyoti fanlaridan uch turda (test sinovi, og‘zaki va yozma ish), fizika, biologiya, kimyo 
fanlaridan uch turda (test sinovi, yozma ish, laboratoriya ishi) o‘tkaziladi. Ikkinchi bosqichda 
o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalarining II-III kurs va o‘quvchilari ishtirok etadi. 
Ikkinchi bosqich uchun test sinovi, yozma ish va amaliy topshiriqlar o‘rta maxsus, kasb-hunar 
ta’limi hududiy boshqarmalari hamda tuman (shahar) xalq ta’limi bo‘limi metodika kabinetlari, 
viloyat pedagoglarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish institutlari bilan hamkorlikda ishlab 
chiqiladi. Ushbu materiallar tuman (shahar) bosqichini o‘tkazish bo‘yicha tashkiliy qo‘mita 
tomonidan tasdiqlanib, maxfiyligi ta’minlanadi va joylarga fan olimpiadalarini o‘tkazish kuni 
etkaziladi.
Fan olimpiadalarining ikkinchi bosqich natijalari tuman tashkiliy ko‘mitasida muhokama 
etiladi, g‘oliblarning III viloyat olimpiadasida qatnashishi to‘g‘risida qaror qabul qilinadi va 
olimpiada o‘tkaziladigan fanlardan I-II-III o‘rinni egallagan g‘oliblarning uchinchi bosqichda 

54 
ishtirok etishi haqidagi buyurtmalar olimpiadaning III-bosqichini tashkil etish va o‘tkazish 
bo‘yicha tashkiliy qo‘mitaga taqdim etiladi. Ikkinchi bosqich g‘olib o‘quvchilari o‘rta maxsus, 
kasb-hunar ta’limi hududiy boshqarmasi va tuman (shahar) xalq ta’limi bo‘limlari tomonidan 
rag‘batlantiriladi. c) Fan olimpiadalarining uchinchi bosqichini o‘tkazish tartibi Fan 
olimpiadalarining uchinchi bosqichini tashkil etish O‘rta maxsus, kasbhunar ta’limi markazi 
hamda Xalq ta’limi vazirligining hududiy bo‘linmalari rahbarlari zimmasiga yuklanadi. Fan 
olimpiadalarining uchinchi bosqichi ikki turda (yozma (amaliy) ish va test sinovi ko‘rinishida) 
o‘tkaziladi. Uchinchi bosqichda qatnashgan o‘quvchilar tomonidan bajarilgan ishlar viloyat 
tashkiliy qo’mitasi tomonidan chuqur tahlil etiladi. Fanlar bo‘yicha g‘olib bo‘lgan 
o‘quvchilarning bajargan test topshiriqlari, yozma (amaliy) ish topshiriqlari hamda tavsiya 
etilgan boshqa hujjatlar behato rasmiylashtirilgan holda bevosita Respublika tashkiliy 
qo‘mitasining vakiliga olimpiada tugagan kunning ertasiga viloyat tashkiliy qo‘mitasi raisi yoki 
mas’ul kotibi tomonidan shaxsan topshiriladi. Hujjatlari o‘z vaqtida topshirilmagan jamoa a’zosi 
to‘rtinchi bosqich olimpiadalarida qatnashish huquqidan mahrum etiladi.
Qoraqalpog‘iston Respublikasi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi boshqarmasi va Xalq 
ta’limi vazirligi, Toshkent shahar va viloyatlar o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi va xalq ta’limi 
hududiy boshqarmalari, olimpiadaning uchinchi bosqichida g‘olib bo‘lgan o‘quvchilarni 
Respublika bosqichiga uyushqoqlik bilan tayyorlash maqsadida barcha tashkiliy choralarni 
ko‘radi. Fan olimpiadalarining III bosqichida test-sinovlari, yozma (amaliy) ishlardan jami 76-
100 ball oralig‘ida ball to‘plab 1-, 2-, 3-o‘rinlarni egallagan o‘rta maxsus, kasb-hunar ta‘limi 
muassasalarining III-kurs o‘quvchilari hamda umumta‘lim maktablari (shu jumladan ayrim 
fanlar chuqurlashtirilib o‘qitiladigan ixtisoslashtirilgan maktab, maktab-internatlar)ning 11- sinf 
o‘quvchilari fan olimpiadalarining IV bosqichiga qo‘yiladi. d) Fan olimpiadalarining to‘rtinchi 
bosqichini o‘tkazish tartibi Fan olimpiadalarining IV bosqichini tashkil etish va o‘tkazish 
mas‘uliyati O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligining O‘rta maxsus, 
kasb-hunar ta’limi markazi, Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Davlat test markazi hamda Xalq 
ta’limi vazirligiga yuklanadi. Fan olimpiadalarining to‘rtinchi bosqichi ikki turda (yozma ish va 
test sinovi ko‘rinishda) o‘tkaziladi. Tayyorlangan topshiriqlar o‘quvchilarning umumta’lim 
fanlaridan olgan nazariy bilim, amaliy ko‘nikma va malakalari, imlo savodxonligi darajasi, misol 
va masalalarni echa olish mahoratini aniqlashga yordam berishi lozim.
Har bir o‘quv fanining o‘ziga xos xususiyatlari test va yozma (amaliy) topshiriqlarini 
tuzishda hamda olimpiadalarni o‘tkazishda inobatga olinadi. e) Yozma va amaliy ish Ko‘p 
variantlilik asosida tayyorlangan yozma (amaliy) ish topshiriqlari maxfiyligi saqlangan holda 
muhrlangan konvertda Respublika tashkiliy qo‘mita a’zosi (O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi 
markazi va Xalq ta’limi vazirligidan mas’ul vakillar) tomonidan olimpiada o‘tkaziladigan joyga 
8.00 da olib kelinadi. Muhrlangan konvertlar hakamlar hay’ati, Respublika tashkiliy qo‘mita 
a’zolari va auditoriya rahbarlari ishtirokida ochiladi. So‘ngra hakamlar hay‘ati a‘zolari 
tomonidan konvertlardagi savollar ekspertizadan o‘tkazilib bitta variant shakllantiriladi. Mazkur 
variantdan olimpiadada foydalanish mumkinligi haqida hakamlar hay’ati tomonidan dalolatnoma 
tuziladi va imzolanadi. Yozma (amaliy) ishlarning Davlat ta’lim standartlariga mos ravishda, 
mazmunan to‘g‘ri va xatolarsiz tayyorlanganligi mas’uliyati to‘liq hakamlar hay’ati zimmasida 
bo‘ladi. Hakamlar hay’atining o‘zlari bilan olib kelgan topshiriqlarini olimpiada materiallariga 
kiritish taqiqlanadi. Ekspertizada ishtirok etgan hakamlar hay’ati a‘zolarining olimpiada 
boshlangunga qadar ekspertiza o‘tayotgan xonadan chiqishlari taqiqlanadi. Auditoriya rahbari, 
hakamlar hay’ati raisi ekspertizadan o‘tkazilgan yozma (amaliy) ish variantini nusxa ko‘paytirish 
moslamasi yordamida o‘quvchilar soniga teng miqdorda ko‘paytiradi.
Auditoriya rahbari boshchiligida hakamlar hay’ati a‘zolari olimpiada materiallarini 
olimpiada ishtirokchilari o‘tirgan xonaga olib boradi. Hakamlar hay’ati a‘zolari ko‘paytirilgan 
materiallarni ishtirokchilarga tarqatib, tushuntirishlar beradi. Jarayon boshlangandan so‘ng, 
hakamlar hay’ati xonani tark etadi. Auditoriyada auditoriya rahbari, nazoratchi va ota-onalardan 
vakil qoladi. Doskaga yozma ish boshlangan va tugallanish vaqtlari yozib qo‘yiladi. Belgilangan 
vaqt tugaganidan so‘ng qatnashchilarning ishlari auditoriya rahbari tomonidan yig‘ib olinadi. 

55 
Auditoriya rahbari xonadan chiqmagan holda yozma ishlarning jildiga va har bir sahifasiga shifr 
belgisini qo‘yadi. So‘ngra uni tekshirish uchun jildi olingan holda hakamlar hay’ati raisiga 
topshiradi. Shundan so‘ng ishtirokchilarga yozma ish natijasini e’lon qilish muddati aytilib, 
ularga javob beriladi. Auditoriyaga taklif etilgan hakamlar hay’ati a’zolari shu auditoriyada 
ishlarni tekshiradi. Yozma (amaliy) ishlar har bir hakamlar hay‘ati a‘zosi tomonidan alohida 
tekshiriladi, har bir masala, topshiriq uchun qo‘yilgan ballar jadvalga tushiriladi, taqriz yoziladi 
hamda imzolanadi. Hakamlar hay‘ati raisi yakuniy bahoni o‘rtacha arifmetik qiymat sifatida 
aniqlaydi, qaydnomaga ko‘chirib qo‘yadi hamda shu kunning o‘zida olimpiada qatnashchilariga 
yozma (amaliy) ish natijalarini e’lon qiladi. O‘quvchilarning yozma (amaliy) ishlarini 
baholashda hakamlar hay’ati a’zolari ularning imlo savodxonligi, o‘z fikrini adabiy til qonun-
qoidalari asosida to‘g‘ri ifodalay bilishlarini ham inobatga olishlari lozim. Auditoriyaga taklif 
qilingan olimpiada ishtirokchilariga ularning yozma (amaliy) ishlari 5 daqiqa davomida tanishib 
chiqish uchun tarqatiladi. Zarur xollarda hakamlar hay’ati a‘zolari yozma (amaliy) ish natijalari 
yuzasidan tushuntirishlar beradi. Yozma (amaliy) ish natijasi bo‘yicha og‘zaki tushuntirishdan 
qoniqmagan o‘quvchilar yozma (amaliy) ish natijalari e’lon qilingan xonadan chiqmasdan turib 
appelyastiya komissiyasi raisi nomiga yozma ravishda ariza berishlari mumkin. Barcha fanlardan 
o‘quvchilarga qoralama uchun shtampli qog‘oz beriladi.
Xonadan chiqishda bu ishchi qog‘ozlar qoldiriladi. Qoralama qog‘ozlar hujjat deb 
hisoblanmaydi va undagi yozuvlar yozma (amaliy) ishlarni baholashda hisobga olinmaydi. Fan 
olimpiadalarining barcha bosqichlarida o‘quvchilarning yozma (amaliy) ishlari bilan tashkiliy 
qo‘mita va hakamlar hay‘ati a‘zolaridan tashqari shaxslarning tanishib chiqishi, g‘olib bo‘lgan 
o‘quvchi va boshqa ishtirokchi o‘quvchilar o‘rtasida yakkama-yakka savol-javoblar o‘tkazish 
taqiqlanadi. Ishtirokchilarga tushuntirishlar berilib, olimpiada boshlangan vaqt doskaga yozib 
qo‘yiladi. Belgilangan vaqt tugagach, hakamlar hay’ati a’zolari tomonidan ishtirokchi bilan 
birgalikda ishtirokchi tuzgan dastur kompyuterda tekshiriladi va natijasi printerda qog‘ozga ikki 
nusxada chiqariladi. Ishtirokchi imzo qo‘ygan natijani hakamlar hay’ati olib qoladi, ikkinchi 
nusxasi ishtirokchiga beriladi. k) Test sinovlari Fan olimpiadalari ishtirokchilariga birinchi va 
ikkinchi bosqichlarda 25 tadan, uchinchi va to‘rtinchi bosqichlarda 40 tadan test savollari 
beriladi. Uchinchi va to‘rtinchi bosqichlarda test savollarining 30 tasi javoblari tanlanadigan, 10 
tasi javoblari yoziladigan holda tuziladi. Tashkiliy qo‘mita tomonidan ko‘p variantlilik asosida 
tayyorlangan test topshiriqlari hakamlar hay‘ati tomonidan olimpiada o‘tkaziladigan kuni ertalab 
ekspertizadan o‘tkaziladi, zarurat tug‘ilganda, ularga tegishli o‘zgartirishlar kiritiladi. 
Ekspertizadan o‘tkazilgan test savollari asosida bitta variant tuziladi.
Mazkur variantdan olimpiadada foydalanish mumkinligi haqida hakamlar hay’ati 
tomonidan dalolatnoma tuziladi va imzolanadi. Test savollarining Davlat ta’lim standartlariga 
mos ravishda, mazmunan to‘g‘ri va xatolarsiz tayyorlanganligi mas‘uliyati to‘liq hakamlar 
hay‘ati zimmasida bo‘ladi. Auditoriya rahbari, hakamlar hay’ati raisi tayyorlangan test 
topshiriqlari variantini nusxa ko‘paytirish moslamasi yordamida o‘quvchilar soniga teng 
miqdorda ko‘paytiradi. Ko‘paytirish jarayonida hakamlar hay’ati a‘zolarining olimpiada 
boshlangunga qadar xonadan chiqishlari taqiqlanadi. Ko‘paytirilgan variant papkalarga solinib 
skochlanadi va auditoriya rahbari boshchiligida hakamlar hay’ati a‘zolari ularni ishtirokchilar 
o‘tirgan xonaga olib borishadi. Bu haqda dalolatnoma tuzilib, hakamlar hay’ati tomonidan 
imzolanadi. Hakamlar hay’ati a’zolari materiallarni ishtirokchilarga tarqatib, ularga: - har bir test 
savoliga A, V, S, D javob berilgan bo‘lib, o‘quvchilar ulardan faqat bitta to‘g‘risini topishi va 
belgilashi kerakligi; - qatnashchining ismi, familiyasini sarvaraqqa qayd etish lozimligi; - javobi 
yoziladigan testlarning javobi ruchka bilan yozib qo‘yish kerakligi to‘g‘risida tushuntirishlarni 
beradi. Jarayon boshlanganidan so‘ng hakamlar hay‘ati xonani tark etishadi.
Auditoriyada nazoratchilar hamda ota-onalardan vakil qoladi. Respublika olimpiadasining 
IV bosqichida test savollari Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Davlat test markazi tomonidan 
tuziladi. Test sinovlari o‘tkaziladigan kuni ertalab hakamlar hay’ati a’zolari test savollarini 
ekspertizadan o‘tkazadi. Ekspertizadan o‘tgan test savollaridan test topshiriqlari variantlari 
generastiya qilinadi. Tuzilgan variant nusxa ko‘paytirish moslamasi yordamida o‘quvchilar 

56 
soniga teng miqdorda ko‘paytiriladi. Fan olimpiadalarining IV bosqichida test sinovlari Vazirlar 
Mahkamasi huzuridagi Davlat test markazi tomonidan o‘tkaziladi. Test topshiriqlarini bajarishda 
fizika, matematika, kimyo, informatika, geografiya, iqtisodiy bilim asoslari, chizmachilik 
fanlaridan bitta test savoliga javob berish uchun 3 daqiqa, qolgan barcha fanlardan 2 daqiqadan 
vaqt belgilanadi. Javoblar varaqasini to‘ldirishga test sinovi uchun belgilangan vaqt me’yoridan 
ortiqcha 20 daqiqa vaqt ajratiladi. Barcha tushuntirishlar tugaganidan keyin, test sinovining 
boshlanish va tugash vaqti doskaga yozib qo‘yiladi.
Belgilangan vaqt tugaganidan so‘ng qatnashchilarning ishlari auditoriya rahbari tomonidan 
javoblar varaqasi to‘g‘ri to‘ldirilganligi, barcha test savollariga javob berilganligi tekshirib yig‘ib 
olinadi. Agar javoblar varaqasida bitta test savoliga ikkita va undan ortiq javoblar belgilangan 
bo‘lsa, yoki test savoliga javob belgilanmagan bo‘lsa, auditoriya rahbari bu haqda dalolatnoma 
tuzadi va uni hakamlar hay‘ati raisiga topshiradi. Ushbu test savollariga berilgan javoblarga ball 
berilmaydi. Auditoriya rahbari xonadan chiqmagan holda test sinovi ishlarining jildiga va har bir 
sahifasiga shifr belgisini qo‘yadi, ikki nafar o‘quvchi ishtirokida javoblar varaqasi va jildlarni 
alohida paketlarga soladi va muhrlaydi. Shundan so‘ng ishtirokchilarga test sinovi natijasini 
e’lon qilish vaqti aytilib, ularga xonadan chiqishga ruxsat beriladi. So‘ngra javoblar varaqasi 
solingan paket tekshirish uchun hakamlar hay’ati raisiga topshiradi. Hakamlar hay’ati raisi test 
savollari bo‘yicha to‘g‘ri javoblar kalitini (shablon) tashkiliy ko‘mitadan oladi. 
Qatnashchilarning javoblar varaqasi test sinovlari o‘tkazilgan auditoriyada tekshirilib, natijalar 
qaydnomaga o‘quvchilarning shifrlari asosida kiritiladi. Ushbu qaydnoma shifrlarga mos 
ravishda o‘quvchilar familiyalarini kiritish uchun auditoriya rahbariga topshiriladi. Qaydnomaga 
o‘quvchilar familiyalari kiritilganidan so‘ng, test sinovlari natijalari hakamlar hay’ati raisi 
tomonidan o‘quvchilarga e’lon qilinadi.

Download 6,04 Mb.