etish sohasida ham katta o‘zgarishlar yuz bera boshladi. Axborot-
kutubxona fondini modellashtirish yuqoridagi
va boshqa bir ne-
cha masalalarni aniqlashda, yoritib berishda kutubxonachiga
katta yordam beradi. Modellashtirishning ahamiyati shundaki, u
fondning izchil va samarali ishlashini ta’minlaydi.
Kutubxona fondini yaxshi tashkil qilishning ilmiy asoslaridan
biri uni modellashtirishdir. Model o‘zining oddiyligi va aniqligi
bilan olingan obyektni o‘rganishni yengillashtirib beradi.
Kutubxonachi
modelni ishlab chiqar ekan, o‘ziga xos
o‘zgarishlar kiritilishiga moslangan konstruksiya yasaydi va hali
bunyodga kelmagan tizimni o‘rgana boshlaydi. 0 ‘zi yasamoqchi
bo‘Igan modelning xarakteristikasini tuzadi, sharoitni aniqlaydi,
xizmat qilish jarayonlarini ishlab chiqadi. So‘ngra o‘z kutubxona-
siga mos keladigan samarador modelni vujudga keltiradi.
Kutubxonada mavjud bo'lgan fondga real modelni, hali mav
jud bo‘lmagan kutubxonaga esa ideal modelni ishlash mumkin.
Bundan tashqari modellarni xilma-xil
oraliq fondni xususiyati,
xarakteri o‘rganilib, undan qanday natija chiqishi aniqlanadi.
Ushbu natija yaxshi chiqishi uchun shu xususiyat yoki xarakter
o‘zgartiriladi.
Shuning uchun ideal modelni tuzishdan oldin kutubxona fondi
immitatsiyali modellashtiriladi, so‘ngra kelgusida ishlatiladigan
haqiqiy model yasaladi.
Model va modellashtiriladigan obyekt o‘rtasida ichki
bog‘lanish bo‘lmasa ham modelni asosiy belgilaridan biri origi-
nalga o‘xshashligidir. 0 ‘xshashlikni 100%
ga yetkazish ancha
mushkul. Model kutubxona fondining ham m a tom onlarini hi
sobga olgan bo‘lishi m um kin, lekin uni amalga oshirish an
cha qiyin bo'ladi. Model oddiy va ko‘rgazmali bo'lishi m um kin,
lekin u fondning ham m a tom onlarini hisobga olmasligi ham
mumkin.
Shuning uchun birinchi navbatda model tuzayotganda
uning imkoniyat darajasini aniqlash lozim. Modellashtirishda
ma’lumotlar
yozma tavsif sifatida, grafik (grafik model), formu-
lalar sifatida berilishi mumkin. Kutubxonachi o‘z oldiga qo‘ygan
vazifasiga qarab modellarning xohlagan xilini tanlab oladi.
138
Agar biror bo‘lim yoki umuman kutubxona fondi qanday op
timal bo'lishi, qaysi holatda, qancha nusxa kitob olishi mumkin-
ligi, qancha kitobni hisobga olish va qancha chiqarib tashlash
kerakligini bilmoqchi bo‘lsak, unda matematik modeldan foy-
dalangan ma’qul.
Natijada, shu birgina fond bir
necha modellarda kompleks
ifoda etiladi. Model kutubxona fondining mohiyatini, mazmuni-
ni qanchalik chuqur ifodalasa, u shuncha ko'proq yashaydi, le
kin vaqti-vaqti bilan ularni isloh qilib, yangilab borishga to‘g‘ri
keladi.
Kutubxona fondi modelini tuzish bir necha bosqichdan ibo
rat. Boshlang‘ich davrda
fondning miqdori va tarkibi, undan
foydalanish, talabga javob berish kabi ma’lumotlar yig‘ilib tahlil
qilinadi. Bunda fond pasporti ishlatiladi. Ikkinchi bosqichda
olingan ma’lumotlarga tayanib fondning rivojlanish tendensiya-
si aniqlanadi. Bu holat ma’lum vaqt ichida qancha kitob olish
mumkinligini belgilab beradi.
Fondning umumiy va xususiy
parametrlari, ya’ni umumiy fond, bo‘limlaridagi kitoblar, kitob
bilan ta’minlash, aylanishi va hokazo m a’lumotlar matematik
modelda aks etadi. Uchinchi bosqichda fondning struktura mode-
li tuziladi, ya’ni tematik-tipologik butlash rejasi vujudga keladi.
Tuzilgan modelning loyihasi kutubxona
kengashi va rahbari to-
monidan tasdiqlanib, to'rtinchi bosqichda u haqiqiy hujjatga ayla-
nadi. Beshinchi bosqichda alohida modellar asosida bir sohaga
oid fond yoki regional fondning yagona yig‘ma modelini vujudga
keltirish mumkin, ya’ni kutubxonalar fondini butlashning yagona
muassasalararo rejasini tuzish mumkin. Masalan: Xorazm, Jizzax
viloyati va hokazo. Kerak bo‘lsa kelgusida fonddan foydalanishga
qarab bu modellarga joriy o'zgartirishlar kiritish mumkin.
