12
I BOB. 2-MAVZU
O‘rganiladigan tushunchalar
• Jism, fizik jism
• Modda
• Moddalarning
xossalari
Modda va uning xossalari
Jism va modda qanday farqlanadi?
Modda nima?
Muhokama qiling va o‘z xulosangizni ayting.
Atrofingizdagi jismlarni ko‘zdan kechiring:
1. Jismlarning nomini ayting.
2. Jismlarni aniqlashda qanday mezonlardan foydalandingiz?
3. Bu jismlarni “moddalar” deb atash mumkinmi?
Dastlab “modda” va “jism” tushunchalarini bir-biridan
farqlab olish lozim. Buning uchun atrofga
nazar tashlash ki-
foya. “Turmushda har kuni foydalaniladigan pichoq, egov,
o‘roq, ketmon, mix, tesha, bolta, mashina, traktorning ayrim
qismlari, qurilish va sanoatda ishlatiladigan trubalar, armatu-
ra va hokazolar nimadan yasalgan” deb so‘rashsa,
shu zaho-
ti “temirdan” deb javob berish mumkin. Nomlari tilga olingan
hamma buyumlar jismlar bo‘lib, ularning tarkibi temir mod-
dasidan iborat. Demak, jismlar
moddalardan tashkil topgan
bo‘ladi.
Qadim zamonlarda odamlar shisha, sovun, bronza, sopol
idishlar va boshqa ko‘plab foydali jismlarni yasashni o‘rgandi-
lar. Hunarmandchilikka oid bilimlar tarqaldi va
bu ish sohasini
yanada kengaytirish imkonini berdi. Kimyo XVII asrgacha fan
sifatida tan olinmagan.
Lavuazye kimyoning yangi falsafasini,
tushunchalarining
yangi tizimini yaratdi. XVIII asr oxirida ilm-fan va texnologiya-
ning eng so‘nggi yutuqlari bilan jihozlangan laboratoriyada
tajribalar o‘tkazgan.
Muayyan sharoitlarda doimiy
fizik xususiyatlarga ega
bo‘lgan shakl “modda” deb ataladi. Masalan, suv moddadir,
u rang, hid, ta’m kabi xususiyatlarni belgilovchi doimiy xos-
salarga ega.
1. Osh tuzini shakardan (a), spirtni suvdan (b) qanday farqlash mumkin?
2. Bir varaq qog‘oz oling va uni tavsiflang.
3. Agar gugurtni yoqib, uni qog‘ozga yaqinlashtirsangiz, qog‘oz yona boshlaydi. Qo-
g‘ozning yonishi fizik xususiyatmi yoki kimyoviymi?
