13
Moddaning xossalarini qanday ajratish mumkin?
Xossa moddaning o‘ziga xosligini ko‘rsatadigan, uni boshqa moddadan ajratishga im-
kon beradigan xususiyatlari hisoblanadi. Kimyogarlar ikki xil turdagi xususiyatni inobatga
olib moddalarni o‘rganadilar: moddaning fizik va kimyoviy xossalari.
Fizik xossalar – odamning sezgi a’zolari tomonidan idrok
qilinadi yoki biror asbob, qu-
rilma yordamida o‘lchanadi. Fizik xossalarga rang, hid, zichlik, erish, qaynash, elektr o‘tka-
zuvchanlik kabi xususiyatlar kiradi.
Kimyoviy xossalar – moddaning yangi modda hosil qilish qobiliyatini tavsiflovchi xusu-
siyatlaridir. Kimyoviy xossalarga moddalarning yonishi,
temirning zanglashi, archilgan kar-
toshkaning qorayishi misol bo‘ladi.
Moddaning fizik xossalari
Oshxonadagi moddalar: osh tuzi, shakar, limon kislotasi, kraxmal, suv, o‘simlik yog‘i-
dan 2–3 ta moddani tanlang va quyidagi jadval yordamida ularning fizik xususiyatlarini tav-
siflang.
Modda
Agregat holati
(qattiq, suyuq, gazsimon)
Rangi
Hidi
Suvda erishi
Moddaning kimyoviy xossalari
Jihoz va moddalar:
Tajribaning borishi:
Kraxmalga ozroq suv quyib kleyster tayyorlanadi.
Kleysterga mo‘yqalamni botirib, qog‘ozga “maxfiy xabar”
yoziladi.
Yozuv qurishi kutiladi.
Paxta diskni yodli eritmaga botirib, “maxfiy xabar” yozil-
gan qog‘ozga suramiz.
Kraxmalli harflar ko‘k rangga kirganini ko‘ramiz.
Xulosa: kraxmalning yod tufayli ko‘karishi uning kimyoviy xossasi natijasidir.
1. Fizik xossalardan qaysi biri harorat kabi qiymatga ega?
2. Moddaning qaysi fizik xossalarini bevosita sezgi organlarimiz bilan bilishimiz mumkin?
3. Dorixonalarda aktivlangan koʻmir sotiladi. Uning tashqi koʻrinishiga e’tibor bering va fizik xos-
salarini ayting. U qanday maqsadlarda foydalaniladi?
4. Sinfga idishda muz olib kirilsa, nima bo‘ladi?
Topshiriqlar
qog‘oz mo‘yqalam paxta disklar yod
eritmasi suv kraxmal yoki un
@edurtm_uz
