Toshkent davlat yuridik universiteti fuqarolik huquqi darslik I qism

65 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Fuqarolarning tadbirkorlik faoliyati 
Fuqaro yakka tadbirkor sifatida davlat ro„yxatidan o„tkazilgan 
paytdan boshlab tadbirkorlik faoliyati bilan shug„ullanishga haqlidir (FK 
ning 24-moddasi). Tadbirkorlik faoliyati qonun hujjatlariga muvofiq 
amalga oshiriladigan tavakkal qilib va o„z mulkiy javobgarligi ostida 
daromad (foyda) olishga qaratilgan tashabbuskor faoliyat bo„lib 
hisoblanadi (Tadbirkorlik faoliyati erkinligining kafolatlari to„g„risidagi 
qonunning 3-moddasi). Yakka tartibdagi tadbirkor – bu fuqaro tomonidan 
amalga oshiriladigan tadbirkorlik faoliyati hisoblanadi. Fuqaro yakka 
tartibdagi tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirishda turli shartnomaviy 
munosabatlarga kirishadi, ushbu shartnomalarni bajarish bilan bog„liq 
majburiyatlarni bajarish uchun turli yuridik harakatlarni sodir etadi 
(masalan, da‟vo bildirish va talabnoma qo„yish uchun). Tadbirkor fuqaro 
barcha yuridik harakatlarni o„z nomidan va tavakkal qilgan holda amalga 
oshiradi. 
Tadbirkorlik faoliyati bilan shug„ullanish uchun fuqaro belgilangan 
tartibda yakka tadbirkor sifatida davlat ro„yxatidan o„tishi shart. 
Fuqarolarning yuridik shaxs tashkil etmasdan amalga oshiriladigan 
tadbirkorlik faoliyatiga nisbatan, agar qonun hujjatlarida yoki huquqiy 
tushunchasi 
Voyaga etmagan shaxsni qonunda ko'rsatilgan hollarda 
muomala layoqatiga ega bo'lgan deb e'lon qilish 
16 yoshga to‟lgan 
shartlari 
mehnat shartnomasi asosida ishlash 
 
Ota-onasi roziligi bilan tadbirkorlik faoliyati 
bilan shug‟ullanish 
tartibi 
Ota-ona roziligi bilan vasiylik va homiylik 
organi qarori asosida 
 
Ota-ona roziligisiz sud qarori asosida 

66 
munosabat mohiyatidan boshqacha tartib anglashilmasa, Fuqarolik kodeksi 
normalari qo„llaniladi. 
Yakka tadbirkor sifatida davlat ro„yxatidan o„tmagan holda (ya‟ni, 
FKning 24-modda birinchi qismi talablarini buzgan holda) tadbirkorlik 
faoliyatini amalga oshirayotgan fuqaro tuzgan bitimlar xususida o„zining 
tadbirkor emasligini vaj qilib ko„rsatishiga haqli emas. Sud bunday 
bitimlarga FKning, shuningdek, boshqa qonunlarning tadbirkorlik 
faoliyatini amalga oshirish bilan bog„liq majburiyatlar to„g„risidagi 
qoidalarini qo„llashi mumkin. Bunday qoida muhim ahamiyatga ega, 
chunki FKning tadbirkorlar ishtirokidagi bitimlarda ular zimmasiga 
oshirilgan mas‟uliyat yuklaydi. Masalan, FKning 333-moddasiga asosan 
tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirishda o„z majburiyatini bajarmagan 
yoki lozim darajada bajarmagan shaxs bunga fors-major sabab bo„lganini 
isbotlay olmasa, javobgar bo„ladi. FKning 425-moddasida chakana oldi-
sotdi shartnomasi bo„yicha sotuvchi tadbirkorlik subyekti bo„lishi nazarda 
tutiladi. Bu esa uning zimmasiga qator majburiyatlar yuklaydi va h.k. 
Tadbirkorlik faoliyati tavakkalchilikka asoslangan faoliyat bo„lgani 
sababli tadbirkor kutilgan natijaga erishmasligi, oxir-oqibatida bankrot 
(nochor) bo„lishi mumkin. FKning 26-moddasiga asosan yakka tadbirkor 
kreditorlarning o„z tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirishi bilan bog„liq 
bo„lgan talablarini qanoatlantirishga qodir bo„lmasa, bunday tadbirkor 
belgilangan tartibda bankrot deb topilishi mumkin. 
Odatda, tadbirkor bankrot deb topilgandan keyin uning kreditorlari 
uning mavjud mol-mulkiga nisbatan o„z talablarini qaratishga haqli 
bo„ladilar. Yakka tadbirkorni bankrot deb topish rasm-rusumlarini amalga 
oshirish jarayonida uning tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish bilan 
bog„liq bo„lmagan majburiyatlari bo„yicha kreditorlari ham o„z talablarini 
qo„yishga haqli. Mazkur kreditorlarning ushbu tartibda qo„yilmagan 
talablari yakka tadbirkorni bankrot deb topish rasm-rusumlari tamom 
bo„lganidan keyin ham o„z kuchini saqlab qoladi (FKning 26-
moddasi birinchi qismi). Yakka tadbirkorning majburiyatlari tadbirkorlik 
bilan bog„liq yoki bog„liq emasligi bu o„rinda muhim prinsipial 
ahamiyatga ega. Masalan, fuqaro A. 2001-yil iyun oyida S. dan o„z qizini 
turmushga chiqarish munosabati bilan to„y xarajatlari uchun 100 ming 
so„m qarz oladi. 2001 yil 1 oktyabrda u tuman hokimligida yakka 
tadbirkor sifatida ro„yxatdan o„tadi. 2001 yil 1 noyabrda “Turonbank”dan 
3 million so„mli kredit oladi (3 oy muddatga). Lekin bozor konyukturasini 
o„zgarishi oqibatida to„lovga layoqatsiz bo„lib qoladi, kredit o„z muddatida 
qaytarilmaydi. 2002 yil avgustida shahar xo„jalik sudi A. ni bankrot deb 

67 
e‟lon qiladi. Uning kim oshdi savdosida sotilgan mol-mulki 500 ming 
so„m deb baholanib, S. ning talabi bo„yicha 50 ming so„m, “Turonbank” 
talabi bo„yicha 450 ming undiriladi. Tadbirkorlik rasm-rusumlari bo„yicha 
tadbirkor bankrot deb topilgach uning mol-mulki bo„lmasa, uning 
tadbirkorlik bilan bog„liq majburiyatlari bekor bo„ladi, lekin boshqa 
majburiyatlari saqlanib qoladi. Demak, A. ning S. dan yana 50 ming so„m 
qarzi saqlanib qolgan holda, “Turonbank”dan olgan kreditlarining 
qoplanmagan 2 million 555 ming so„mlik kreditini qaytarish bo„yicha 
majburiyatlari bekor bo„ladi. 
Sud tomonidan yakka tadbirkorni bankrot deb topishning yoki yakka 
tadbirkor o„zini bankrot deb e‟lon qilishining asoslari va tartibi qonun 
bilan belgilanadi (FKning 26-moddasi to„rtinchi qism). 
Shunday qilib, qonunda bankrot deb topilgan fuqaroning tadbirkorlik 
bilan bog„liq majburiyatlaridan ozod bo„lishi belgilab qo„yilgan. Bu esa 
mulkiy talofatlar ko„rgan shaxsni ruhiy-psixologik larzalardan saqlashga 
va hayotni yangidan boshlashiga imkon beradi. Shu sababli ham 
fuqaroning bankrotlik instituti vaziyat taqozosiga ko„ra moddiy jihatdan 
og„ir ahvolga tushib qolgan shaxsni samarali himoya qilish usullaridan 
hisoblanadi. 

Download 2,02 Mb.