Fuqarolik holati hujjatlarini qayd etish

74 
Fuqarolik holati hujjatlarini qayd etish yuridik faktlar tizimida 
alohida o„rin tutadi. Fuqarolik holati hujjatlari qayd etilishi bilan fuqarolik 
huquq va burchlar vujudga keladi, o„zgaradi yoki bekor bo„ladi. Shu 
sababli ham qonunchilikda fuqarolik holati hujjatlarning muayyan toifalari 
davlat tomonidan belgilanishi nazarda tutilgan. Jumladan, O„zbekiston 
Respublikasi Fuqarolik kodeksining 38-moddasi birinchi qismiga ko„ra, 
quyidagi fuqarolik holati hujjatlari davlat tomonidan qayd etilishi kerak: 
1) tug„ilish; 
2) o„lim; 
3) nikoh tuzilganligi; 
4) nikohdan ajralish. 
Inson tug„ilishi va uning hayoti uchun muhim bo„lgan holatlarni 
yuridik hujjatlarda ifodalash hamda muayyan huquqlarning shaxsga 
tegishli ekanligi rasmiylashtirish bugungi rivojlangan kishilik jamiyatida 
alohida o„rin tutadi. Albatta, insonning tug„ilishi, uning borligi (tirikligi, 
yashayotganligi) muayyan rasmiylashtirishlarsiz ham mavjud voqelik 
hisoblanadi. Biroq, murakkab dunyo va ijtimoiy munosabatlar sharoitida, 
bir shaxs huquqlarini ikkinchi shaxs huquqlardan farqlash, insonning 
huquq va majburiyatlarini aniq ifodalashda, u bilan bog„liq barcha 
ijtimoiy-huquqiy munosabatlarni amalga oshirishda insonning tug„ilishi, 
o„limi kabi fuqaro uchun muhim bo„lgan faktlar, shuningdek, muayyan 
yoshga etgandan so„ng fuqaroning nikohdan o„tish yoki nikohini bekor 
qilish holatlari tegishli ravishda rasmiylashtirilishi va muayyan tartibda 
“hisobi yuritilishi” davlat va jamiyat boshqaruvi uchun muhim omillardan 
biri sanaladi. 
Mazkur faktlarni qayd etish va ular “hisobini yuritish” 
mamlakatimizda maxsus davlat organi - fuqarolik holati dalolatnomalarini 
yozish (FHDYO) bo„limi tomonidan amalga oshiriladi. Ma‟lumki, 
FHDYO 
organlari O„zbekiston Respublikasi Adliya vazirligiga 
bo„ysunuvchi organ bo„lib, ularning asosiy vazifasi qonun hujjatlarida 
belgilangan, fuqarolik-huquqiy tusdagi yuridik faktlarni yozib qo„yish, 
qayd qilish va maxsus riyestrga kiritib qo„yishdan iborat. FHDYO 
organlari davlat organi bo„lishi bilan birga, fuqarolik huquqiy 
munosabatlarda ishtirok etuvchi, aholiga muayyan turdagi xizmatlarni 
ko„rsatuvchi yuridik shaxs ham hisoblanadi. Shu bilan birga FHDYO 
organlarida qonun hujjatlarida belgilangan alohida turdagi yuridik faktlar – 
tug„ilish, o„lim, nikoh tuzish, nikohdan ajralish, otalikni belgilash, 
farzandlikka olish, ism o„zgartirishni qayd etilishi FHDYO organi uchun 

75 
o„ziga xos yuridik majburiyatlarni vujudga keltiradi. Xususan, FHDYO 
organi va uning mas‟ul shaxslari farzandlikka olish sirini oshkor 
qilmasliklari, fuqarolarga pulli xizmat ko„rsatishlari (masalan, joylarga 
chiqib nikohni qayd etish) va shu kabi fuqarolik-huquqiy harakaterdagi 
“faoliyat” olib borishlari lozim. 
Tug„ilish fuqarolik holati bo„lib, uni qayd etish yo„li bilan ushbu 
yuridik fakt rasmiy tus kasb etadi va jismoniy shaxsning huquq layoqatini 
rasmiy jihatdan tasdiqlaydi. Tug„ilganlikni qayd etish fuqarolik holati 
sifatida davlat tomonidan qayd etiladi va shu yo„l bilan jismoniy shaxsning 
huquqiy maqomi yuzaga keladi. Zero, jismoniy shaxsning keyingi hayoti 
davomida, masalan, bolani poliklinikada tibbiy ko„rikdan o„tkazish, 
bolalar bog„chasiga joylashtirish, maktabga o„qishga chiqish kabi 
harakatlarda tug„ilganlik guvohnomasi asosiy hujjat sanaladi.
Fuqarolik holatini qayd etish fuqarolarning huquq va burchlarini 
paydo bo„lishiga sabab bo„lib xizmat qiluvchi hujjat (gerbli guvohnoma) 
berish uchun asos bo„ladi. Fuqarolik holati dalolatnomalarini qayd 
etishning ahamiyati shundaki, unga asosan FHDYO organi tomonidan 
berilgan guvohnoma, unda ko„rsatilgan faktning to„g„riligini tasdiqlovchi 
shaksiz dalil hisoblanadi. 
Tug„ilganlik haqidagi guvohnoma bolaning tug„ilganligini, uning 
ota-onasi kim ekanligini tasdiqlovchi yagona hujjatdir.
O„lim haqidagi dalolatnoma yozuvi qayd etilgandan so„ng, o„lim 
haqida gerbli guvohnoma rasmiylashtiriladi va murojaat qilgan shaxsga 
taqdim etiladi. 
Nikoh qayd etilganligi haqida guvohnoma - bu nikohdan o„tgan 
shaxslarning er-xotinligini tasdiqlovchi va ular o„rtasida o„zaro huquq va 
majburiyatlarning vujudga kelganligini ifodalovchi hujjatdir. 
Nikohdan ajralganlik er-xotin o„rtasidagi oila-nikoh munosabatlari 
rasman tugaganligini anglatadi va bu haqda ularga nikohdan ajralganlik 
guvohnomasi beriladi hamda shaxsini tasdiqlovchi hujjatiga nikohdan 
ajralish qayd etilganligi haqida belgi qo„yiladi. 
 

Download 2,02 Mb.