11-MAVZU. MULK HUQUQI
Mulk huquqi tushunchasi va mazmuni. Ashyoviy huquqlar. Mulk
huquqining vujudga kelish va bekor bo‟lish asoslari.
Mulk huquqi tushunchasi va mazmuni
Majburiyat huquqlari bilan ashyoviy huquqlar fuqarolik muomalasi
ishtirokchilarning iqtisodiy manfaatlarini qondirish uchun hizmat qiladilar.
Shu ma‟noda ashyoviy huquqlar mulk muayyan subyekt tomonidan
egallanishini,
unga
mansubligini
tavsiflab
beruvchi
iqtisodiy
munosabatlarni, ya‟ni doimiy muvozanat (statik) holatini ifodalovchi
munosabatlarni, majburiyat huquqlari esa bir shaxsdan ikkinchi shaxsga
tovar harakati, mol-mulk o‟tishi jarayonini, ya‟ni dinamik munosabatlarni
tartibga solish uchun xizmat qiladilar. Ashyoviy huquqlar mohiyatini va
ularning boshqa fuqarolik huquqlardan farqini to‟laroq tushunish uchun
ashyoviy huquqlarning bir qator o‟ziga xos xususiyatlarini ajratish lozim.
Ashyoviy huquq mutlaq (absolyut) huquqdir. Ashyoviy huquqlarning
mutlaqligi, ushbu huquqlarning (mulk huquqi, xo‟jalik yuritish, operativ
boshqarish huquqi, servitut va boshqalar) subyekti, uning ashyoga nisbatan
huquqini buzmaslikka majbur subyektlarning cheklanmagan doirasiga
qarshi turganligidir. Bunga qarama-qarshi majburiyat huquqlari egalariga u
bilan majburiyat munosabatlarda bo‟lgan shaxslarning cheklangan guruhi
qarshi turadi.
Ashyoviy huquqlarning navbatdagi farqlovchi xususiyati bo‟lib,
uning obyekti hisoblanadi. Majburiyat huquqlardan farqli o‟laroq ashyoviy
huquqlarning obyekti bo‟lib xususiy alomati bilan belgilangan ashyolar
hisoblanadi. Turga xos alomatlar bilan belgilanadigan ashyolar, nomoddiy
ne‟matlar ashyoviy huquqlarning obyekti bo‟lmaydi.
Majburiyat huquqlardan farqlanib ashyoviy huquqlar qonun bilan
o‟rnatiladi. Ushbu holda qonun deb FK va o‟zga qonunlar tushuniladi.
Fuqarolik huquq subyektlari shartnoma va boshqa bitimlar asosida
ashyoviy huquqlarning yangi turlarini vujudga keltirish huquqi yo‟qligini
alohida ta‟kidlash lozim. Aksincha, majburiyat munosabatlari
ishtirokchilari qonunda nazarda tutilgan ham, tutilmagan ham, lekin unga
zid bo‟lmagan bitimlarni tuzish huquqiga ega.
Ashyoviy huquqning o‟ziga xos xususiyatlaridan biri bo‟lib
ergashma huquq hisoblanadi. Ergashma huquqning mohiyati ashyoga
157
nisbatan mulk huquqi va o‟zga ashyoviy huquqlar boshqa shaxsga o‟tishi
ushbu
huquqlar
tugatilishiga
asos
bo‟lib
hisoblanmasligidir.
FK 169-moddasining ikkinchi qismiga binoan mol-mulkka egalik qilish
huquqining boshqa shaxsga o‟tishi, bu mol-mulkka nisbatan o‟zga
ashyoviy huquqlarning bekor bo‟lishi uchun asos bo‟lmaydi. Agar ashyo
oldi-sotdi shartnomasiga asosan boshqa subyektga o‟tgan bo‟lsa, ashyoviy
huquq uning ortidan borishda davom etadi. Bu borada fuqarolik huquqi
nazariyasida, shak-shubhasiz, mulkka nisbatan mulk huquqi boshqa
shaxsga o‟tishi, ushbu mulkka nisbatan o‟zga ashyoviy huquqlarni
tugatilishi uchun asos emasligi e‟tirof qilingan.
Mulk huquqi o‟zga ashyoviy huquqlar tizimiga asos soluvchi
(boshlang‟ich) hisoblanadi. Boshqa huquqlar ushbu huquqdan vujudga
kelish xarakteriga egadir. Mulk huquqi ashyoviy huquqning barcha
alomatlariga ega bo‟lib, muddatsiz hisoblanadi.
Mulk huquqining tushunchasi FKning 164-moddasida belgilangan.
Unga ko‟ra, mulk huquqi shaxsning o‟ziga qarashli mol-mulkka o‟z
xohishi bilan va o‟z manfaatlarini ko‟zlab egalik qilish, undan foydalanish
va uni tasarruf etish, shuningdek, o‟zining mulk huquqini, kim tomonidan
bo‟lmasin, har qanday buzishni bartaraf etishni talab qilish huquqidan
iboratdir.
Mulk huquqi obyektiv va subyektiv jihatidan ko‟rib chiqilishi
mumkin. Obyektiv jihatidan mulk huquqi mulkdor tomonidan o‟z mulkiga
egallik qilish, foydalanish va tasarruf etish bo‟yicha ijtimoiy
munosabatlarni tartibga soluvchi me‟yorlar tizimini tashkil etadi. Bu
nuqtayi nazarda mulk huquqi – fuqarolik huquqining markaziy va asosiy
institutidir. Har qanday subyektiv huquq kabi subyektiv jihatidan mulk
huquqi ham, qonun tomonidan boshqarishga vakolat berilgan shaxsning
ma‟lum harakatlarni amalga oshirish imkoniyatidir. Ushbu nuqtayi
nazaridan u o‟z egasiga – mulkdoriga unga tegishli bo‟lgan mulk
xususiyati va foydalanish imkoniyatlarini belgilash va unga nisbatan to‟liq
xo‟jalik hukmronligini amalga oshirish imkoniyatini beradi.
Xorijiy mamlakatlarda mulk huquqiga oid qoidalarga e‟tibor
qaratsak, shu narsa ma‟lum bo‟ladiki, xorijiy mamlakatlarda mulk
huquqining turli konstruksiyalarni klassifikatsiya qilishning yagona
universial asosi belgilanmagan. Shu bilan birga, pretsedentlarga
yo„naltirilgan ingliz umumiy huquqini qabul qilgan AQShda mulkchilik
munosabatlar garchi Konstitutsiya darajasida nazarda tutilsada (AQSh
Konstitutsiyasiga V, XIV qo„shimchalar), biroq uning rivojlanishi va keng
ifodalanishi alohida shtatlarning qonunchiligi va sud qarorlarida
158
mustahkamlangan. Qolaversa, fuqarolik huquqi nazariyasi nuqtai
nazaridan amerika mulk huquqi modelining asosida ushbu huquqning
sub'ektiv tarkibi masalasi yotadi. AQSh mulk huquqi modelini oddiy va
murakkab
tuzilishli
turlarga
ajratish
mumkin
1
.
Oddiy
yoki
soddalashtirilgan model “bitta ashyoga – bitta to„la huquqli mulkdor”
tamoyiliga asoslanadi. Bu konstruksiyada mazkur ashyoga u yoki bu
darajada bog„liq bo„lgan har qanday boshqa shaxslar “boshqa huquqli”
shaxslar hisoblanadi va ashyoning mulkdori o„zining egalik qilish,
foydalanish va tasarruf etishga doir vakolatlarini yakka o„zi amalga
oshiradi. Shu ma‟noda mulk huquqi mutlaq tus (fee simple absolute) kasb
etadi.
Angliyada 1925 yilda “Mol-mulk to„g„risida”gi Qonun (Law of
Property Act 1925) qabul qilingan. Mazkur qonunda mulk huquqi mutlaq
tusga egaligi nazarda tutilgan. Angliyalik mutaxassislarning ta'kidlashicha,
ingliz mulk va egalik qilish huquqi rim huquqidagi ayniy tushunchalarga
mos kelmaydi, ingliz huquqi mutlaq emas, ustuvor vakolatlarni belgilash
tizimi hisoblanadi
2
.
Germaniya Fuqarolik Tuzuklari (GFT) da mulk yoki xususiy mulk
atamalarning izohi berilmaganligi ko„zga tashlanadi. Germaniya fuqarolik
qonunchiligiga ko„ra, mulk huquqi keng mazmunli ashyoviy huquqning
bir turi bo„lib, faqat egasiga o„ziga tegishli mol-mulkdan foydalanish
yo„nalishini belgilash, mol-mulkka nisbatan to„liq xo„jalik hukmronligini
amalga oshirish imkoniyatini beradi. GFTda mulk huquqi tushunchasi
berilmagan, aksincha, mazkur tushuncha mulk huquqining mazmunini
bayon etish yo„li bilan izohlangan. Shunga qaramasdan, GFTning 903-
moddasida mulk huquqining fuqarolik-huquqiy ta‟rifi mavjud. Unga ko„ra,
ashyoning egasi qonun yoki uchinchi shaxslarning huquqlari to„sqinlik
qilmaydigan darajada ashyoni o„z xohishi bo„yicha tasarruf etishi va
boshqa shaxs tomonidan har qanjay ta'sirni bartaraf etishi mumkin.
Mazkur ta‟rifdan ko„rinib turibdiki, GFTda mulk huquqi alohida
vakolatlarning oddiy yig„indisi emas, balki o„ziga xos alohida huquq
sifatida belgilangan
3
.
Ingliz-amerika
huquq
tizimidan
farqli
ularoq,
O‟zbekiston
Respublikasi huquqiy tizimi mansub bo‟lgan qit‟a huquq tizimida mulk
huquqi “bitta ashyo – bitta mulkdor” oddiy mulk huquqi modeliga
tayanadi. Ingliz-amerika tizimida “taqsimlangan mulk” modeli hukmronlik
1
Joseph William Singer. Introduction to property. Aspen Publishers. – NY, 2005. -13-15,20-22 p.
2
Bridge M. G. Personal Property Law. 3rd ed. London, 2002. P. 28 – 29.
3
Ernest Joseph Schuster. The principles of German Civil law// Bibliolife, 2015, -754 p.
159
qilib, unga muvofiq bitta mulkka bir necha shaxslarning huquqi e‟tirof
etiladi. Mazkur moddada qonun chiqaruvchi qit‟a modeli asosida mulk
huquqining muhim xususiyatlarini belgilaydi. Shu bois O‟zbekiston
qonunchiligiga ko‟ra, mulkdor tomonidan o‟z qonuniy vakolatlarining bir
qismini va hatto aksariyat qismini boshqa shaxsga berilishi mulkdorning
ashyoga nisbatan mulk huquqini yo‟q bo‟lishini bildirmaydi. Faqat ashyo
boshqaning tasarrufiga o‟tganida (sotilganda, almashtirilganda va h.k. ),
unga nisbatan bo‟lgan mulk huquqi boshqa shaxsga o‟tadi. Shunday qilib,
milliy mulk huquqi tizimiga muvofiq bitta mulk obyektiga nisbatan bir
necha mulkdorlar bo‟lishi mumkin emas.
FKning 164-moddasida qonun chiqaruvchi mulkdorning an‟anaviy
qonuniy huquqlari “triadasi” (mulkga egalik qilish, foydalanish va tasarruf
etish) bilan bir qatorda mulk huquqining mazmunini ochib berish uchun
“o‟z ixtiyoriga ko‟ra” va “o‟z manfaatlarida” kabi mezonlarni ishlatadi. Bu
amaldagi FKning o‟ziga xos novellasidir.
Mulk huquqining mazmunini ochib berish uchun egalik qilish,
foydalanish va tasarruf etish tushunchalari bilan yanada batafsilroq
tanishib chiqish lozim. Shu sababdan ta‟kidlash kerakki, oldingilari kabi
amaldagi FK ham mulkdorning ushbu huquqlari mazmunini ochib
bermaydi. Mulkdorning huquqlari faqat o‟z mulkiga nisbatan ma‟lum
tarzda harakatlar sodir etishning amaldagi imkoniyati bilan cheklanib
qolmasligi kerak, balki uning o‟z hukmronligini amalga oshirishning
yuridik imkoniyatidir.
Egalik qilish huquqi – shaxsning ashyoga nisbatan yuridik
hukmronligi, unga amalda va xo‟jalik jihatidan egalik qilishidir. Egalik
qilish mulk huquqining zaruriy elementi bo‟lib, foydalanish huquqi bilan
ajralmas bog‟liq, chunki ashyodan mustaqil foydalanish uchun bir
vaqtning o‟zida unga egalik qilish ham kerak. Mulkka egalik qilishni
mulkdor ham, mulkdor bilan shartnoma asosida yoki o‟zga huquqiy
asoslarda boshqa shaxslar ham amalga oshirishlari mumkin. Masalan, ijara
shartnomasi bo‟yicha ijarachining, garov shartnomasi bo‟yicha garovga
beruvchining mol-mulkiga egalik qilish, meros qilib qoldirish asosida
umrbod egalik qilish huquqi bo‟yicha mol-mulkka egalik qilish, xo‟jalik
yuritish, operativ boshqaruv va boshq. Bu holda egalik qilish mulk
huquqining emas, balki boshqa subyektiv fuqarolik huquqlarning tarkibiy
qismi bo‟lib hisoblanadi. Bizning huquqiy tizimimizda egalik qilish
mustaqil ashyoviy huquq hisoblanmaydi.
Ashyoga egalik qilish qonuniy va noqonuniy bo‟lishi mumkin.
Egalik qilish shartnomaga asoslangan yoki o‟zga huquqiy asoslarda
160
(huquqiy titulda) bo‟lsa, u qonuniy hisoblanadi. Bunday egalik qilish
mulkdorning egaligi bilan baravar qonunning himoyasida bo‟ladi. Har
qaysi huquqiy titulga asoslangan egalik qilish, agar mulkdor yoki u
ashyoni egalik qilishga berayotgan shaxs tomonidan qonunchilikning
barcha shartlari bajarilganidagina vujudga keladi. Mulkdor bo‟lmagan
shaxsning egalik qilish huquqi mulk huquqiga qaraganda hosila va tobe
tusga egadir, chunki u mulkdor belgilagan doirada amal qilishi mumkin.
Qonuniy titulga asoslanmagan egalik qilish noqonuniy hisoblanadi.
Noqonuniy egalik qilish kimningdir subyektiv fuqarolik huquqlari
buzilishini nazarda tutadi, shuning uchun ham qonun tomonidan himoya
qilinmaydi. Faqat bir holatdagina, mulk huquqini vujudga keltiruvchi
egalik qilish muddatiga asoslangan titulsiz egalik qilish qonun tomonidan
himoya qilinadi.
Foydalanish huquqi – ashyodan foydalanish jarayonida uning
foydali, xo‟jalik xususiyatlarini yuridik jihatidan ta‟minlangan iste‟mol
qilish
imkoniyatidir.
Foydalanish
huquqining mazmuniga
ashyo
keltiradigan hosil va daromadlarni o‟zlashtirish huquqi ham kiradi.
Masalan, FK 92-moddasiga muvofiq, ashyodan keladigan hosil va
daromadlar, agar qonun yoki shartnomada boshqacha tartib belgilab
qo‟yilgan bo‟lmasa, ashyo egasiga tegishlidir.
Foydalanish huquqi egalik qilish huquqiga asoslanadi. Shuning
uchun ashyoning foydali xususiyatlarini nafaqat mulkdorlar, balki mulkdor
egalik qilish huquqi bilan ushbu huquqlarni taqdim qilgan shaxslar ham
olishlari mumkin. Demak, kim mulkka egalik qilsa, u undan foydalanish
imkoniyatiga egadir. Chunki, ashyoga egalik qilmasdan, undan
foydalanish mumkin emas.
Foydalanish huquqi qonun bilan kafolatlanadi va uchinchi
shaxslarning tajovuzidan himoya qilinadi. Bu bilan birga, amaldagi
qonunchilik uni amalga oshirish chegaralarini belgilab qo‟yadi.
Foydalanish huquqini amalga oshirishda mulkdor va o‟zga titul egalari
boshqa shaxslarning huquqlarini va qonun tomonidan himoya qilinadigan
manfaatlarini buzmasliklari kerak, axloqiy tamoyillarni va jamiyatning
ma‟naviy me‟yorlarini hurmat qilishlari kerak. Qonunchilikda nazarda
tutilgan talablarga rioya qilinmagan taqdirda, sud shaxsga tegishli bo‟lgan
foydalanish huquqini himoya qilishda rad javobini berishi mumkin.
Tasarruf etish huquqi – mulkdorning ashyoga nisbatan yuridik va
faktik harakatlarni amalga oshirish orqali uning amaldagi va yuridik
taqdirini qonun tomonidan kafolatlangan belgilash imkoniyatidir. Egalik
qilish va foydalanish huquqlaridan farqli o‟laroq, tasarruf etish huquqi
faqat mulk egasiga tegishlidir. Ashyolarning yuridik taqdirini belgilash
161
ularni sotish, almashtirish yoki boshqalar tasarrufiga o‟tishning boshqa
shakllari orqali amalga oshiriladi, ashyolarning amaldagi taqdirini tasarruf
etish esa mulkni iste‟mol qilish yoki uni yo‟q qilish orqali amalga
oshiriladi. Mulkdor tasarruf etish huquqini amalga oshirib, ashyoga
nisbatan mulk huquqini bekor qilishi (sotib yuborish, hadya qilish,
almashtirish, xo‟jalik jamiyatlar yoki shirkatlarning ustav fondiga berish
va h.k.) yoki egalik qilish va foydalanish bo‟yicha huquqlar (ijaraga,
saqlashga berish) amalga oshirilishini vaqtincha to‟xtatib turishi mumkin.
Qonun hujjatlarida mulkdor tomonidan tasarruf etish huquqini
amalga oshirish bo‟yicha ma‟lum cheklashlar va taqiqlar o‟rnatilishi
mumkin. Masalan, mulk xatlanganda, qonunchilikda nazarda tutilgan
bankrotlik taomillari joriy qilinganida, mulkdor tasarruf etish huquqini
vaqtinchalik amalga oshirishi mumkin emas.
Mulk huquqi tushunchasiga “o‟z ixtiyoriga ko‟ra” va “o‟z
manfaatlarida” kabi kategoriyalarni joriy qilish, birinchidan, mulkdorlar va
boshqa titulli egalik qiluvchilarning mol-mulkka bo‟lgan huquqlarini
farqlaydi, ikkinchidan esa, mulk huquqining faqat qonun bilan cheklangan
bo‟lib, unga tegishli mulkka nisbatan har qaysi harakatlarni amalga
oshirishda namoyon bo‟ladigan mulk huquqining mutlaq xususiyatini
isbotlab beradi. Albatta, “o‟z manfaat”iga mulkdor bo‟lmagan
egallovchilar ham ega bo‟ladi, lekin ular mol-mulkka nisbatan harakatlarni
mulkdorning xohishi asosida amalga oshirishlari lozim bo‟ladi.
Mulk huquqi mutlaq (absolyut) huquqdir, chunki bunday huquqiy
munosabatda huquqdor shaxsga (mulkdorga) har biri mulkdorning
huquqlarini buzishdan o‟zlarini saqlashlari shart bo‟lgan burchli (mulkdor
bo‟lmagan) shaxslarning nomuayyan doirasi qarshi turadi. Mulkdorga
tegishli bo‟lgan ashyoni egalik qilish, foydalanish va tasarruf etishda uning
manfaatini qondirish, agar mulkdor o‟z ixtiyoriga ko‟ra tasarruf etish va
boshqalarning unga har qanday ta‟sir ko‟rsatishidan chegaralash mumkin
bo‟lgandagina amalga oshirilishi mumkin. Shuning uchun ushbu manfaatni
qondirish vositasi sifatida xizmat qiluvchi subyektiv mulk huquqi boshqa
shaxslardan unga egalik qilish, foydalanish va tasarruf etishda to‟sqinlik
qiladigan harakatlarni bajarishdan o‟zlarini saqlashlarini talab qilish
huquqini o‟zida saqlab qoladi.
Mulk huquqining muddatsizlik tamoyili o‟rnatilishi FK novellasidir.
Mazkur tamoyil mulkdor o‟z mulkidan foydalanishda, istagan vaqtida o‟z
ixtiyoriga ko‟ra mulk huquqini amalga oshirishda muddatsiz huquqqa ega
ekanligini bildiradi.
Mulk huquqi mutlaq huquqdir va qonun bilan qo‟riqlanadi. “Xususiy
mulk boshqa mulk shakllari kabi daxlsiz va davlat himoyasidadir. Mulkdor
faqat qonunda nazarda tutilgan hollarda va tartibdagina mulkidan mahrum
162
etilishi
mumkin”
(O‟zbekiston
Respublikasi
Konstitutsiyasining
53-moddasi).
Mulk huquqi nafaqat fuqarolik qonunchiligi me‟yorlari bilan, balki
jinoyat, ma‟muriy, mehnat, yer va oila qonunchiligi me‟yorlari bilan
qo‟riqlanishi, har qaysi jamiyatni normal, madaniy mavjudlik sharti
sifatida, har qaysi huquqiy tizimning muhim vazifalaridan biri sifatida
e‟tirof etiladi.
Mulk daxlsizlik tamoyili mulkdorga o‟z manfaatlarida unga tegishli
mulkdan,
boshqalarni
o‟zboshimchalik
bilan
aralashishlari
yoki
ta‟qiqlashlari yoxud foydalanishda cheklashlaridan qo‟rqmasdan,
foydalanish imkoniyatini ta‟minlashni bildiradi. Shuning uchun qonun
chiqaruvchi mulk munosabatlari mustahkamligi va barqarorligini saqlab
qolish va qo‟llab-quvvatlash uchun mulkni olib qo‟yish va mulk
huquqining cheklash tartib va asoslarini maxsus tartibga soladi.
O‟zbekiston
Respublikasi
Konstitutsiyasining
53-moddasida
ta‟kidlanadiki, “Bozor munosabatlarini rivojlantirishga qaratilgan
O‟zbekiston iqtisodiyotining negizini xilma-xil shakllardagi mulk tashkil
etadi.
Konstitutsiyada “xilma-xil shakllardagi mulk”, “barcha mulk
shakllari himoyalanishi” haqida aytilishiga qaramay, bugungi kunda mulk
shakllarining ro‟yxati xususiy mulk va ommaviy mulk bilan chegaralanib
qoladi.
Ayni paytda shuni ham unutmaslik lozimki, mulk shakllari
tushunchasi Konstitutsiyada ham, FK ham tushuntirib berilmaydi. Mulk
shakllarining ajratilishi manfaatlar turli bo‟lishi belgisi bo‟yicha amalga
oshiriladi. Rim huquqidayoq ommaviy va shaxsiy manfaatlar qarshi
qo‟yilgan. Rim yuristi Ulpianning aytishicha, “Ommaviy huquq bu Rim
davlatining holatiga tegishli bo‟ladi, xususiy huquq esa alohida
shaxslarning manfaatiga tegishli bo‟ladi”.
Fuqarolar, yuridik shaxslar va davlat mulk huquqining subyektlaridir.
Mol-mulk mulk huquqi asosida bir shaxsga yoki ikki va undan ortiq
shaxslarga qarashli bo‟lishi mumkin.
Mol-mulk fuqaro, yuridik shaxs yoki davlatning mulki bo‟lishiga
qarab mulk huquqini, mol-mulkka egalik qilish, undan foydalanish hamda
uni tasarruf etish huquqini vujudga keltirish va bekor qilish xususiyatlari
qonun hujjatlari bilan belgilab qo‟yiladi.
Yer, yer osti boyliklari, suvlar, havo bo‟shlig‟i, o‟simlik va hayvonot
dunyosi hamda boshqa tabiiy resurslar, korxonalar, ashyolar, shu jumladan
binolar, xonadonlar, inshootlar, asbob-uskunalar, xom ashyo va mahsulot,
pul, qimmatli qog‟ozlar va boshqa mol-mulk, shuningdek aqliy mulk
obyektlari mulk bo‟lishi mumkin.
163
FKning 172-moddasiga ko‟ra, mulkdorning o‟z huquqlarini amalga
oshirishi boshqa shaxslarning huquqlarini va qonun bilan qo‟riqlanadigan
manfaatlarini buzmasligi shart.
Qonunlarda nazarda tutilgan hollarda, shartlarda va doirada mulkdor
boshqa shaxslar uning mol-mulkidan cheklangan tarzda foydalanishiga
yo‟l qo‟yishga majbur.
Mulkdor o‟zining ustunlik mavqeini suiste‟mol qilishga, boshqa
shaxslarning huquqlarini va qonun bilan qo‟riqlanadigan manfaatlarini
kamsitadigan o‟zga harakatlarni qilishga haqli emas.
Mulkdor o‟z huquqini amalga oshirganida fuqarolarning sog‟lig‟iga
va atrof muhitga zarar yetkazishining oldini olish choralarini ko‟rishga
majbur.
| 