UO‘K: 633.88(075.8)
KBK: 42.143ya73
ISBN 978-9943-993-63-1
© A.Abzalov, va boshqalar, 2018
© «Tafakkur bo‘stoni»nashriyoti, 2018
S 0 ‘Z BOSHI
M a’lumki, dunyo miqyosida farmatsevtika korxonalarida
ishlab chiqarilayotgan dori vositalarirting taxminan 50% i dorivor
o ‘simliklar xom-ashyosidan tayyorlanmoqda.
M utloqko^pchilik mamlakatlarda, shujum ladan, 0 ‘zbekiston
R.espublikasida farmatsevtika sanoatini jadallik bilan rivojlanishi
bunday korxonalaming dorivor o ‘simliklar xom-ashyosiga
bo‘lgan talabni keskin ortishiga sabab b o ‘lmoqda.
Shuni ta’kidlash lozimki, tabiiy holda o ‘suvchi dorivor
o ‘simliklar zaxiralarining chegaralanganligi iafayli farmatsevtika
sanoati korxonalaming dorivor o ‘simliklar xom-ashyosiga
b o ‘lgan talabini, asosan, dorivor o ‘simliklar o ‘stirish orqaligina
qondirish mumkin.
Biroq Dorivor o ‘simliklar o ‘stirish texnoiogiyasi fani shu
vaqtga qadar mustaqil darslik sifatida ishlab chiqilgan emas.
Buning
ustiga
hozirgi
vaqtgacha
mamlakatimizning
ixtisoslashgan, fermer, o ‘rmon. dehqon va boshqa mulkchilik
shaklidagi x o ‘jaliklarida dorivor o ‘simliklarni, ularni o ‘stirish
texnologiyalari mukammal ishlab chiqilmaganligi sababli, ilmiy
asoslanmagan holda parvarish qilinmoqda.
Shu sababli ham farmatsevtika sanoatini sifatli, m o‘l, tannarxi
arzon va ekologik so f xom-ashyo bilan ta ’minlash katta muammo
b o ‘lib qolaveradi.
Bu holat, albatta, dorivor o ‘simliklar xom-ashyosi yetishtirish
bilan shug‘ullanuvchi xo‘jaliklarni dorivor o ‘simliklar o ‘stirish
texnologiyalarinipuxtaegallaganm utaxassislar bilan ta ’minlashni
taqozo qiladi.
Buboradamazkur «Dorivor о ‘ simiiklar о ‘ stir ish texnoiogiyasi»
darsligi muhim nazariy va amaliy ahamiyat kasb etadi.
Taqdim qilinayotgan ushbu darslik farmatsevtika oliy o ‘quv
yurtining oVrmon dorivor o ‘simliklari, dorivor o ‘simiiklar
biotexnologiyasi va dorivor o ‘simliklar o ‘stirish texnologiyasi
mutaxassisliklari talabalari uchun m oijallangan.
Ushbu darsiikdan qishloq x o ‘jaligi oliy o ‘quv yurtlarining
dorivoro‘sim liklam io‘stirishbilanshug‘ullanuvchibakalavriatura
va magistratura talabalari ham foydalanishlari mumkin.
Mazkur darslikda har bir o ‘simlikning botanik tavsifi,
morfologiyasi, tarqalishi, kimyoviy tarkibi, tibbiyotda qo'llanishi,
o‘stirish texnologiyasi, xom-ashyosini yig‘ish va uni qayta ishlash
texnologiyasi haqidagi m a’lumotlar keltirilgan.
KIRISII
Dorivor
o ‘simlikla.r
o'stirish
texnologiyasi
qishloq
xo ‘jaligining asosiy y o ‘nalishlaridan biri b o ‘lib, farmatsevtika
sanoati hamda dorixooalarni sifatli shifobaxsh o ‘simliklar xom-
ashyosi bilan ta ’minlashni o 'z oldiga maqsad qilib qo‘ygan fandir.
M a’lumki,
qishloq xo‘jaligi ishlarining mavsumiyligi,
agrotexnika tadbirlarni aniq belgilangan muddatlarda etkizish
lozimligi, har yilgi ob-havo sharoitining bir-biriga deyarlik
o ‘xshamasligi, har bir mintaqaning tuproq, iqlim sharoitini
bir-biridan keskin farq qilishi va boshqa ko'pdan-ko'p omillar
dorivor o‘simliklar o ‘stirish texnologiyasini ishlab chiqishda
k o ‘plab noqulayliklami keltirib chiqaradi.
T a’kidlash
lozimki,
hozirgi
vaqtda
mam lakatimizda
farmatsevtika sanoati va dorixonalarni o ‘simhklar xom-ashyosi
bilan ta ’minlash maqsadida ixtisoslashgan, fermer, o ‘rmon va
boshqa mulkchilik shaklidagi xo ‘jaiiklarida eng ko ‘pi bilan 42
tagacha dorivor o‘simliklar turlari o ‘stiriladi.
Rossiya Federatsiyasi, Ukraina, Moidova, M isr Arab
Respublikasi va bir qator mamlakatlarda dorivor o ‘simliklarni
yetishtirish bilan shug: ullanish birmuncha yaxshi у о ‘ lga qo ‘ у il gan.
M ustaqillikka erishilgandan so‘ng 0 ‘zbekiston Respublikasining
farmatsevtika sanoati tezlik bilan rivojlana boshladi. Hozirgi
vaqtda bunday korxonalarning soni 70 tadan ortiqdir.
Shu sababli ham, ushbu sanoatni dorivor o ‘simliklar xom-
ashyosi bilan etarli darajada ta ’minlash talab etiladi.
Keyingi vaqtda farmatsevtika sanoati korxonalari dori
vositalarimng taxminan 50% dorivor o ‘simliklar xom-ashyosidan
tayyorlanayotganligini e ’tiborga olsak, dorivor o ‘simliklar
o ‘stirish texnologiyasi fani naqadar katta ahamiyat kasb eta
boshlaganini tasavvur qilish qiyin.
Shu sababli ham, 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar
M ahkamasining Qarori bilan hozirgi vaqtda mamlakatimizda
dorivor o ‘simliklar o ‘stirish bilan shug‘ullanuvchi 8 ta
ixtisoslashgan xo ‘ jaliklar tashkil qilingan. Bundan tashqari к о ‘plab
o ‘mion, termer va boshqa mulkchilik shaklidagi xo ‘jaliklarda ham
o ‘stirilmoqda. Biroq mamlakatimizda dorivor o‘simiiklar xom-
ashyosiga b o ‘lgan talabning keskin ortib borishiga qaramasdan
ularrii o ‘stirish texnologiyalari shu vaqtgacha mukammal ishlab
chiqilgan emas.
Shuni alohida ta ’kidlash lozimki, hech bir soha boshqa
fanlamingyutuql ariga tay anmasdan turib, о ‘ zlari rnustaqil ravishda
rivojlana olmaydi. Q ‘z navbatida dorivor o ‘simliklami o ‘stirish
texnologiyasi ham о ‘simlikshunoslik, botanika, farmokognoziya,
agrokimyo, tuproqshunoslik, о ‘simiiklar fiziologiyasi, о ;simiiklar
biokimyosi, о ‘simiiklar biotexnologiyasi, kirayo, fizika va boshqa
fanlaming yutuqlariga tayangan holdagina o ‘z oldiga qo‘ygan
maqsadlarga erisha oladi.
M a’lumki har bir fanning o ‘ziga xos metodlari - uslublari
mavjud. Dorivor о ‘simiiklar o ‘stirish texnologiyasi fani esa
nomlari yuqorida ko ‘rsatilgan barcha fanlaming uslublariga
tayangan holdagina taraqqiy eta oladi.
M azkur asar, asosan, mualliflaming k o ‘p yillik o ‘tkazgan
tajribalari hamda ilmiy adabiyotlardan va boshqa tadqiqotchilar
tomonidan
olingan
m a’lumotlardan
foydalanib
ilk
bor
tayyorlangan darslikdir. Ushbu darslik bir qator kamchiliklardan
xoli emas.
Yuqoridagi fikrlami inobatga olgan holda kitobxonlardan
keladigan qimmatli taklif va istaklami mualliflar so‘zsiz qabul
qiladilar va ularga minnatdorchilik bildiradilar.
| 