- dorivor mahsulotni yig ‘iladigan yemi aniqlash; dorivor
mahsulot yig‘iladigan joyni tanlaganda iloji boricha transport
vositasi (avtomashina) boradigan va aholi yashaydigan yerdan olis
bo ‘lmasligini hisobga olish kerak. Chunki dorivor mahsulotlami
yig‘ishga ishdan b o ‘sh bo‘lgan yerli aholi, maktab o ‘quvchilari
va pensionerlar jalb etiladi;
- dorivor mahsulotlami tayyorlashni tashkil etish;
- y ig ‘i)gan dorivor mahsulotni tayyorlangan jo y
da quritishni
tashkil qilish. Agarda mahsulotni yig ‘ilgan joyida quritishni iloji
bo‘lmasa, u holda uni zudlik bilan quritiladigan yerga transport
vositasida etkazish va quritishni tashkil etish.
Dorivor о ‘simliklar mahsulotini tayyorlash tegishli, vakolatli
mahkamalar tasdiqlagan qat’iy reja bo ‘yicha olib boriladi.
Bu ishni rejalashda dorivor o ‘simliklarni tabiiy o ‘sish joyida
y o ‘q bo ‘lib ketmasligini va ularni muhofaza qilishning boshqa
tadbirlari hisobga olingan b o ‘lishi kerak:
- xom-ashyoni rejalangan niiqdordan ortiqcha tayyorlamaslik;
- dorivor o'sim lik mahsulotini faqat k o ‘rsatilgan va rejalangan
daladan yig‘ish hamda yig‘iladigan dakmi har yili qoidaga binoan
almashtirib turish;
- dorivor mahsulotni yig‘ish
rejasi uni ekspluatatsion
zaxirasidan ortiqcha bo ‘lmasligiga rioya qilish;
- ko ‘p yillik o ‘tli o ‘simliklaming dorivor mahsulot
sifatida
uning yer ustki qismidan foydalaniladigan bo ‘lsa, uni ildizi bilan
sug‘urib olmaslik, y a’ni bu dorivor o ‘simlikni tabiiy sharoitda
yo ‘q b o ‘lib ketishining oldini olish va boshqalar.
Hozirgi vaqtda dorivor о ‘simliklar hamma hududlarda
tayyorlanadi.
Avvalda bu ishlar Ukraina, Belarus respublikalari,
Kavkaz va Rossiyaning Yevropa qismidagi viloyatlar, avtonom
respublikalarida va o ‘lkaiarida yaxshi yo ‘lga q o ‘yilgan.
Ulug‘ Vatan urushi yillarida Sobiq Ittifoq dorivor о ‘simliklar
tayyorlash b o ‘yicha asosiy tumanlari hisoblangan g'arbiy qismi
fashist bosqinchilari tomonidan vaqtincha bosib olingan davrda
19
dorivor mahsulotlar 0 ‘rta
Osiyo respublikalari, Qozog‘iston va
Sibirda tayyorlana boshlandi. Keyinchalik bu respublikalar o‘lka
va viloyatlar ham dorivor о ‘simiiklar tayyorlanadigan asosiy
tumanlarga aylandi.
0 ‘zbekiston Respublikasida dorivor o ‘simliklami tayyorlash,
qayta ishlash hamda о ‘ stirish bilan quyidagi idoralar shug‘ullanadi:
0 ‘zbekiston
Respublikasi
Vazirlar
Mahkamasi
« 0 ‘zbekbirlashuv«ning yo w o y i holda o ‘sadigan о ‘simiiklar
mahsuloti tayyorlovchi Bosh boshqarmasi respublikada dorivor
o ‘simliklar mahsulotlarini tayyorlash ishlarini rejalaydi, dorivor
mahsulot miqdorini va yig ‘iladigan
dalalami aniqlaydi hamda
rahbarlik qiladi.
0 ‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligining
respublika
«Farmatsiya»
ishlab-chiqarish
birlashmasi
boshqarmasi va uning viloyatlardagi idoralari turli dorivor
o ‘simlik mahsulotlarini katta miqdorda tayyorlaydi. Masalan,
m akkajo‘xori onalik ustunchasi (soqoli, popugi), to g ‘rayxon,
b o ‘ymodaron, achchiq shuvoq, n a ’matak va boshqalar.
0 ‘zbekiston
Respublikasining
«Dori-darmon»
davlat
hissadorlik jamiyati har yili 21 tur dorivor о‘simliklardan 60-
70 tonnaga yaqin miqdorda mahsulotlar tayyorlaydi. Jumladan,
dalachoy, achchiq shuvoq, b o ‘ymodaron, zubtumm, oqqaldirmoq,
gazanda, dala qirqbo‘g ‘imi, mayda guli to g ‘rayxon, makkajo‘xori
onalik ustunchasi, na’matak mevasi va boshqalar.
Dorivor o ‘simliklami yig‘ish bilan yana Qishloq va suv
xo‘jalik vazirligi va boshqa vazirliklarga
tegishli boshqarmalari
ham shug'ullanadi. Bu idoralar o ‘zlariga biriktirilgan hududlarda
o ‘sadigan dorivor o ‘simlik mahsulotlarini yig‘adi va tegishli
korxonalarga (farmatsevtika sanoati, dorixonalar boshqarmasi va
boshqalar) topshiradi.
20
D O R IV O R M A IISU L O T L A R N I TA Y Y O RLA SH ,
Q U R IT IS H , ID IS H L A R G A JO Y L A SH T IR ISH
(Q A D O Q LA SH ) VA SA Q LA SH T O ‘G ‘R ISID A U M UM IY
TU SH IJN C H A D O R IV O R M AHSULOTLARN1
T A Y Y O R LA SH !
Tibbiyotda va farmatsiyada tarkibida kishi organizmiga
ta ’sir etuvchi kimyoviy moddasi boTgan dorivor o ‘simlik
organlari - mahsulotlari ishlatiladi. Dorivor mahsulotlar sifatida
o ‘simliklaming ildizi, bargi, p o ‘stlog‘i, guli, mevasi va boshqa
qismlaridan foydalaniladi. Ularni kimyoviy birikmalar eng k o ‘p
yig‘ilgan davrda y ig ‘islitirib olish kerak.1
0 ‘simlik organlarini quyidagi muddatlarda yig‘ib olish kerak:
Barglar odatda o ‘simlik gullashi oldidan yoki gullaganida
yig‘ib olinadi.
Barglar juda ohistalik bilan, iloji boricha o ‘simlikka zarar
etkazmasdan yig‘ib olinadi (belladonna, angishvonagul va boshqa
o ‘simlik barglari).
B a’zan o ‘t o ‘simliklaming bargini tayyorlash uchun yer ustki
qismi о ‘rib olinadi, so‘ngra barglari teriladi yoki yer ustki qismi
quritib maydalanadi.
Barglari ajratilib, poyasi bilan shoxlari
tashlab yuboriladi. Bunda shox va gullar aralashmasi barglarga
qo‘shilib ketishi mumkin (yalpiz, gazanda va boshqa о ‘simliklar).
