UZLIKSIZ TA‘LIM PEDAGOGIKASI
153
13- MAVZU:
O‘QUVCHILARNI IQTISODIY VA EKOLOGIK TARBIYALASH, ULARNI AMALGA OSHIRISH
YO‘LLARI
REJA.
1. Iqtisodiy tarbiya maqsadi va vazifalari.
2. Iqtisodiy tarbiya berish yo`llari.
3.Ekologik tarbiyaning mohiyati va mazmuni
4. Darsda va darsdan tashqari ishlarda ekologik tarbiya.
MAShG`ULOTNING BORIShI.
1.
Iqtisodiy tarbiyaning hozirgi kundagi ahamiyati, uning maqsad va vazifalari yoritib beriladi. Iqtisod,
iqtisodiyotning o`zi nima? Bu tushuncha yunon olimi Geliot tomonidan kiritilgan bo`lib, bu – «uy xo`jaligini
boshqarish san‘ati» ma‘nosini anglatadi. Keyinchalik bu tushunchaning mohiyati kengayib, ma‘nosi ham to`ldirib
borilgan. Iqtisodiyot – bu juda keng va murakkab tushuncha. Iqtisod atamasi tor ma‘noda inson yaratgan barcha
boyliklarni tejash, shuningdek, inson mehnatini qadrlash ma‘nosini anglatadi. Keng ma‘noda iqtisodiyot insonning
tirikchiligini o`tkazishga qaratilgan xo`jalik faoliyati bo`lib, bu faoliyat ishlab chiqarishdan boshlanib, yaratilgan
mahsulotlarni iste‘mol etish bilan yakunlanadi.
Demak, iqtisod inson faoliyatining asosiy jihati bo`lib, jamiyatning eng muhim negizi, uning poydevori
hisoblanadi. Chunki, eng avvalo, insonning inson sifatida talab-ehtiyojining qondirilishi, albatta, uning iqtisodiy
faoliyati asosida erishiladi.
2. Mehnat tarbiyasining iqtisodiy tarbiya bilan aloqadorligi va iqtisodiy ta‘lim, iqtisodiy tarbiya haqida fikr
yuritiladi. Iqtisodiy ta‘lim o`quvchilarga xo`jalik yuritish tizimi (oila byudjetini shakllantirish, xo`jalikni yuritish,
mavjud moddiy boyliklarni asrash, ko`paytirish, savdo-sotiq munosabatlarini to`g`ri tashkil etish va hokazolar)
to`g`risidagi nazariy bilimlarni berishga yo`naltirilgan pedagogik jarayon.
Iqtisodiy tarbiya o`quvchilarga iqtisodiy bilimlarni berish, ularda xo`jalik yuritish faoliyat (oila byudjetini
shakllantirish, xo`jalikni yuritish, mavjud moddiy boyliklarni asrash, ko`paytirish, savdo-sotiq munosabatlarini to`g`ri
tashkil etish va hokazolar)ni tashkil etish ko`nikma va malakalarini shakllantirishdan iborat pedagogik faoliyat jarayoni.
Yurtboshimizning bu masalaga iqtisodiyotning rivojlantirishning muxim 5 tamoyili iktisodiyot siyosatdan
ustun bulishi. Davlat bosh islohatchi bulishi. Qonun ustivorligi. Axolining ijtimoiy ximoyasi. Bozor munosabatlariga
bosqichma-bosqich o`tilishi haqidagi qarashlari va iqtisodiy tarbiya berishning yo`l-usullarini ham ko`rib chiqishi
lozim.
3. Tabiat bilan inson o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar ma‘lum qoidalarga bo‘ysungan holda boradi.Bu
qonunlarni buzilishi ertami kechmi ekologik xalokatga olib keladi. Mustaqil respublikamizdagi ekologik muammolar
umumijtimoiy masalalarning ajralmas qismi hisoblanib,keng jamoatchilik oldidagi xal etilishi zarur bo‘lgan
masalalardan biridir.Ekologiya tushunchasi fanga birinchi bo‘lib ,1866 yilda nemis biologi E.Gekkel tomonidan
kiritilgan. Ekologiya yunoncha so‘z bo‘lib ,uning ma‘nosi tirik organizmlarning yashash sharoiti yoki tashqi muxit
bilan o‘zaro munosabatini bildiradi. Ekologik ta‘lim va tarbiyani bog‘chadan hamda umumta‘lim maktablarining
1- sinfidan boshlash kerak. Ekologik tarbiya insonning tabiatiga, biosferaga bo‘lgan yangicha munosabatlarni
shakllantirishda muhim bosqich hisoblanadi. Ekologik tarbiya atrof muhitga, olamga, xayvonot va o‘simlik dunyosiga
muxabbat va extiyotkorona munosabatlarni shakllantirish jarayonidir.
Ajdodlarimiz bu masalaga aloxida e‘tibor bilan qaraganlar . Bolalar go‘daklik chog‘laridanoq axloqiy va
mehnat tarbiyasini oilada boshlaganlar. Ularda mehnatga muxabbat atrof muxitga xurmat, obodonchilik va
ko‘kalamzorlashtirish hissi shakllantirilgan. Oila davrasida farzandlarga "Suvga tuflama, uni iflos qilma, chunki
barcha jonivorlar uni ichib baxra oladi", "Birni kessang, o‘nni ek" kabi o‘git, nasixat qilganlar. Hozirda umumta‘lim
maktablarining 5 - sinflaridan boshlab, e k o l o g i ya fani o‘qitila boshlanadi.
4. Bolalarda ekologik xususiyatdagi tasavvurlarini kengaytirishda tarix va geografiya fanlarining imkoniyati
katta. Bundan 500 yil,1000 yil avval o‘lkamiz tabiati qanday bo‘lgan , o‘simlik va xayvonot olami qanday bo‘lgani
kabi savollarga javob topish mumkin. Ona tili darslaridagi ko‘plab mashqlar o‘quvchilarda tabiatga mexr uyg‘otishi
qo‘l keladi.
Matematika fanida beriladigan ekologik ta‘lim tarbiya jarayonida o‘quvchilar tabiatidagi salbiy yoki ijobiy
o‘zgarishlar inson sog‘ligiga qanday ta‘sir qilishi haqida aniq tasavvurga ega bo‘lishadi. Masalan: Respublikamizda
1200 ga yaqin sanoat korxonasi borligi, ular xavoga 1500 tonnaga yaqin zaharli moddalarni chiqarayotganligi,
bunday holat 10 yil, 20 yildan keyin shu maromda ketaversa nimalarga olib kelishi mumkinligini misollar vositasida
ekologik falokat oqibatlari yoshlarga tushuntiriladi.
Ekologik yo‘nalishdagi to‘garaklarda bolalar tabiatga zarar yetkazmaslikka, tabiat go‘zalliklaridan
zavqlanishga, atrof muxitni sevishga o‘rgatilib boriladi.
To‘garak mashg‘ulotlarida o‘tiladigan "Tabiatni e‘zozlaylik", "Tabiat va inson", "Ekologiya va inson", "Orol madad
so‘raydi", "Kushlar bizning do‘stimiz" kabi mavzularda tabiatga qiziqishni yanada oshiradi. O‘qituvchining bolalarga
ekologik ta‘lim tarbiya berishda xalqimizning o‘ziga xos milliy tarbiyasidan o‘rinli foydaanishi yaxshi samara
beradi.
