|
Umumiy kimyo va kimyoviy texnologiya
|
| bet | 41/100 | | Sana | 14.02.2024 | | Hajmi | 7,78 Mb. | | #156402 |
Bog'liq portal.guldu.uz-“ORGANIK KIMYО ”Nazorat savollari:
1. Alitsiklik uglevodorodlarning umumiy formulasi qanday va u o`zgarishi mumkin-mi.
2. Alitsiklik uglevodorodlar tuzilishidagi Bayer nazariyasining mohiyati nimadan iborat.
3. Alitsiklik uglevodorodlarni olishning umumiy usullari qanday. Misollar keltiring.
4. Siklopropan va siklopentanning bir-biridan farq qiluvchi reaksiyalariga misollar keltiring.
5. Siklobutan va siklopentanning turli konformatsiyalarini yozing.
6. 1,2,3-trimetilsiklopropanni olish reaksiya tenglamalarini yozing.
7. Siklogeksanni Konovalov usuli bo`yicha nitrolash reaksiya tenglamasi va mexaniz-mini yozing.
10-ma`ruza. Aromatik uglevodorodlar. Gomologik qatori. Benzol halqasining tuzilishi. Aromatiklik haqida tushuncha. Hyukkelь qoidasi. Izomeriyasi.
Reja:
1. Aromatik uglevodorodlar
2. Benzol va uning gomologlari
3. Benzolning tuzilishi va izomeriyasi
4. E. Hyukkelning aromatiklik qoidasi
Tayanch tushunchalar: aromatik uglevodorodlar, benzol, toluol, ksilol, stirol, E.Hyukkelning qoidasi.
Dastlab tabiiy mahsulotlardan (smola va balzamlardan) olingan xushbo`y hidli moddalar aromatik birikmalar deb yuritilgan. Hozirgi vaqtda esa aromatik birikmalar deb benzol va ma`lum darajada benzol harakteriga ega bo`lgan karbociklik birikmalarga aytiladi. Benzol aromatik birikmalarning tipik vakili bo`lib, uni 1825yilda Faradey koks gazidan ajratib olgan. Benzol o`ziga xos hidli, harakatchan suyuqlik. Empirik formulasi C6H6. Benzol molekulasi 6 atom uglerod va 6 atom vodoroddan iborat. Benzoldagi 6 ta uglerod atomi ham undagi vodorod atomlari kabi teng qiymatlidir. Bu esa uning faqat yopiq zanjirli tuzilishiga ega ekanligini ko`rsatadi. Benzoldagi qaysi vodorod atomi o`rinbosarga almashtirilishidan qat`i nazar bir xil monoalmashingan izomer hosil bo`ladi.
Avgust Kekule (1865 y.) benzol uchun quyidagi tuzilish formulasini taklif qildi:
Agar Kekulening ushbu formulasi tug`ri bo`ladigan bo`lsa, uning dialmashingan hosilalarini izomerlari to`rtta bo`lishi kerak:
0 – Izomer II M – Izomer III p – Izomer
H–lar qo`shni uglerod atomlarida joylashgan bo`lsa 0-izomer, bitta uglerod atomidan keyin joylashsa m-izomer, ikkita uglerod atomidan keyin joylashsa n-izomer deb yuritiladi.
Molekulasi tarkibida benzol yoki uning gomologlarini saqlay-digan karbosiklik birikmalarga aromatik uglevodorodlar deb aytiladi. Ularning birinchi vakili benzol bo'lib, uni 1825-yilda ingliz kimyogari va fizigi M. Faradey koks gazidan ajratib olgan. Empirik formulasi C6H6. Benzol +80,l°C da qaynaydigan o'ziga xos hidga ega bo'lgan harakatchan rangsiz suyuqlik. Bu qator uglevodorodlar umumiy formulaga ega. Umumiy formuladan foydalanib, aromatik uglevodorodlar gomologik qatorini hosil qilish mumkin.
|
| |
