40
qayir ustki terassalarida tarqalgan. Shuningdek,
Qashqadaryo, Sheroboddaryo,
Surxondaryo vohalarida va bir qator kichik-kichik daryolarning tog‘lardan
chiqib
tekislikka o‘tadigan joylarida ham kattagina maydonni egallaydi.
Sho‘rxoklar yerning ustki qatlami hamisha sernam bo‘lib turishi bilan
farqlanadi. Bu tuzlar tarkibida kuchli gigroskopik xususiyatiga ega bo‘lgan CaC1
2
bilan MgC1
2
ning eng ko‘p bo‘lishiga bog‘liq.
Sho‘rlangan tuproqlarning quyidagi klassifikatsiyasi qabul qilingan.
Tuproqlarning sho‘rlanishi ekinlar hosilini keskin kamaytirib yuboradi.
Kuchli
sho‘rlangan yerlarda o‘simliklar qurib nobud bo‘ladi.
Sho‘rlanish ta’sirida o‘simlik hujayralariga suv kirishi buziladi. Chunki, bunda
tuproq eritmasining osmotik bosimi hujayra shirasining osmotik bosimiga
qaraganda kattaroq bo‘ladi. Bunda tuproq quruqligi degan hodisa vujudga keladi.
Sho‘rlanish natijasida o‘simliklar urug‘dan unib chiqqandan
boshlab yetilgunga
qadar tuproqdagi suvni yaxshi o‘zlashtira olmaydi.
Tuproqda tuzlar konsentratsiyasi ortgan sayin uruqqa suvning kelishi to‘xtab,
uning bo‘rtishi sustlashadi. Bu esa urug‘ning unib chiqish energiyasiga salbiy ta’sir
qiladi, tuzlarning konsentratsiyasi 8,5 g/l dan ortiq bo‘lsa, urug‘larning bo‘rtishi
sekinlashadi. Bu esa o‘simliklarning o‘sishiga va rivojlanishiga yomon ta’sir etadi.
Suvda oson eruvchan tuzlar o‘simliklarga zararli ta’sir ko‘rsatadi.
Agar H
2
S0
4
ning zararli ta’sirini shartli ravishda 1 deb qabul qilinsa, u vaqtda
magniy sulfid, magniy xlorid va kaltsiy xloridniki 3—5, natriy xloridniki 5—6
ortiqdir.
Ishqor va ishqoriy tuzlar hujayra devorini shuningdek, protoplazmani buzadi.
Tuzlarning yuqorida aytilgan zarar yetkazish darajasiga qarab berilgan nisbiy baho
har bir tuzning eritmasigagina taalluqlidir. Ba’zi tuzlar aralash bo‘lganida zararli
ta’siri ancha kamayadi. Bu hodisa tuzlar antagonizmi nomi bilan ma’lumdir.
Tuzlarning zararli ta’siri tuproq namligiga, uning mexanik tarkibiga va
undagi oziq
moddalarga ham bog‘liqdir.
