165
16. 3. 1. Ulıwma ta’biyiy-geografiyalıq oqıw sayaxatları
Ulıwma ta’biyiy-geografiyalıq oqıw sayaxatları mektep ta’biyiy kurslarının’
belgili bir predmetlerin u’yrenip bolıng’annan son’ o’tkiziledi.
Bul ta’biyiy geografiyalıq oqıw sayaxatları to’mendegi ta’rtipte o’tkiziledi:
1. Oqıw sayaxatlarına tayarlıq jumısları. Tayarlıq jumıslarına to’mendegiler
kiredi: sayaxat o’tkiziletug’ın orındı tan’law h’a’m onın’ kartasın tabıw yamasa rejesin
du’ziw; sayaxattın’ waqtın h’a’m dawamlılıg’ın anıqlaw; sayaxat ushın za’ru’r bolg’an
a’sbap-u’skeneler priborlar dizimin du’ziw h’a’m olardı tabıw; oqıwshılar
menen
sa’wbet o’tkiziw; h’a’m olardı belgili toparlarg’a bo’liw;
2. Oqıw sayaxatın o’tkiziw to’mendegi ta’rtipte a’melge asırıladı:
Belgili bir waqıtta oqıwshılar jıynaladı. Olar menen ja’ne bir ma’rte sa’wbet
o’tkiziledi. Onda oqıw sayaxatının’ maqseti h’a’m wazıypaları tu’sindiriledi.
Ha’r bir toqtalg’an orında to’mendegi jumıslar orınlanadı. Tochkanın’
geografiyalıq ornı anıqlanadı. Tochkanın’ geografiyalıq ornı
mektepke, da’ryag’a,
jolg’a qaray salıstırmalı anıqlanadı.
Eger topografiyalıq karta bolsa tochkanın’ matematikalıq, geografiyalıq ornı
anıqlanadı. Sonın’ ushın tochkanın’ ulıwma ta’biyiy geografiyası u’yreniledi. Da’slep
tochkanın’ geologiyalıq du’zilisi, paydalı qazılmaları, relefi, gidrografiyalıq tarmaqları,
topıraqları, o’simlik h’a’m h’aywanat du’nyası da landshaftları da u’yreniledi. Demek,
ulıwma ta’biyiy geografiyalıq sayaxatlarda oqıwshılar h’a’r bir tochkanı yaki orınnın’
ulıwma ta’biyiy geografiyalıq sharayatın u’yreniw h’a’m bah’alaw ko’nlikpelerine iye
boladı. Jıl dawamında alg’an ta’biyiy geografiyalıq bilim h’a’m ko’nlikpeleri
teren’lesedi h’a’m ken’eyedi.
Orınnın’ paydalı qazılmalarınan: shag’al taslar, qurılıs u’shın
shiyki zatlar
u’yreniliwi mu’mkin.
Orınnın’ relefin u’yreniwde oqıwshılar dıqqatın relef
payda etiwshi faktorlar
h’a’m tiykarg’ı relef formaların ajıratıwg’a qaratılıwı lazım. Bunnan basqa sırtqı
ku’shler h’a’m insan iskerligi ta’sirinde payda bolg’an relef formalarında o’z aldına
ajıratıp ko’rsetiwimiz lazım.
Orındag’ı suw basseynlerine da’rya, ko’l, bulaq qiredi. Sonlıqtan oqıwshılarg’a
orınnın’ gidrografiyası tu’sindirilip beriledi.
