VƏ vasiTƏLƏRİ fənnindən mühazirələr toplusu hazirladi qaim cəFƏrov metrologiya haqqında ümumi məlumat

Şəkil 11.3 - də diskret hesablama üsulu ilə işləyən elektron ommetrin sxemi göstərilmişdir:

P relesinin sol kontaktının R₁ müqavimətinə qapanması nəticəsində C₀ kon­den­satoru E₀ gərginliyinə qədər dolur. Relenin kontaktının ölçülən R_x müqavimətinə qapan­ması ilə C₀ kondensatoru boşalır ( şəkil 11.4 a t₀ momenti ). Bu zaman idarəedici qurğu impuls verir ( şəkil 11.4 b ) və triggeri bir vəziyyətinə qaytarır ( şəkil 11.4 c ). Bu andan zaman selektoru açılır və elektron sayğacın girişinə kvars gene­ratorundan müəyyən f tezlikli impulsların daxil olması təmin olunur ( şəkil 11.4 ç ). İmpulsların hesablanması müqayisə qurğusunun girişinə daxil olan U₁ və U₂ gərginliklərinin bərabər olan halına qədər davam edir. Burada U₁ = E – kondensatorun yükləndiyi gərginlikdir. Onun qiyməti τ = C₀R_x sabit zamandan asılıdır. U₂ - R₃ müqavimətin üzərindəki gərginlik düşgüsüdür. Onun qiyməti ( R₂+R₃ ) gərginlik bölücüsündən asılıdır. Əgər t₁ zaman anında U₁= U₂ olarsa, müqayisə qurğusu impuls verir ( şəkil 11.4 e ) və bu impuls triggeri sıfır vəziy­yətinə gətirir. Bu zaman kvars generatorundan daxil olan impulsların sayğacin girişinə ötürülməsi kəsilir ( şəkil 11.4 d ). t₁ – t₀ = τ zaman anında sayğac m sayda impuls sayır. Bu impulsun qiyməti periodu ilə və τ = R_x·C₀ = mT qiyməti ilə müəyyən olur. Buradan

 ( 11.1 )

təyin olunur. K = 10ⁿ Om / impuls; n = 0; 1; 2 və s. müsbət ədəddir.

Bu cihaz vasitəsilə tutumu da ölçmək mümkündür. Bu zaman R_x əvəzinə nümunəvi R₀ müqaviməti, C₀ əvəzinə ölçüləcək C_x kondensatoru götürmək lazımdır. Tezliyin çox yüksək qiymətlərində bu cihaz vasitəsilə diskretlənmənin xətasını təyin etmək mümkündür.

Sabit və dəyişən cərəyan körpüləri vasitəsilə müqavimətin ölçülməsi

Müqavimətin qiymətini daha yüksək dəqiqliklə ölçmək üçün körpü sxemlərindən geniş istifadə olunur. Bu sxemlər vasitə­silə müqavimət, tutum, itki bucağı, induktivlik, ayrı-ayrı elementlərin qiymətləri və yaxud kompleks qiy­mət­ləri ölçülür. Sabit və dəyişən cərəyanla işlə­yən körpü sxemləri istehsalatda ən geniş yayılmış ölçmə cihazlarındandır. Sabit cərəyanla işləyən körpülər həssas cihaz olduqları üçün onların köməyi ilə müqavimətlərin çox kiçik qiymətlərini də ölçmək mümkündür. Dəyişən cərə­yanla işləyən körpülər isə elementlərin ayrı-ayrı qiymətlərini və ya kompleks qiymətlərini ölçə bilir. Geniş istifadə olunan rəqəmli dəyişən cərəyan körpüsünün sxemi şəkil 11.5 - də gös­tərilmişdir:

Cihazın iş prinsipi aşağıdakı kimidir: balans olmadığı halda körpünün diaqo­na­lın­dakı gərginlik MQ müqayisə qurğusunda çevrilir və güclənərək AİB avtomatik idarəetmə blokuna təsir edir. Bu blokun vəzifəsi Z₁ və Z₂ nümunəvi dəyişən müqavimət elementlərinin yığımını təşkil etmək və tarazlıq yaratmaqdır. Körpünün tarazlıq şərti aşağıdakı kimidir:

Avtomatik idarəetmə bloku RHB rəqəm hesablama blokunun işini idarə edir və həmin blokun köməyi ilə nəticələri rəqəm şəklində göstərir.

Tutum və induktiv xarakterli müqavimətlərin ölçülməsi yüksək tezlik ölçmələrinə aiddir. Yüksək tezliklərdə müqa­viməti ölçmək üçün diferensial körpülərdən istifadə edilir. Diferensial körpülərdə göstərici kimi səviyyə göstəricisindən və ya ossilloqrafdan istifadə olunur.