Yüksək tezliklərin ölçülməsi
Yüksək tezliklərin ölçülməsi üçün aşağıdakı ölçmə üsullarından istifadə olunur:
rezonans üsulu;
elektron üsulu.
Rezonans üsulu. Bu üsulun iş prinsipi paralel konturda cərəyanlar rezonansına əsaslanır. Yəni XL = XC götürüldükdə tezliyin qiyməti aşağıdakı düsturla hesablanır:
 ( 10.7 )
Düsturdan görünür ki, tezliyin qiyməti L və C – dən asılıdır. Ölçmə şəkil 10.6 – da göstərilən sxem üzrə aparılır:
Şəkil 10.6. Rezonans üsulunun sxemi
Rezonans tezlik ölçən cihaz dəyişən rəqs konturundan ölçülən tezliyin daxil edildiyi rabitə elementindən və rezonans göstəricisindən ibarətdir. Rəqs konturu ölçülən tezliklə rezonansa köklənir. Rezonans momentində rəqs konturunun elementinin dəyişməsindən asılı olaraq ölçmənin nəticəsi göstərici cihazda qeyd olunur. Rezonans tezlik ölçən cihaz tezliyin müxtəlif diapazonlarda rəqs konturunun tipinə görə fərqlənir. Orta dəqiqlikli rezonans tezliyini ölçən cihaz 100 MHs - ə qədər tezliklərdə ölçmə aparmaq üçün istifadə olunur. Cihaz dəyişən tutumlu C0 kondensatorundan, L0 dəyişən dolaqlar yığımından və rezonans göstəricisindən ibarətdir. Rəqs konturunun ölçülən rəqs mənbəyi və göstərici ilə əlaqəsi zəif olmalıdır ki, göstəricinin və sarğının dövrəsi kontura təsir edərək onun etibarlığını zəiflətməsin.
Tezlik ölçən rəqəm cihazı
Elektron üsulu ilə tezliyin ölçülməsi üçün istifadə edilən rəqəm ölçmə cihazının sadə sxemi şəkil 10.7 – də göstərilmişdir:
Şəkil 10.7. Tezlik ölçən rəqəm cihazının sadə sxemi
Cihazın iş prinsipi müəyyən zaman anında ölçülən fx tezlikli impulsların elektron hesablayıcısı tərəfindən qeyd olunmasına əsaslanır. A girişinə fx tezlikli siqnal daxil olur. I formalaşdırıcı qurğuda həmin siqnal birqütblü impulslar ardıcıllığına çevrilir. fx tezlikli bu impulslar zaman selektorunun birinci girişinə daxil olur. Onun ikinci girişinə idarəetmə qurğusundan müəyyən davametmə müddətinə malik ( məs: 1 san; 0,1 san; 0,01 san. və s. ) impuls daxil olur. Elektron sayğac həmin müddətdə daxil olan fx tezlikli impulsların sayını qeyd edir və rəqəm göstəricisi fx tezliyinin qiymətini göstərir. KG kvars generatoru və tezlik bölücüsündən ibarət zaman kalibratorunun sayəsində cihazın xətası çox cüzi olduğundan texnikada çox geniş yayılmışdır. Dəqiqliyi istismara münasib olmaqla tezliyin bütün diapazonlarında ölçmə aparmaq qabiliyyətinə malikdir.
MÜQAVİMƏTİN ÖLÇÜLMƏSİ
Ommetrlər və meqommetrlər
Rabitə sistemlərində müqavimətin ölçülməsi sabit və dəyişən cərəyandan istifadə etməklə geniş diapazonda aparılır. Sabit cərəyanla aparılan ölçmələr vasitəsilə müxtəlif siqnalların ötürülməsi zamanı qurğuların sxem elementlərinin parametrlərini təyin edib, işçi vəziyyətini müəyyənləşdirmək mümkündür. Müqavimətin dəyişən cərəyanla ölçülməsi siqnalların ötürülməsi zamanı elementlərin dövrədə yararlı olub – olmadığını təyin etmək məqsədilə aparılır. Müqavimət ölçən cihazlara cəld işləmə, aparılan əməliyyatların sadəliyi, nəticənin dəqiqliyi və s. təlabatlar qoyulur.
Müqaviməti ölçən cihaz ommetrin iş prinsipi maqnitoelektrik tipli voltmetrlə gərginliyin ölçülməsi prinsipinə əsaslanır. Cihazın dövrəyə ardıcıl və paralel qoşulma sxemi şəkil 11.1 – də göstərilmişdir:
Şəkil 11.1. Ommetrdə cihazın dövrəyə qoşulma sxemi
Ommetrlərdə ölçü cihazı müqavimətin ölçü vahidi ilə işarələnir. Cihaz ardıcıl qoşulmuş ommetrlərdə 0 bölgüsü sağda, ∞ bölgüsü isə solda yerləşir. Paralel qoşulan ommetrlərdə isə bunun əksidir. Şəkil 11.1 a ommetr sxemində cihaz ardıcıl qoşulmuşdur və kiçik qiymətli müqavimətləri ölçmək üçün istifadə olunur. Şəkil 11.1 b paralel qoşulan ommetr sxemində isə müqavimətin böyük qiymətlərini ölçmək mümkündür.
Bu ommetrlərlə ölçmə zamanı qida gərginliyinin qiymətinin dəyişməsi çox böyük xətalar yaradır. Bunu aradan qaldırmaq üçün ölçmədən əvvəl ommetrin əqrəbini şkalanın 0 ( ∞ ) qiyməti üzərində dayanmasını yoxlamaq və tənzimləmək vacibdir. Belə ommetrlər çox zaman müxtəlif növ cərəyanları və gərginlikləri ölçən cihazla birlikdə bir cihaz kimi hazırlanır. Bu cihazlar avometr ( ampervoltommetr ) adlanır. Çox vaxt belə cihazları tester adlandırırlar.
Bu növ ommetrlə cihazın daxili müqavimətindən 10-20 dəfə fərqli olan müqavimətləri ölçdükdə böyük xəta yarandığı üçün daha böyük müqavimətləri ölçən cihazlardan – meqommetrlərdən istifadə olunur.
Şəkil 11.2. Sabit cərəyan gücləndiricisi bazasında yığılmış elektron ommetrin struktur sxemi
Şəkil 11.2 – də SCG sabit cərəyan gücləndiricisi bazasında yığılmış elektron ommetrin sxemi göstərilmişdir. Burada göstərici kimi sabit cərəyan voltmetri istifadə olunur. GQ göstərici qürğunun göstərişi Rx və R0 – ın nisbətindən asılıdır. Düyməni basmaqla güclənmə əmsalını dəyişmək mümkündür. Elektron ommetrlər çox böyük müqavimətləri ( 1014 Oma qədər ) ölçməyə imkan verir. Kabellərin yaxud başqa qurğuların izolyasiya müqavimətinin ölçülməsində bu növ cihazlardan geniş istifadə olunur. Bu cihazlar – 40º C – dən +50º C temperaturda və +35º C temperatur olduqda 98% rütubətlik şəraitində ölçmə apara bilir. Elektron ommetrin ölçmə diapazonu çox genişdir.
Ölçdüyü kəmiyyətin qiymətindən asılı olaraq istehsalatda mikroommetrdən tutmuş teraommetrə qədər növləri vardır. Ommetrlər və meqommetrlər ayrıca cihaz şəklində və yaxud ölçmə cihazının tərkibində ola bilər. Hazırda elektron ommetr çox geniş yayılmışdır. Elektron ommetrin göstərişi rəqəmli şkala və yaxud analoq cihaz ola bilər.
| 