Torpaqlama müqavimətinin ölçülməsi
Rabitə müəssisələrində və istehsalat sahələrində işçiləri gərginlik altına düşmə təhlükəsindən, rabitə avadanlığını və xəttləri xarici elektromaqnit sahələrinin təsirindən qorumaq üçün torpaqlamadan istifadə edilir. Torpaqlama torpaqlayıcı və onları elektrik avadanlığı ilə birləşdirən naqillərdən ibarət qurğudur. Torpaqlayıcı metal naqil və ya müxtəlif formalı keçirici ( boru, künc dəmiri, şin, məftil və s. ) olmaqla müəyyən elektrik kontakt müqaviməti yaradır.
Torpaqlama müqaviməti naqillərlə torpaq arasında elektrik kontakt müqavimətinin cəmidir. Yerinə yetirdiyi funksiyadan asılı olaraq torpaqlama işçi, qoruyucu və ölçü torpaqlama növlərinə bölünür. İşçi torpaqlama simli rabitənin avadanlığını torpaqla birləşdirən torpaqlayıcı qurğudur. Burada torpaqdan elektrik dövrəsinin keçirici naqili kimi istifadə olunur. Qoruyucu torpaqlama ildırım ötürən, kabellərin örtüyünü, güc qurğularının metal hissələrini, simli rabitə qurğularını, işçi cərəyan daşıyıcılarını torpaqla birləşdirən qurğu olub, işçilərin həyatını, xətt və avadanlığı qorumaq üçün istifadə olunur. Ölçü torpaqlaması köməkçi torpaqlama olub, naqilli rabitə avadanlıqlarında işçi və müdafiə torpaqlamalarına nəzarət etmək və ölçmə aparmaq üçün istifadə olunur.
Torpaqlama müqaviməti ildə 2 dəfə ( yay və qış mövsümündə) ölçülür və xüsusi jurnalda qeyd olunur.
Torpaqlama müqavimətinin qiyməti stansiyanın tutumundan asılıdır və aşağıdakı normaları vardır: elektron ATS – lər üçün işçi torpaqlamanın norma qiyməti 1 Omdan çox olmamalıdır. Müdafiə torpaqlamasının qiyməti 10 Oma qədər, köməkçi torpaqlamanın norma qiyməti 30 Oma qədər olmalıdır.
Ölçmə nəticəsində alınan qiymət normadan çox olduqda onu süni şəkildə normaya salırlar, yəni torpaqlayıcı elektrodun ətrafı kimyəvi surətdə dəyişdirilir. Onun ətrafına su, duz, turşu, kömür qırıntısı və s. əlavə olunur. Əgər bu üsulla torpaqlama müqaviməti normaya düşməzsə, basdırılan elektrodların sayını artırırlar.
Torpaqlama müqavimətini ölçmək üçün aşağıdakı üsullardan istifadə olunur:
Voltmetr - ampermetr üsulu
Üç cəm üsulu.
Əvəzetmə üsulu.
Voltmetr - ampermetr üsulu ilə ölçmə apardıqda voltmetr və ampermetrdən istifadə olunur. Bu səbəbdən üsul voltmetr - ampermetr üsulu adlanır. Ölçmə dəyişən cərəyanla aparılır və şəkil 11.9 – da göstərilən sxemdən istifadə olunur:
Şəkil 11.9. Torpaqlama müqavimətinin voltmetr- ampermetr üsulu ilə ölçülməsi
Əgər voltmetrin daxili müqaviməti kifayət qədər böyük olarsa, onda
 Om ( 11.10 ) olar.
Burada Ux – voltmetrin, Ix – ampermetrin göstərişidir.
Üç cəm üsulu ilə torpaqlama müqavimətinin ölçülməsi sxemi şəkil 11.10 – da göstərilmişdir:
Şəkil 11.10. Torpaqlama müqavimətinin
üç cəm üsulu ilə ölçülməsi
Bu üsul vasitəsilə torpaqlama müqavimətini ölçmək üçün tələb olunan 3 – dən az olmayaraq torpaqlama ( torpaqlama müqavimətlərinin qiymətləri uyğun olaraq Rx Ry Rz ) iki - iki kombinasiya etməklə
Rxy = nRm1 Rxy = Rx+ Ry
Rxy = nRm2 Rxz = Rx+ Rz
Rxy = nRm3 Ryz = Ry + Rz (11.11) alınır.
Rx müqaviməti Rx = 0,5 (Rxy + Rxz – Ryz ) (11.12)
düsturu ilə təyin edilir. Müqavimətlər bir-birindən çox fərqli olduqda bu üsulun xətası böyük olur.
Əvəzetmə üsulu rabitə müəssisələrində torpaqlama müqavimətini ölçmək üçün ən geniş yayılmış üsuldur. Əvəzetmə üsulunun sxemi şəkil 11.11 – də göstərilmişdir:
Şəkil 11.11. Torpaqlama müqavimətinin
əvəzetmə üsulu ilə ölçülmə sxemi
Bu üsulun mahiyyəti ondadır ki, R kalibrləyici ( ölçmə cihazının dərəcələrini yoxlayan ) rezistorun vəziyyətindən asılı olaraq UR gərginlik düşgüsü rezistorun sol hissəsinə düşür və bu ölçülən torpaqlamanın UX gərginlik düşgüsünə bərabərdir. Bu gərginliklər bərabər olduqda, göstəricidə cərəyan olmur. Ölçmə apardıqda şəkil 11.11 – də göstərilən sxemə əsasən mühərrikin vəziyyətini dəyişməklə n transformasiya əmsalını seçib, göstəricidə cərəyanın olmamasına nail olmaq lazımdır. Torpaqlama müqaviməti Rx = Rn - ə bərabərdir. R – dəyişən rezistor şkalasının göstəricisi, n – transformasiya əmsalıdır.
İstehsalatda torpaqlama müqavimətini ölçmək üçün tətbiq olunan M – 416 cihazının iş prinsipi əvəzetmə üsuluna əsaslanmışdır: ölçmə zamanı cihazın çeviricisi “nəzarət 5 Om” vəziyyətinə qoyulur, düyməni basaraq “Reoxord” dəstəyini fırlatmaqla göstəricinin əqrəbi 0 vəziyyətinə gətirilir. Bu zaman cihazın göstərişi 5 ± 0,3 Om olmalıdır. 5 Omdan az olan torpaqlama müqavimətini ölçdükdə ölçmə xətasının az olması üçün cihaz şəkil 11.12 - də göstərildiyi kimi qoşulur:
Şəkil 11.12. M – 416 cihazı ilə ölçmə aparılması
Ölçməni birinci diapazonda, çeviricini “x1” vəziyyətinə qoymaqla başlayırlar. “Reoxord” dəstəyini fırlatmaqla göstəricinin əqrəbinin 0 – a maksimum yaxınlaşmasına nail olmaq lazımdır. Birinci diapazonda ölçmə aparmaq mümkün olmadıqda, sonrakı diapazonlara keçməklə bunu etmək olar. Ölçmənin nəticəsini hesablamaq üçün “Reoxord”un şkalasının göstərişini çeviricinin vəziyyətindən asılı olaraq vurğu işarəsinin qarşısındakı rəqəmə vurmaq lazımdır.
Bu cihaz qurğuların aktiv müqavimətlərini, torpaqlama müqavimətini və torpağın öz müqavimətini ölçmək üçün istifadə olunur. Cihaz 0,1 – 1000 Om hüdudunda 0,1 – 10 Om; 0,5 – 500 Om; 2 – 200 Om və 1000 Om diapazonlarında ölçmə aparır. Ölçmə xətası ± 0,5% - dir. M – 416 cihazı kanalda səs – küy və maneə olduğu halda da işləyir və - 25° C - dən + 60° C temperaturda 95% rütubətlikdə ölçmə apara bilir. Cihazın qida mənbəyi 3 ədəd 4,5 V elementdir. Tələb etdiyi cərəyanın qiyməti 90 mA - dir.
| 