34
xizmatlar bilan qondirishga harakat qilmoqda. Birinchi klass mehmonlari uchun turli
xil yumshoq o’rindiqlar mavjud. Bort menyusida taom va vinolar keltirilgan, bu
ekonom klassda ham bor. BA biznes klassda tez- tez
doimiy reyslarda qatnovchi
yo’lovchilarga kumush va oltin karta xizmatlari ham ko’rsatiladi. U shuningdek, par-
voz davomida yo’lovchilarni bepul ovqat va ichimlik bilan ta’minlaydi. Har bir
o’rindiqda 2 tadan jurnallar, kinolar to’plami, 4 ta radio kanallar va teledasturlarni
ham taqdim etadi. Bu aviakompaniyaga talab ko’p bo’lishi bilan bir qatordajuda
qulay va dunyoning deyarli barcha mamlakatlariga uchadi.
Narxlashtirish. BA o’zining narxlashtirish siyosatini iste’molchilarning turli xil
ehtiyojlariga ko’ra belgilagan. Masalan, kimdir deylik, Gretsiyaga bormoqchi bo’lsa,
unga faqatgina o’rinning o’zi va kam chiqim bo’lishi afzal bo’lsa, u ekonom
klassda 100 funt-sterling to’lab borishi mimkin. Biroq
kimdir qulay, yaxshi sharoitga
borishni va bepul ovqatlar tanlovi, yumshoq o’rin uchun biznes klassda 400 funt-
sterling to’lab uchishga tayyor bo’ladi.
British Airwaysda:
1. Birinchi klass a’zolari oltin rangli kartochka iste’molchilaridir;
2. Biznes klassdagilar- kumush
3. ekonom klass a’zolari kok kartochka a’zolaridir.
Uning 3 ta narxlashtirish strategiyasi mavjud:
1.
Premium strategiyasi (yuqori sifat , yuqori narx);
2.
O’rta darajadagi iste’molchilar uchun o’rta sifat va o’rta narxli bo’ladi;
3.
Ekonom strategiyasi sifati ham pastroq, biroq narxi ham shunga yarasha
past bo’ladi.
Bu 3 ta strategiya BA da turli xil mijozlarning ehtiyojlarini qondirish ularga
qulaylik va imkoniyatni yaratib berish uchun nihoyatda zarur. Shu tariqa, mijozlar
o’zlariga mos bo’lgan xizmat turlaridan foydalanadilar.
1997- yillarga qadar jahon miqyosida aviatsiya sohasida
faqat bir necha yirik
aviakompaniyalar oligapolistik muhit yaratib o’z narxlarini ham o’rnatishgan. Bu
o’sha paytlarda xaridlar uchun juda qimmatga tushgan. Biroq aviatsiya sohasida
1997- yilda Easy Jet kompaniyasining tashkil topib ishga tushishi bilan raqobat
kuchaya bordi. Natijada, ko’plab past narxlarda bu xizmatdan iste’molchilar foyda-
landilar. Shu tariqa, oligapoliya tarqatilib raqobat natijasida past narxlardagi aviat-
ashuvchilar ham ko’payib bordi.
35
BA hozirda o’z raqobatchilaridan kelib chiqqan holda quyidagi xususiyatlarga
ko’ra narxini belgilaydi:
-
narxkashtirish ob’yektlarini tanlash;
-
talabni aniqlash;
-
kutilayotgan narxlar;
-
raqobatchilarning
narxlarni, qiymatlarini va takliflarini analiz qilish;
-
narxlashtirish siyosatini tanlash.
1)
Ilgari BA o’z narxlashtirish ob’yekti sifatida daromadni maksimallashtirishni
ko’zlagan. Biroq kichik aviakompaniyalar o’zlarining arzon narxdagi xiz-
matlari bilan bozor taqsimotida katta ulushga ega bo’la boshladi. Boshqacha
aytganda, xaridorlar bu kabi kichik va arzon aviakompaniyalarning xiz-
matidan bajonidil foydalanadilar. BA shundan so’ng o’z narxlashtirish obyek-
tini maksimal daromaddan bozor taqsimotidagi ulushini maksimallashtirishga
almashtirdi. Shu tariqa, o’zining turli xildagi narxlashtirish
siyosatlarini ishlab
chiqdi va bunda ekonom klass ya’ni arzon narxdagi o’z xizmatini taqdim
etdi.
Boshqa narxlashtirish ob’yekti bu BA ning sifatining yuqoriligini belgilab be-
radigan uning brendi tasviri hisoblanadi. Garchi ko’pgina o’zgarishlarga qaramay
u o’zining brendini saqlab kelgan va bundan keyin ham saqlaydi.
2)
Talabni aniqlashda aytish joizki, BA 2 xil iste’molchilar turini aniqlagan:
Narx ta’siri yuqori xaridorlar (talabalar, mustaqil sayyohlar, tez-tez sayo-
hatga chiqib turuvchilar) bo’lib, ular eng arzon narxdagi va eng yaxshi
taklifdagi narxlarni qidirishadi.
Narx ta’siri past bo’lgan xaridorlar (biznes xaridorlar va ijrochi xaridorlar)
b o’lib, ular asosan, sifatning yuqoriligiga ahamiyat
berishadi va narxning
ahamiyati past bo’ladi.
Bunday xaridorlarni klassifikatsiyalash kompaniyaning marketing strategiyasini
aniqlashda yordam beradi. Shu tariqa, kompaniya har qanday holatda o’z elastikligini
saqlaydi. Bundan kelib chiqadiki, yuqori narxlardagi xizmatga talab kam bo’lib,
past narxdagilarga yuqoridir.
3)
BA mahsulot (xizmat) ni narxlashtirish mobaynida sifati bilan bog’liq bo’lgan
holda, quyidagi vositalarni ham inobatga olib, kutilayotgan narxni belgilaydi:
Xizmatning narxi;
