D.Xoliqov, Jizzax politexnika instituti assistenti
Yashil iqtisodiyotni rivojlantirish uchun mikro va makro koʻlamda kompleks
yondashuv, jumladan, turli me’yoriy-huquqiy hujjatlarni ishlab chiqish va qabul
qilish talab etiladi. Ushbu hujjatlar iqtisodiy faoliyatning atrof-muhitga ta’sir
koʻrsatadigan barcha jabhalarini qamrab olishi, yanada barqaror va ekologik toza
ishlab chiqarish usullari va iste’mol shakllariga oʻtishni tartibga solishi kerak.
Keling, yashil iqtisodiyotni rivojlantirish uchun institutsional asosning har bir
qismning tahliliy izohi bilan taklif etilayotgan tuzilmasini koʻrib chiqaylik.
1. Yashil iqtisodiyot boʻyicha asosiy qonunlar, bu barqaror rivojlanish,
resurslardan oqilona foydalanish, iqlim oʻzgarishi oqibatlarini yumshatish va
biologik xilma-xillikni saqlash boʻyicha umumiy tamoyillar va maqsadlarni
belgilovchi yashil iqtisodiyotni rivojlantirish asosidir.
2. Qayta tiklanuvchi energiya sohasidagi qonunlar va huquqiy-me’yoriy
hujjatlar boʻlib, bu ham qayta tiklanuvchi energiya manbalarini ishlab chiqish va
joriy etishga koʻmaklashish, mamlakat yoki mintaqaning energiya balansida qayta
tiklanuvchi energiya sohasidagi qonunlar uchun standartlarni va kvotalarni belgilab
beradi.
3. Resurslarni boshqarish va qayta ishlashga oid qonun hujjatlari chiqindilarni
boshqarishni tartibga solish, qayta ishlash va ikkilamchi resurslardan foydalanishni
ragʻbatlantirish orqali chiqindilarni kamaytirish va resurslar samaradorligini
“Yashil iqtisodiyot sari: nazariy va amaliy yondashuvlar tahlili”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
46
oshirishga qaratilgan
78
.
4. Emissiya va ifloslanishni kamaytirish qoidalari boʻlib, bular ham oʻz
navbatida korxonalar uchun zararli moddalar chiqarish chegaralarini belgilab, havo,
suv va tuproq ifloslanishi darajasini pasaytirishga yordam beradi.
5. Biologik xilma-xillikni muhofaza qilish va ekologik faoliyatga oid qonun
hujjatlari ham tabiiy hududlarni muhofaza qilishni ta’minlaydi, shuningdek,
biologik xilma-xillikni saqlash va tiklashga qaratilgan faoliyatni tartibga soladi.
6. Yashil iqtisodiyotni ragʻbatlantirish uchun moliyaviy va soliqni tartibga
solish ekologik yoʻnaltirilgan loyihalar va korxonalar uchun imtiyozlar,
subsidiyalar, soliq ta’tillari, shuningdek, ekologik zararli faoliyatni tartibga solish
uchun “yashil” soliq va yigʻimlarni joriy etishni oʻz ichiga oladi.
7. Barqarorlik standartlari va sertifikatlash boʻlib bu tovarlar va xizmatlar
uchun barqaror rivojlanish standartlarini ishlab chiqish va qoʻllash, ekologik
sertifikatlash toza mahsulotlar, ishlar va xizmatlar, bu ularning bozordagi
raqobatbardoshligini va iste’molchilarning xabardorligini oshirishga yordam beradi.
8. Energiya samaradorligi qonunchiligi boʻlib, bu ham binolar, uskunalar,
transport vositalari va ishlab chiqarish jarayonlari uchun energiya samaradorligi
talablarini kiritadi, bu energiya sarfini kamaytirish va atrof-muhitga ta’sirni
kamaytirishga yordam beradi
79
.
9. Yashil moliya va investitsiyalar sohasida tartibga solish boʻyicha huquqiy
asoslar yashil iqtisodiyotni rivojlantirishga qaratilgan loyihalarga, jumladan, yashil
obligatsiyalar, ekologik jamgʻarmalar va boshqa moliyaviy vositalarga
investitsiyalarni jalb qilish uchun shart-sharoitlar va mexanizmlarni yaratib beradi.
10. Urbanistika va yashil qurilish sohasidagi siyosat va standartlar ham yashil
iqtisodiyotni tartibga solish nuqtayi nazaridan barqaror shahar rivojlanishi
tamoyillarini ishlab chiqish va amalga oshirish, shu jumladan, yashil qurilish, yashil
hududlarni yaratish, atrof-muhitning izlarini kamaytirish uchun shahar hududlaridan
samarali foydalanishga xizmat qiladi.
Yuqoridagi qayd qilingan yoʻnalishlarni samarali boshqarish va amalga
oshirish
uchun
barcha
darajadagi
yashil
iqtisodiyot
tashabbuslarini
muvofiqlashtirish, monitoring qilish va qoʻllab-quvvatlash uchun mas’ul boʻlgan
ixtisoslashtirilgan quyidagi muassasalar va boʻgʻinlarini yaratish zarur:
- yashil iqtisodiyotni rivojlantirish milliy boshqarmasini oʻz ichiga olib bu
boshqaruv boʻgʻini mamlakat darajasidagi faoliyatni muvofiqlashtiradi, milliy
strategiya va harakatlar rejasini ishlab chiqadi;
- hududiy va mahalliy yashil iqtisodiyot boshqaruvi boʻgʻinlari boʻlib, bular
milliy strategiyalarni hududlarlarning oʻziga xosligi va ehtiyojlariga moslashtirish,
mahalliy loyihalarni amalga oshirishga xizmat qiladi;
- mustaqil nazorat boʻgʻinlari atrof-muhit va barqaror rivojlanish
qonunchiligiga rioya etilishini nazorat qiladi, litsenziyalaydi va sertifikatlaydi;
78
Mahkamovich S.A. Qurilish majmuasida menejmentni tashkil qilishning zamonaviy shakllari // Me’morchilik va
qurilish muammolari. – 2021. – С. 128.
79
Makhkamovich S.A. Advantages of drawing mechanical details on computer // Journal of science, research and
teaching. – 2023. – Т. 2. – №. 11. – С. 56-63.
|
