Muammolar borliqni tahlil qilishni o ‘rgatadi. Uni isbotlash
kishining qilgan qarorlari bilan bogMiq.
1.4. F a ra z
F a ra z - bu tasdiqlanmagan
va isbotlanmagan, nazariyadan
chiquvchi ilmiy fikr.
Fan metodologiyasida farazlar nazariy va empirik holatlar kabi
eksperimental farazlarga ajratiladi. N azariy
fa ra z ia r ichki naza-
riyalar va nazariy bilimlar asosida vujudga keladi. Fan farazlari
tugallanuvchi, davom ettiriluvchi xarakterga ega boMishi kerak.
Ikkinchi tur farazlar eksperim ental u su lla r bilan muammolami
hal etuvchi holatlardir.
Eksperimental farazlar, albatta, nazariyaga
asoslanishi shart emas.
Insonning faolligi uning dunyosini muammosiz boMishini
ta’minlaydi. Muammolar ruhiy faollik bilan ham bogMiq. A trof
olamga ko‘ra farazlami 3 ta turga ajratish mumkin.
Birinchi turi
nazariyalarga yoki borliq modellariga asoslanadi va ularni ochib
beradi. Ikkinchi turi taMimiy eksperimental farazlar,
ular voqea va
asoslar orasidagi munosabatni ifoda etadi. Ular Feyerbendning
«Barchasi tasdiqlanadi» tamoyillari asosida shakllanadi. Uchinchi
turi empirik farazlardir. Ular qandaydir
model yoki nazariyalar
asosida rivojlanadi va shakllanadi.
Qadimgi variantda bunday farazlar Kozma Prutkovaning qarash-
larida ifoda etiladi: «Buminga e ’tibor ber, u tuklar bilan qoplangan»,
eksperimentdan keyin bunday faraz isbotlangan.
Isbotlangan farazlarni natijalariga ko‘ra ajratish mumkin:
a) hodisa;
b) hodisalar orasidagi aloqa;
d) hodisalar orasidagi aloqaning sabablari.
Farazning A turini ko‘rib chiqamiz bunda bitta odamda qancha
ramziylik borligi ifoda etiladi. Farazning В
turi bunda bola intellekti
va ota-onalam ing bunga boMgan munosabati tushuntiriladi. Faraz
ning d turida sabablar tushuntiriladi.
Gottsdanker farazlaming quyidagi eksperimental turlarini ajratadi:
• K on tr fa ra z - asosiy betaraflik avtomatik tarzda.
• K on tr eksperim ental farazlar faqat laboratoriya eksperi-
mentidan iborat.
