nazariyani
shakllantiradi, ayni paytda (aniqlikni) borliqni emas, ideal
obyektni ta’riflaydi. Uslubiy qurilma aksiomani va gipotetik-deduk-
tiv nazariyalarni rivojlantiradi. Birinchidan, nazariyaning ramkasi
boMmish, isbot talab etmaydigan, zarur va yetarli boMgan aksioma-
lardan qurilgan boMadi. lkkinchidan,
farazlarning empirik, induktiv
asoslari mavjudligi, nazariyalar matematik apparatning sifat quril-
masi tarzida, shaklan, rasmiy tomondan rivojlanadi. Sifat naza-
riyalarni psixologiyada A. Maslouning qarashlari, L. Festinger, Dj.
Gibsonning ekologik idrok qarashlarida ko‘rish mumkin. Shakliy
nazariyalar qoMlaniladigan matematik
apparatning tuzilishida na-
moyon boMadi. Bu nazariya D. Xonsonning ishlarida o ‘z aksini
topgan, aqliy nazariya J. Piaje, motivlar nazariyasi K. Levin, D.Kelli
tomonidan yaratilgan. Formal nazariyalar matematikada ishlatila-
digan apparatda namoyon boMadi.
Empirik yo‘nalish nazariyaning sifatini rivojlantiradi, haqiqatni
yozish uchun lozim boMadi. Nazariya faqatgina borliqni aks ettir-
maydi, balki uning tuzilishini ham ko‘rib chiqadi, eksperimental
natijalar, nazariyaning holati va uning ta’sirini hisobga oladi.
M avjud vaqtda oMkazilgan eksperiment natijalarida faqat bitta
emas, balki ikki yoki undan ortiq nazariyalar
isbotlanib tushun-
tiriladi. Masalan, psixofiziologiyada sensorning uzluksizligi haqida
nazariya mavjud. Psixofiziologiyada shaxsning bir qancha sifatlari va
empirik ta’sir etuvchi omillari isbotlangan. (G. Ayzenk modeli,
R. Kettell modeli, «Katta beshlik»).
Taniqli nietodolog B. Feyerbend «Tirishqoqlik tamoyili»da eski
nazariyalarni rad etmaslik lozim, hatto ulam ing aniq isbotlarini e’ti-
borsiz qoldirib boMmaydi, deb hisoblaydi. Ikkinchi uning tamoyili
metodologik anarxizm tamoyili: «Fan o ‘zi bilan anarxistlikni vujud-
ga
keltiradi, nazariya qonunlar asosida har doim progressiv rivoj-
lanishda... Bu tarixiy voqealami analiz qiladi va isbot etadi, fikr va
harakat orasidagi munosabatni mavhum tahlil qiladi. Asosiy tamoyil
progressiyaga to'sqinlik qilmaydi, bu «Hammani qo'yib yuboramiz»
deb ataladi. Masalan, biz farazlami qoMlashimiz mumkin, bular
nazariyada ko‘rsatilgan va eksperiment
natijalarida isbotlangan
boMishi lozim. Fanni konstruktiv harakatlar bilan rivojlantirish mum
kin» (Feyerbend. 1986).
