226
qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarishga,
hunarmandchilikka, chevarchilikka qiziqishlarini
takommillashtiradi.
Forobiyning insoni fazilatlari to‘g‘risidagi ta’limidan quyidagi ma’lum xulosalariga kelish mumkin:
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini yoshlikdanoq bu jamiyat insonlarning o‘zaro birikuvi yordamida
insonlarning o‘z moddiy ehtiyojlarini qondirishga bo‘lgan intilshi natijasida vujudga kelishi va jamiatdan
tashqarida insondan, jamiyatdan ajralgan holda o‘zaro yordamsiz o‘z ehtiyojini qondira olmasligini
tushuntirib berish.
O‘quvchilarning barcha tug‘ma qobiliyatlarini yuksak kamolotga hamda mukammallikka erishishi
uchun sarf qiladi va bu yo‘lda o‘zini qurshagan tabiati hodisalaridan foydalanadi, ularni o‘ziga xos
bo‘ysindiradi, buning uchun ilm-fanni turli hunarlarni o‘rganadi Al-Xorazmiy, Al-Roziylarning pedagogik
qarashlarida ham jamiyatning rivojlanishida ta’lim tarbiyaning o‘rni yosh
avlodlarni tarbiyalashda
kasbkorlikning, hunarmandchilikning ijodiy ta’siri u insonlarning kundalik hayotiy ehtiyojlarini
qondirishga xizmat qilishlari zarurligini targ‘ibot qilganlar. Ibn Sinoning tavsiya qilgan asarida tarbiya va
ta’lim quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
Aqliy tarbiya.
Jismoniy tarbiya.
Estetik tarbiya .
Axloqiy tarbiya .
Mehnat tarbiyasi.
Ibn sino fikricha bolaga ma’lum bir kasb-hanar o‘rgatish zarur. O‘quvchi kasb-hunarni ma’lum
darajada o‘rganib bo‘lgandan so‘ng hunardan foydalanishi va mustaqil hayot kechirishini o‘rganish lozim.
Bundan ko‘rinadiki mehnat fani, o‘quvchilarni bilimli, dono, mehnatsevar, ijodkor, tadbirkor, ishbilarmon,
barkamol, yetuk kesb- hunar egasi qilib tarbiyalash uchun fan sifatida bir manba hisonlanadi.
Beruniy mamlakatning obodonchiligi ilm-faning ravnaqiga bog‘liq, yoshlarning baxt-saodati va
kamoloti uning bilimi, ma’rifatida deb biladi. Shuning uchun ham olim, yoshlarni ilm-ma’rifatga chorlaydi.
Beruniy yoshlarda rahmdil, mehribon, kishilarga iltifotli, xayrxoh bo‘lishni, najotsiz odamga qo‘l
cho‘zishni, makkorlik, ayyorlik,
adolatsizlik, jur’atsizlik, boylikka xirs qo‘yish kabi sifatlarga yo‘l
qo‘ymaslikni talab etadi. Ulug‘ allomalarimizning nodir qarash va fikrlari har bir fanning rivojlanishida
muhim ahamaiyat kasb etib, bolaning barkamol bo‘lib rivojlanishida ham muhim o‘rinni egallaydi.
Mehnat ta’limi o‘qituvchilar rahbarligida o‘quvchilar tomonidan bajariladigan aqliy va jismoniy
harakatlar jarayonidan iborat bo‘lib, yakuniy natijada ularning mehnat qurollari vositalari va jarayonlari
haqidagi bilimlarni hamda ma’lum sohadagi ishlab chiqarish mehnatini bajarish uchun zarur amaliy
ko‘nikmalarini egallashlariga ongli ravishda kasb tanlashga hamda jamiyat va shaxs farovonligini beruvchi
shaxsiy sifatlarini va tafakkurlarini rivojlantirishga qaratilgan o‘quv faoliyatidir30.
Mehnat ta’limi mazmuni shu vazifalarga to‘la bog‘liqdir, ya’ni shu vazifalarga ko‘ra belgilanadi.
Masalan: ta’limni unumli mehnat bilan birga qo‘shishni ta’minlash zarurligi boshlang‘ich sinfdagi o‘qitish
mazmuniga, jumladan, mehnat ta’limi mazmuniga qator talab qo‘yadi:
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining faoliyatlari imkoniyatiga qarab unumli mehnatni o‘z ichiga olishi
kerak.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining unumli mehnati ularning o‘quv faoliyatlariga tartiban qo‘shilib
ketishi kerak.
Unumli mehnat mazmunida bolalarning yosh imkoniyatlari, mehnat ta’limi vazifalari, ishlab
chiqarish muhitining xarakteri hisobga olinishi kerak.
Maktab boshlang‘ch sinflarga ta’limning ishlab chiqarish malakasini berish bilan tugallanishi kerak.
Xulosa qilib aytganda, bugungi kunda boshlang‘ish sinflarda mehnat ta’limi jarayonida
o‘quvchilarning amaliy faoliyatlariga alohida e’tibor berilishi zarur.
Mehnat topshiriqlarini
bajarishda o‘quvchilar ko‘rsatmali qo‘llanmalar, materiallar, o‘yinchoqlar, tabiiy materiallardan buyumlar
tikadilar va yasaydilar. I-IV –sinflarda ustaxona amaliy mashg‘ulotlari bilan mehnat darslarining
bog‘lanishi va harakteriga ko‘ra bir tomonlamadir ya’ni, V-VII-sinflardagi mehnat ta’limi mazmunini
hisobga olgan holda tuzilishi kerak. Mehnat ta’limining maqsadi boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga faqat
bilim ko‘nikma va malakalar berishgina emas, balki ularda mehnatga, jamoa va mulkka, jamoa va uning
alohida a’zolariga ongli munosabatini, shaxsiy va jamoa foydasi uchun ishlashga tayyorgarlikni
tarbiyalashdan iboratdir.
