20
Malkolm Noulz kattalar ta'limining asoschisi deb hisoblanadi. Nouulsning
asl tadqiqotlari va
yozuvlari kattalar o'quvchilari va o'n sakkiz yoshga to'lmagan o'quvchilar o'rtasida sezilarli, aniqlanadigan
farqlar mavjudligidan kelib chiqqan. Nouzning fikriga ko'ra, farqlar kattalar o'zini o'zi boshqarishi, tajriba
repertuariga ega bo'lishi va darhol qo'llanilishi mumkin bo'lgan mavzuni o'rganishga intilishi bilan bog'liq.
Ushbu o'rganish "uning ijtimoiy rolining rivojlanish vazifalari bilan chambarchas bog'liq", shuning uchun
darhol qo'llanilishi mumkin bo'lgan tegishli ko'nikmalarni shakllantiradi:
1. O'z-o'zini anglash tushunchasi: Inson etuklashganda, u qaramlikdan o'zini o'zi boshqarishga o'tadi.
2. Tajriba: Kattalar o'zlarining bilimlarini oshirish uchun o'z tajribalaridan foydalanadilar.
3. O'rganishga tayyorlik: kattalarning o'rganishga tayyorligi yangi ijtimoiy rollarni egallash bilan
chambarchas bog'liq.
4. Yo'nalish: Inson yangi bilimlarni o'rganayotganda, uni darhol muammolarni hal qilishda qo'llashni
xohlaydi
5. Motivatsiya: Inson kamolotga erishganida, u ichki omillardan o'rganish motivatsiyasini oladi.
Noul nazariyasi asosan o’rganuvchining hozirgi hayotiy holatidan kelib chiqib o'rganishni xohlash
istagiga asoslangan. "Etuk o'rganish" ga yo'naltirilgan ushbu nazariya kattalar o’rganuvchilarining
xususiyatlariga asoslanadi. Boshqacha qilib aytganda, Andragogika ta'limni loyihalashtirishda
quyidagilarni nazarda tutadi:
1. Kattalar nima uchun nimanidir o'rganayotganligini bilishlari kerak.
2. Kattalar asosan amaliyot orqali o'rganishi.
3.Kattalar muammolarni hal qilishadi.
4. Kattalar, mavzu darhol foydalanilganda yaxshi o'rganadilar
Paulo Freire 1921- 1997 yillar
Paulu Freyrening ijtimoiy adolat va o'zini o'zi kuchaytirishga bo'lgan ishtiyoqi uni o'sha
paytdagi
kattalar ta'limi nima ekanligini qayta tasavvur qilishga undadi.
Paulo tanqidiy pedagogika deb atagan "talabalar erkinlik ongini rivojlantirish, avtoritar
tendentsiyalarni tan olish, bilimlarni kuch va konstruktiv harakatlar qilish qobiliyati bilan bog'lashga
yordam berish uchun" psixologik xissiyot va tamoyilga asoslangan ta'lim harakati"ni yaratdi. Frayraning
pedagogikasi zulmga qarshi amaliyotga asoslangan bo'lib, ular hozirgi zolim institutlarga
qarshi chiqish
uchun mo'ljallangan edi. Freire ushbu o'quvchilarga o'zlarining tajribalarini da'vo qilishlari va aytib
berishlari, ijtimoiy tarix sodir bo'lgan odamlar bo'lishni to'xtatishlari va ongli ravishda yashab, o'zlarining
tarixlarini yaratishda ishtirok etgan insonlar bo'lishlariga yordam berishga intildi. Uning amaliyotida asosiy
narsa haqiqiy so'zlardan foydalanish edi, Freire atrofdagi so'zlarni o'z so'zlari bilan emas,
balki ilmiy
tomonidan berilgan so'zlarni ta'riflashlarini talab qildi. Freire o'qituvchilar har kimning boshqalarga
o'rgatish uchun qimmatli narsaga ega ekanligini anglab, o'quvchilarning tajribasi va madaniyatini
sharaflashi muhimligini ta'kidladi. Quyida Freire tomonidan yaratilgan xalq ta'limining
beshta asosiy
tententsi keltirilgan. Paulu Freyening xalq ta'limi bo'yicha 5 ta fikri:
21
1. Muloqot hurmatni o'z ichiga oladi. Hech kim boshqasiga ta'sir qilmaydi, lekin bir-biri bilan
odamlar ishlaydilar.
2. Axborotli harakat. Dialog - bu odamlarni adolat va insoniyatning gullab-yashnashiga yordam
beradigan harakatlarni olib boradigan jamoatchilikni kengaytirish va
ijtimoiy kapitalni yaratish
maqsadidagi hurmatni o'z ichiga olgan kooperativ faoliyatdir.
3. Dunyoga nom berish (vijdonlashtirish), ongni rivojlantirish, ong o'zgarishga qodir.
4. Tajriba, o'qituvchilarga amaliyotga yaqinlashishning yangi usullari to'g'risida ma'lumot beradi.
5. Sinfni yo'q qilish. Hurmat va haqiqiy suhbatni kuchaytiradigan o'quv muhitini yaratish uchun
o'qituvchilar o'rtasidagi ierarxik aloqalar tugatilishi kerak. Freyrening xalq ta'limi ijtimoiy adolat va zulmga
qarshi amaliyotga asoslangan.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
O’.M.Asqarova,
M.A.
Abdullaeva,
M.Boltaeva
“Androgogika”
o’quv
qo’llanma.Namangan 2014 yil
2.
А.Х. Абдуллаев, Н.С. Раҳимов, М.О. Хадаев “Катта ёшдаги ахолини ўқитиш
марказига: қадам-бақадам” Услубий қўлланмаси, Тошкент, 2013 йил.
3.
“Andragogika” Milan Benešyan, 2008 Grada Publishing a.s.
4.
В.И.Подобеда, А.Е.Марона «Современные адаптивные системы и технологии
образования взрослых”
