Yevropa davlatlarida jismoniy madaniyat va sport ta’limi va uning funksiyalari

xursandchilik o’quvchi bilan maktabda bilim olishi hamda istiqbolda sog’lom va faol turmush
tarzini kechirishida hamohang bo’lishi kerak. 
Sifat, bu – mijozlarni hayron qoldiradigan va hatto qoyil qoldiradigan narsa, degan edi
Sifatni boshqarish umumittifoq konsepsiyasi (Total Quality Management) muallifi Edvards
Deming. TQM maktab jamoasining har qaysi a’zosi bir vaqtda “mijoz” va “etkazib beruvchi”
bo’lib hisoblanishini nazarda tutadi. Maorif muassasalarining mijozlari, bu – avvalambor,
maktab faoliyatidan yaxshi natijalarni kutib qoluvchi o’quvchilar va ularning oilasi. O’quvchilar
– maktabning nafaqat muhim mijozlari, balki TQMga muvofiq, o’qituvchilar (ichki mijozlar)
bilan birgalikda birinchi liniyaning o’z mahorati, layoqati, qiziqishi va xarakterlarini doimiy
ravishda rivojlantirib boruvchi ishchilari bo’lib ham hisoblanadi. TQM filosofiyasi ta’lim
jarayonida o’quvchini predmet-mahsulot toifasigacha kuchsizlantirish (Y. Bonstingl, 1995) bilan
mos kelmaydi.
Sifat deganda, mijoz va manfaatdor tomonlarning talab va istaklarini amalga oshirish
darajasi yoki belgilangan maorif talablariga yoki ilmiy nazariyaga munosiblik, shuningdek,
baholashning qat’iy mezonlarini bajarish darajasi tushuniladi. 
Jismoniy madaniyat sifatini takomillashtirishni, baholash kabi, sifat ko’rsatkichlari
(o’zgaruvchilarga bog’liq) iyerarxiyasini aniqlash va o’rnatishdan boshlash kerak. Albatta, ushbu
iyerarxiya uning sub’ektlarini belgilovchi maqsadlari va natijalaridan kelib chiqadi. Bunday
vaziyatda ta’lim berish sifatini baholash har doim ham xolisona va miqdoriy natijalarga
asoslanavermaydi.
Jismoniy tarbiya sifatining, TQM filosofiyasiga asoslangan o’ziga xos model muallifi –
Van Bottenburg. Uning fikricha, jismoniy tarbiya sifatining to’rtta standartini ajritib ko’rsatamiz:
jamiyat tomonidan belgilanuvchi sifat (Social Quality); o’quvchilar va ularning ota-onalari
tomnidan qabul qilingan sifat (Users Quality); ilmiy nazariyaga asoslangan sifat (Product
Quality); maorif hukumati belgilab beradigan sifat (Process Quality).
Ushbu modelga muvofiq, jismoniy madaniyatni yuqori sifat talablariga javob beradi,
deya olamiz, modomiki u bir vaqtning o’zida: ijtimoiy ishonchni oqlaydi, o’quvchilar va ota-
onalarining talablarini qondiradilar, yangi ilmiy nazariyaga asoslangan jismoniy madaniyat
maqsadlariga yetishishlarida imkoniyat yaratadi, o’z mamlakatining ta’lim berish standartlariga
to’liq javob beradi. 
F. Kremer fikriga ko’ra, jismoniy tarbiya sifati quyidagilarni oldindan hal etadi:
a) o’qituvchining layoqati; u turli xil rollarni, masalan, aktyor, rassom, maslahatchi,
psixolog (motivatsiya darajasiga ta’sir etish), murabbiylikni uddalay olish uchun tayyor bo’lishi,
har qanday harakatga moslashuvchi, tahlil qilishga usta amaliyotchi bo’lishi, o’z malakasi ustida
doimo izlanishi kerak. 
15

b) dars mazmuni; dars: o’quvchilar uchun qiziqarli bo’lishi; sportning an’anaviy turlari
bilan bir qatorda harakat faoliyatining zamonaviy shaklini ham taqdim etishi; manfaatli
ustunliklarga ega bo’lishi kerak;
v) maorif strategiyasi, u: o’qituvchi va o’quvchilar uchun xulq-atvor tamoyillari va
qimmatligining umumiy yagona tizimi; darsning tarkibiga qaraganda ko’proq ta’lim jarayoniga
e’tibor jamlash; o’quv muassasasida olib boriladigan mashg’ulotlarda (masalan, boshqa fan
o’qituvchilari), maktabdan tashqari mashg’ulotlar va sport o’yinlarida hamkorlikda ta’lim
doirasini kengaytirish; jamoa mehnati; o’quvchilar bilan ishlab chiqilgan loyihalarni amalga
oshirishni ko’zda tutadi.
g) o’qituvchi-o’quvchi munosabatlari, u quyidagilarni tavsiflashi kerak: o’zaro ishonchni
aniq belgilashga asoslangan hamkorlik; ta’lim jarayonini individuallashtirish, mas’uliyat va
majburiyatlarini taqsimlash;
d) mashg’ulotlar uchun (pedagogik mezon bo’yicha aniqlanuvchi) moddiy baza, u
quyidagilarni ta’minlashi kerak: sportning oddiy darajadagisidan (masalan, voleybolda o’yin
uchun uncha katta bo’lmagan maydon 1-1/22/3-3) boshlab sport ustasi darajasidagi har xil turlari
bo’yicha ta’lim berish shart-sharoitiga to’g’ri kelishi; o’quvchilarning samarali harakat faolligi;
o’quvchilarning xavfsizligi; o’quvchilarning (jinsi, yoshi, qiziqishlariga ko’ra) imkoniyatlari va
orzu-istaklarini ro’yobga chiqaruvchi mashg’ulot shaklini kiritish.

Download 0,6 Mb.