Jismoniy tarbiya fani bilimlar sohasi va ijtimoiy amaliyot sohasi kabi jahon rivojlanish
umumiy tendensiyalari va qonuniyatlariga binoan rivojlanadi. SHuning uchun kasbiy-pedagogik
ta’lim chet el tajribalarini o’rganish uni ilmiy tushunish ilg’or g’oyalardan milliy ta’lim
amaliyotida foydalanish ayniqsa dolzarb hisoblanadi. "Kadrlar tayyorlash
sohasidagi pozitiv
jahon tajribasini hisobga olish uzluksiz ta’lim va kadrlar tayyorlash tizimi barcha elementlariga
taalluqli va uning rivojlanishi omillaridan biri hisoblanadi". Shu bilan birga milliy g’oyalar va
an’analarda qurilgan ta’lim har doim milliy rivojlanish masalalariga javob berishini esda tutish
kerak
5
.
Bunday ta’limning texnik yoki tashkiliy shakllari turlicha bo’lishi mumkin ba’zan
umuman odatdan tashqari tasavvur qilib bo’lmagan ko’rinishlarga ega bo’lishi mumkin. Ammo
bizning chuqur ishonch hosil qilishimizga oxir-oqibat odamning ta’lim olishi natijasi faqat o’quv
faoliyati shakllari shu jumladan masofaviy ta’lim bilan belgilanmaydi balki o’quv jarayoni
quriladigan tayanch psixologik - pedagogik mazmunga bog’liq bo’ladi. Aynan mana shu
mazmunlarini izlab topish milliy mentalitetga nisbatanmasofali ta’lim asoslarini ishlab chiqish
boshlang’ich vazifasi hisoblanadi. Bu "narsa" turli ramziy amaliyotlar ekranlarida aks ettirilib
namoyon bo’ladi. Fikri sezgilari va harakatlarida moddiylashadi.
Buyuk Britaniyada ta’lim tizimi
5
9
Buyuk Britaniyada ta’lim tizimi oliy ta’lim bilan yakunlanadi. Boshqa ko’pgina davlatlardagi
oliy ta’lim tizimi kabi Buyuk Britaniyada ham oliy ta’lim bakalavriat (3-4 yil) va magistratura
(1-2 yil) bosqichlariga bo’linadi.
London o’zining
ulkan universitetlari, nufuzli kolledjlari va ko’p miqdordagi maxsuslashgan
maktablari bilan mashhur. Talabalar hayotida jismoniy madaniyat ham muhim omillardan biri
hisoblanadi.
Mamlakatning boshlang’ich maktab o’quvchilariga (5 yoshdan 11 yoshgacha bo’lgan bolalar)
yo’naltirilgan “jismoniy faollik” dasturi amal qilmoqda va ushbu dastur har kunlik mashg’ulotni
ko’zda tutadi o’rta maktablarda esa “Jismoniy tarbiya hayotga tayyorgarlik sifatida” nomli
dastur amaliyotda qo’llanilmoqda.
Sport mashg’ulotlari darsdan tashqari vaqtda – odatda haftaning oxirgi kuni, jismoniy madaniyat
o’qituvchisi rahbarligida o’tkaziladi. Shu bilan birga maktablararo musobaqalar ham o’tkaziladi.
Ushbu ishlar Buyuk Britaniyaning ma’rifat bo’yicha davlat kotibiatiga bo’ysunuvchi maktab
sporti milliy kengashi zimmasiga yuklatilgan.
Maxsuslashgan maktablardagi jismoniy madaniyat darslaridan boshlasak. Ushbu muassasalarda
jismoniy madaniyat darslari haftasiga 2 marta o’tkaziladi.
Dars 60 daqiqa davom etadi. Bu dars mushaklarni qizdirish, umumrivojlantiruvchi mashqlar va
15 daqiqalik yugurishdan boshlanadi. Londonda jamoaviy o’yinlardan
voleybol, basketbol,
badminton, gimnastika va raqsga ko’proq alohida e’tibor qaratiladi. Qizlar va o’g’il
bolalar
alohida shug’ullanishadi. O’quvchilar asosan amaliy mashg’ulotlar bilan shug’ullanishadi, biroq
12
o’qituvchi dars jarayonida mushaklarning nomi, joylashishi
va ularning tuzilishi haqida
tushuntirib boradi.Agarda e’tiborni universitetlarga qaratadigan bo’lsak, bu yerda faoliyat ancha
boshqacha tashkil etilgan.
Misol qilib mashhur va nufuzli hisoblangan «University of Huddersfield» universitetini ko’rib
chiqamiz.Har bir universitet o’zining sport maydoni va kortlariga ega, shu tufayli talaba-yigitlar
futbol bilan shug’ullanishadi, qizlar esa badminton o’ynashadi.Bundan tashqari har bir nufuzli
universitet suv havzasiga ega.
Suv havzasining mavjudligi, insonning barcha tizimlari
mustahkamlanishiga xizmat
qiladi, mushak to’qimalarini rivojlantiradi,
kaloriyalarni yoqib yuboradi, bo’shashishga
ko’maklashadi va a’lo qomatga ega bo’lishga yordam beradi
Har bir mashg’ulot mushaklarni qizdirish va cho’zishdan boshlanadi.
Har bir mashg’ulotda qatnashish majburiydir, chunki talabalar
semestr oxirida jismoniy
madaniyat bo’yicha sinov topshiriqlarini topshirishlari lozim.
Shunday qilib, Buyuk Britaniyada jismoniy tarbiya tizimi har xil turdagi harakat faoliyatiga oid
sport malaka va ko’nikmalari negizini ishlab chiqish konsepsiyasi asosida qurilgan. Maqsad
o’sib kelayotgan yosh avlodning sport tayyorgarligini oshirish
va yuqori sport natijalariga
bo’lgan intilishlarini shakllantirish bilan cheklanib qolmagan. AQSh da yuqoridagi
maqsadlardan tashqari ularni har xil sport tadbirlarida va boshqa
turli shakllardagi sport
bellashuvlarida ommaviy ishtiroklarini ta’minlash asosiy maqsad bo’lib hisoblanadi.
Angliyaliklar sport konsepsiyasining markaziy g’oyasi – bu o’quvchilarni faol hayot tarziga
tayyorlash, shuningdek butun umri davomida jismoniy va sport faolligini namoyon eta olishiga
tayyorlashdir.
