O‘ZBEKISTON ZAMINI
4/2019
31
Kirish.
Tabiiy ipakdan zamonaviy
texnologiyalarda jarrohlik iplari eshish va
o‘rish usullarida ishlab chiqariladi. Har ikkala
usulda ishlab chiqarilgan jarrohlik iplari sifat
ko‘rsatkichlari bo‘yicha amaldagi standartlar
talablariga to‘liq javob berishi kerak. Agar ishlab
chiqarilgan jarrohlik iplari bitta ko‘rsatkich
bo‘yicha standart talabiga javob bermasa, bunday
jarrohlik iplari iste’molchilarga yuborilmaydi.
Shuning uchun ishlab chiqarilgan jarrohlik
iplarining sifat ko‘rsatkichlarini sinovlari juda
qattiq nazorat qilinadi. Tabiiy ipakdan ishlab
chiqarilgan jarrohlik iplarining sifat ko‘rsatkichlari
ichida eng asosiylaridan biri ulardagi seritsin
va moy-mum moddalarining qoldiq miqdorlari
bo‘lib, ular kimyoviy tahlil yo‘li bilan aniqlanadi.
Tabiiy ipakdan ishlab chiqarilgan tayyor
mahsulotlardan seritsin (ipak yelimi) va yog‘-mum
moddalari, tayyor mahsulotlarni pishirish yo‘li bilan
chiqarib yuboriladi. Tabiiy ipakni pishirishning
eng keng tarqalgan usuli kimyoviy usul bo‘lib,
bunda ipak mahsulotlariga soda-sovun eritmasida
qaynatish, yuvish va chayqash jarayonlarida ishlov
beriladi. Ko‘p xollarda pishirish jarayonining
intensifkatsiyalash maqsadida qaynatish eritmasiga
turli xildagi sirtqi faol qo‘shimchalar qo‘shiladi.
Amaldagi standartlarning talablariga binoan
tayyor ipak mahsulotlaridan seritsin va yog‘-mum
moddalarining ma’lum qismi chiqarib yuboriladi.
Amaliyotda tabiiy ipak mahsulotlaridan seritsin
va yog‘-mum moddalarini qaynatib pishirish
yo‘li bilan chiqarib yuborish jarayoni ipakni
yelimsizlantirish va yog‘sizlantirish jarayoni deb
ataladi.
Tabiiy ipakdan ishlab chiqarilgan jarrohlik
iplarini yelimsizlantirish va yog‘sizlantirish
jarayonida, amaldagi standartlar talabi bo‘yicha
ulardagi seritsin butunlay chiqarib yuborilishi
kerak, qoldiq yog‘-mum va sovunning umumiy
miqdori 1,7% dan ortmasligi kerak.Tabiiy ipakdan
ishlab chiqarilgan jarrohlik iplaridagi qoldiq
seritsin, yog‘-mum va sovun moddalarini aniqlash
amaldagi standartda keltirilgan usulublarda barcha
talablarga rioya qilgan holda aniqlanishi va
pishirilish sifati o‘ta talabchanlik bilan baholanishi
kerak. Standart talabiga javob bermagan jarrohlik
iplarining partiyasi buyutmachilarga yuborilmaydi.
Jarrohlik iplarining kimyoviy tahlili uchun amaldagi
standartlarda belgilangan laboratoriya jihozlari
va kimyoviy moddalar ishlatilishi lozim, ularni
o‘zboshimchalik bilan boshqa jihoz yoki kimyoviy
moddalarga almashtirishga yo‘l qo‘yilmaydi.
Tabiiy ipakdan ishlab chiqarilgan jarrohlik iplarini
kimyoviy tahlilidan tashqari ularni fizik-mexanik
ko‘rsatkichlari amaldagi standartlar uslublari
bo‘yicha, amaldagi GOST 396-84 Davlatlararo
standartida keltirilgan talablar bo‘yicha laboratoriya
sinovlaridan o‘tkaziladi. Buyurtmachilarga barcha
sinovlardan muvaffaqiyatli o‘tgan jarrohlik iplari
amaldagi standartlar talablari asosida o‘ralgan
o‘ramlarda yuboriladi. Jarrohlik iplarining saqlash
muddati, ular laboratoriya sinovlaridan o‘tkazilgan
kundan boshlab 5 yil qilib belgilangan.
