past bosim li ekvatorga tom on doimiy passat shamol lari
esadi. Demak, subtropiklardagi yuqori bosim li oblastdan
past bosim li ekvator
tomon esadigan shamol
doimiy
shamollar
deb ataladi.
Har ikkala yarim sharning yuqori bosim li subtropik
m intaqasida
shamolsiz zona
joylashgan. Ikkala yarim
sharning m o'tadil kengliklarida g'arbiy shamollar esadi.
Subtropik yuqori bosim li oblastdan past bosim li m o 'ta
dil m intaqa tomon esadigan shamollar Yerning aylanishi
tufayli Shimoliy yarim sharda o'ngga, Janubiy yarim sharda
chapga burilib, g'arbiy sham ollarni hosil qiladi.
Qutblar atrofida qutblardan o'rtacha kengliklar-
ning past bosim li oblastlari tomoniga, ya’ni
Shimoliy
yarim sharda shim oli-sharqdan, Janubiy yarim sharda
janubi-sharqdan shamol esadi. Demak, m azkur hudud
larda, asosan, sharqdan esadigan shamollar hukm ronlik
qiladi.
Yer yuzasining bir
qancha hududlarida quruqlik
bilan dengiz haroratlari o'rtasida va Shimoliy yarim shar
bilan Janubiy yarim shar haroratlari o'rtasidagi katta farq
bo'lishi tufayli
mussonfor
yozda
dengizdan quruqlikka,
qishda quruqlikdan dengiz tomon esadi.
9.4. Yog'inlarning taqsim lanishi
Iqlim m intaqalari yog'inlarning Yer yuzasiga taq
sim lanishiga havo harorati va atm osfera harakatlari
ta’sir qiladi. Havo harorati past bo'lgan sovuq oblastlarda
61
havoning nam sig'im i kam bo'ladi. Havo yuqoriga
ko'tarilganda sovib, o'zidan ko'p m iqdorda yog'in ajratib
chiqaradi. Havoning pastlam a harakatlarida havo pastga
tushgan
sari qizib, to'yinish nuqtasidan uzoqlashadi va
yog'in yog'maydi. Shuning uchun Yer yuzasida yog'in
ko'p va kam yog'adigan hududlar vujudga kelgan.
M ateriklarning g'arbiy qirg'oqlaridan sovuq oqim
o'tgan joylarda um um an yog'in yog'm asligi m um kin
(Atanolo va Nam ib cho'llari).
H ar ikkala yarim sharning 40° va 60° kengliklari
oralig'ida m o'tadil m intaqaning nam zonasi joylashgan.
Bu yerlarda yiliga 300 mm ga yaqin yog'inlar yog'adi.
H ar ikkala yarim sharning qutbiy kengliklarida yog'in
kam yog'adigan zona joylashgan. Y illik yog'in
miqdori
250 mm. dan oz. Yer yuzasini iqlimiy sharoitlariga ko'ra
yirik zonalarga bo'linishi
iqlim mintaqalari
deb ataladi.
Yer sharida o'n uchta iqlim m intaqalari bor. Bundan
yettitasi asosiy va oltitasi oraliq.
Asosiy iqlim m intaqalarida yil bo'yi bir xil havo
massalari yuqori bo'ladi.
Asosiy iqlim m intaqalariga
quyidagilar kiradi: ekvatorial, shimoliy va janubiy, m o'
tadil, A rktika va A ntarktika m intaqalari. Oraliq iqlim
m intaqalarida havo m assalari yil davomida o'zgarib
turadi.
