ko‘p bo'lishiga sabab bo'ladi. Qishda tropik havo m assa
lari kirib keladi, shuning uchun qish quruq va yog'insiz
bo'ladi.
Shimoliy va janubiy tropik mintaqalar.
Passat
iqlim hukmron. M azkur iqlim mintaqasi Sahroyi Kabir,
K alaxari va Nam ib cho'llarini o'z ichiga oladi. Havoning
pastlam a harakatlari hukm ron bo'lganligi tufayli harorat
yuqori, yog'inlar kam. Yil davomida quruq va issiq tropik
havo m assalari hukm ron. M aterikning sharqiy qirg'oqlari
bo'ylab tropik dengiz iqlimi shakllangan, yog'inlar asosan
yozda yog'adi.
Shimoliy va janubiy subtropik iqlim m intaqalari Atlas
tog'larini, O 'rta dengiz qirg'oqlarini va Janubi-g'arbiy
A frikani o'z ichiga oladi.
Yozda tropik havo massalari,
qishda esa m o'tadil havo m assalari hukmron. Bu yerda
iqlim ning O 'rta dengiz va musson turi ajratiladi. O 'rta
dengiz turidagi iqlim ning yozi issiq, yog'insiz, qish
yum shoq va yom g'irli bo'ladi. Subtropik musson iqlimda
yog'inlar, asosan, yozda yog'adi.
15.4. Ichki suvlari
1.
Daryolari.
A frika daryolarining
deyarli hammasi
yom g'ir suvlaridan to'yinadi. Ekvatorial m intaqada joy-
lashgan daryolar yil bo'yi to'lib oqadi. Subekvatorial
m intaqadagi daryolar yozda toshadi.
Suvi biron-bir okeanga va joyga oqib ketadigan hudud
shu okean yoki
jo y havzasi
deb ataladi. A frika daryolari
103
uchta havzaga borib quyiladi:
A tlantika okeani, Hind
okeani va ichki yoki berk havza.
A frika daryolarining katta qismi A tlantika okeani
havzasiga mansub, Nil, Niger, Kongo, Senegal, Oraj va
boshqa daryolar A tlantika okeaniga quyiladi.
H ind okeani havzasiga A frikaning sharqiy qismida
joylashgan Zambezi, Limpopo va boshqa daryolar
quyiladi.
A frika daryolarining deyarli 1/3
qismi ichki berk
havzada joylashgan.
Nil dunyodagi eng uzun (6671 km) daryodir. U
Sharqiy A frika yassi tog‘ligidan boshlanib, V iktoriya
ko‘li orqali oqib o'tadi. Nil yuqori oqimida tog' daryosi,
tog'lardan chiqqandan so'ng tekislik daryosiga aylanadi.
N il daryosining asosiy manbayi hisoblangan Kagera
daryosi Viktoriya ko'liga quyiladi. So'ngra Nil Kyuga,
Eduard va M abutu-Sese-Soka ko'llarining
suvlarini
oladi va Oq Nil nomi bilan Sudan tekisligiga chiqadi.
Bu yerda daryo tarm oqlanib ketadi, vodiy kengayadi,
botqoqlashadi. Vodiyda qam ishzorlar va papiruslar
ko‘p o‘sadi. Oq Nil X artum yonida loyqa Ko‘k Nil bilan
qo'shiladi va shim olga qarab oqadi.
Qohira yonida Nil
ju d a katta delta hosil qiladi. Deltaning maydoni Qrim
yarim oroli maydoniga teng.
Buyuk vatandoshim iz Al-Farg‘oniy (IX asr) Nil
daryosi suv sathini o‘lchaydigan nilom etrni kash f etgan.
Olim yasagan qurilm a hozirgacha saqlanib qolgan.
104
Kongo (Zair) A frikaning eng sersuv daryosi
hisoblanadi. Uning uzunligi 4320 km ga teng. Uning
manbayi Lualaba daryosi hisoblanadi. Kongo ekvatorni
ikki m arta kesib o‘tadi. Uning suv oqimi N ilnikidan 15
m arta ko‘p. Juda ko‘p ostonalar va sharsharalar mavjud.
Kongo daryosi delta hosil qilmagan:
uning vodiysi
Atlantika okeani suvostida ham davom etadi.
Niger daryosi sersuvligi va uzunligi jihatdan A frikada
uchinchi o‘rinda turadi. Asosan, yomg‘irdan to‘yinadi,
ostona va sharshalari ko‘p.
Zam bezi daryosi H ind okeaniga quyiladi. M ashhur
Viktoriya sharsharasi shu daryoda joylashgan. Bu yerda
daryoning kengligi 1900 m bo'lib, 120 m balandlikdan
tor jarlikka oqib tushadi. Zambezi daryosi yoz oylarida
toshadi, qishda suvi keskin kamayadi.
