Zamonaviy katta quvvatli yirik kuchlanishli o‘zgartirgichli bloklar nafaqat ko‘prik sxema
asosida balki, boshqa bir qator ajralmas elementlar bilan ulanadi. Rassmotrim ix
naznachenie. Uning vazifasini ko‘rib chiqamiz.
O‘zgartirtiruvchi ko‘prik
ning asosiy elemnti bo‘lib ventil g‘isoblanadi.
Hozirgi
vaqtda ventil sifatida ketma-ket qo‘sxilgan, yagona tiristordan yig‘ilgan, yuqori
kuchlanishli tiristorli ventillar (YuKVT) ishlatilmoqda.
Zamonaviy tiristorlarga ularni parallel ulash, qoidaga ko‘ra zarurat yo‘q.
Har bir
ventil quyidagi asosiy parametrlar bilan xarakterlanadi:
•
bir davr ichidagi oqib o‘tadigan tok
I
o‘r
o‘rtacha tok qiymati bilan;
•
ventilga to‘g‘ridan to‘g‘ri ulanidigan kuchlanishning maksimal qiymati
bilan
hamda shunday teskari yo‘nalishda ham, qachonki ventil yopilganda o‘sha ventil bardosh
berishi kerak bo‘lgan qarama-qarshi oqadigan
U
obrmax
. bilan
Dastlabki mulohazalardan quyidagilarni qabul qilish mumkin.
Bu yerda
U
d
m
– ko‘prik sxemaning to‘g‘rilangan kuchlanishi
Bunda o‘zgartiruvchi ko‘pikning quvvati ventil parametrining funksiyasi bo‘ladi.
Bu yerdan quyidagilar ma’lum bo‘ladi: ventilning tok va kuchlanishi qanchalik katta
bo‘lsa, ko‘prikning birlik quvvati ham shunchalik kattaga yetishi mumkin. Shuning uchun
injener va kontruktorlarlarning barcha harakatlari ventilning parametrlarini iloji boricha
kattaroq qiymatga olib chiqishga qaratilgan bo‘ladi.
Hozirgi vaqtda
U
d
m
kuchlanishi 500 kV da birlik quvvati 750-800 MVt ga yetadigan
YuKTV konstruksiyalar ishlab chiqilgan.
Shunga qaramay, birlik quvvati va uning
kuchlanishi O‘TU barcha quvvatini o‘zgartirishda yetarlicha bo‘lmasligi mumkin,
shuning uchun alohida o‘zgartiruchi ko‘priklarni ketmaket va parallel ulanishlarni amalga
oshirish kerak. Shuni ta’kidlash joizki, quyida ko‘rib o‘tiladigan sabablarga ko‘ra,
ko‘priklarni ketma-ket (kaskadli) ulashdan va ularning
ancha kichik quvvatlisidan
qochish kerak.
O‘zgartiruvchi bloklarning boshqa bir muhim elementlaridan biri, ya’ni
o‘zgartiruvchi ko‘priklarni uzatuvchi yoki qabul qiluvchi tizimlarning tarmog‘i bilan
bog‘lovchi,
transformator
sanaladi. Bu transformator ikkita funksiyani badaradi:
•
1) mos keluvchi transformatsiya koeffitsientini tanlashni ta’minlash uchun,
U
d
m
to‘g‘rilagich kuchlanishini hosil qilishi zarur;
•
2) o‘zgaruvchan tok tarmog‘idan to‘g‘rilanadigan tok zanjirini elektrik ajratadi.
Bunday galvanik yechimlarni quyidagi holatlarda tushuntirilishi zarur. O‘TU va
O‘TK larning o‘zgartirgichlari, neytrali mustahkam zaminlangan, faza potensiallari yerga
nisbatan qattiq va normal holatarda faza kuchlanishining amplitudasi oshmaydigan, 220
– 500 kV tarmoqlarga ulanadi.
Bu vaqtda alohida ko‘priklarning yerga bilan ularning ketma-ket ulanishlarida
turlichadir, va qutblarning potensiali faza potensiallardan ancha ortib ketadi. Masalan,
